Από απεργιακή διαδήλωση στη Μασσαλία

Στη Γερμανία, ο νόμος που καθορίζει τους κανόνες για τα ωράρια εργασίας των εργαζομένων (Arbeitszeitgesetz) έχει ψηφιστεί από το 1994. Θέτει ως ημερήσιο όριο τις 8 ώρες εργασίας, ωστόσο αυτές μπορούν να επεκταθούν μέχρι τις 10 ώρες, με μόνη προϋπόθεση ο μέσος όρος του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου να είναι 8 ώρες, με περίοδο υπολογισμού το 6μηνο.

Αξιοποιώντας τη «διευθέτηση», οι εργοδότες χρησιμοποιούν το «εργαλείο» του λογαριασμού ωρών εργασίας (Arbeitszeitkonto), όπου καταγράφονται οι υπερωρίες του κάθε εργαζόμενου, είτε προς πληρωμή, είτε προς «ανταλλαγή» με κάποιες λιγότερες ώρες εργασίας ή μέρες άδειας σε άλλη περίοδο. Σχεδόν το 80% των επιχειρήσεων με πάνω από 250 εργαζόμενους χρησιμοποιούν τέτοιου είδους μέτρα, με συνεχή τάση αύξησης: Πλέον, το 61% των εργαζομένων στη Γερμανία έχουν τέτοιο λογαριασμό, ενώ το ποσοστό αυτό το 1999 βρισκόταν στο 35%.

Ετσι, μεταξύ άλλων, σε περιόδους έντασης της δουλειάς, οι επιχειρήσεις δεν χρειάζεται να κάνουν επιπλέον προσλήψεις, αλλά αναγκάζουν τους εργαζόμενους να δουλεύουν υπερωρίες. Οι εργαζόμενοι, από την άλλη, πολύ δύσκολα μπορούν να «αξιοποιήσουν» τη «δυνατότητα» να «ισοφαρίσουν» τις απλήρωτες υπερωρίες με άδεια ή μείωση ωρών εργασίας, αφού ο φόρτος εργασίας συνεχώς αυξάνεται. Χαρακτηριστική της πίεσης που δέχονται οι εργαζόμενοι από τις... «βέλτιστες ευρωπαϊκές πρακτικές» είναι η έρευνα του 2017 για λογαριασμό της DGB: Στην ερώτηση «Πόσο συχνά αισθάνεστε εξαντλημένος/η μετά τη δουλειά», το 41% απαντά συχνά ή πολύ συχνά. Στην αντίστοιχη έρευνα του 2019, το 46% των εργαζομένων που έχουν μεγάλο φόρτο εργασίας βρίσκουν την τωρινή κατάσταση της υγείας τους όχι ικανοποιητική. Στην ερώτηση αν μπορείτε να συνεχίσετε την ίδια εργασία μέχρι τη σύνταξη, το 40% απαντά αρνητικά...

Αντίστοιχα, στο χώρο των υπηρεσιών πολλοί εργαζόμενοι δεν έχουν σταθερό χώρο εργασίας και δεν μπορεί κανείς να επιβλέψει το κατά πόσο τηρούνται έστω και αυτά τα μέτρα και η καταγραφή των υπερωριών. Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε στον κλάδο της Πληροφορικής: Πολλοί εργαζόμενοι ταξιδεύουν συνέχεια και λόγω του φόρτου εργασίας, υπό την παρουσία και του πελάτη που μπορεί να σε καταγγείλει στον εργοδότη, αναγκάζονται να υπερβαίνουν κατά πολύ το 10ωρο, καταγράφουν υπερωρίες σε επόμενες μέρες ή δεν τις καταγράφουν καθόλου, «μαγειρεύοντας» τα δεδουλευμένα ωράρια. Σε συνδυασμό με την αύξηση της τηλεργασίας, εκτοξεύονται οι απλήρωτες υπερωρίες.

Στην Ιταλία, η διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου είναι θεσπισμένη με νομοθετικό διάταγμα του 2003 (D. Lgs. 66) και υπουργική εγκύκλιο του 2005.

Ο εβδομαδιαίος εργάσιμος χρόνος ορίζεται σε 40 ώρες τη βδομάδα, ο καταμερισμός των οποίων μπορεί να ξεπερνάει τις 8 ώρες τη μέρα, αρκεί να μην ξεπερνιούνται οι 40 εβδομαδιαίες. Σε αυτή την περίπτωση οι ώρες πέραν των 8 σε μία μέρα δεν θεωρούνται υπερωρίες. Το μέγιστο εβδομαδιαίο ωράριο είναι 48 ώρες συμπεριλαμβανομένων των υπερωριών, αλλά αυτό είναι ένας μέσος όρος. Η περίοδος αναφοράς όπου εξετάζεται αν ο μέσος όρος του ημερήσιου και εβδομαδιαίου εργάσιμου χρόνου είναι εντός των νόμιμων ορίων θεσπίζεται με συλλογικές συμβάσεις. Η περίοδος αναφοράς είναι το μέγιστο 4 μήνες, αλλά προβλέπεται και 6 ή και 12 μήνες σε περίπτωση που θεωρείται «αναγκαίο» από «ιδιαίτερες αντικειμενικές, τεχνικές και οργανωτικές ανάγκες».

Στη γραμμή της ευρωενωσιακής Οδηγίας, το νομοθετικό διάταγμα του 2003 δεν προβλέπει όριο στον ημερήσιο εργάσιμο χρόνο, παρά μόνο υποχρεωτική κατώτερη ημερήσια ξεκούραση 11 ωρών. Μάλιστα, ο νόμος αφήνει τη δυνατότητα οι 11 ώρες ξεκούρασης να είναι και σπαστές για τους εργαζόμενους που με βάση τη σύμβασή τους έχουν σπαστό ημερήσιο χρόνο εργασίας (π.χ. στον Επισιτισμό).

Στον νόμο αναφέρονται κατηγορίες εργαζομένων που εξαιρούνται από όλα τα όρια στον ημερήσιο και εβδομαδιαίο εργάσιμο χρόνο, μεταξύ άλλων εργαζόμενοι στην τυπογραφία, στην παραγωγή εφημερίδων, περιοδικών, εργαζόμενοι σε συγκεκριμένα πόστα σε ταχυδρομεία, στις μεταφορές κ.α. Επίσης αναφέρονται οι εργαζόμενοι που δουλεύουν από το σπίτι ή με τηλεργασία!

Στη Βρετανία, η διευθέτηση του χρόνου εργασίας ορίζεται με βάση τον Κανονισμό για τον εργάσιμο χρόνο (Working Time Regulation) του 1998. Είναι νόμος της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης των Εργατικών του Τ. Μπλερ, τον οποίο έφερε μαζί με μια σειρά ρυθμίσεων για την ελαστικοποίηση της εργασίας. Τέτοιες είναι η καθιέρωση του εθνικού ελάχιστου μισθού (ο οποίος με την υποχώρηση των συλλογικών συμβάσεων τράβηξε τα επόμενα χρόνια τον μέσο μισθό προς τα κάτω) και η καθιέρωση και επέκταση των συμβολαίων «μηδενικών ωρών».

Η βρετανική νομοθεσία εναρμονίζεται σε ένα βαθμό με την ευρωενωσιακή Οδηγία του 2003, θέτοντας ορισμένα ελάχιστα όρια τα οποία πρέπει να τηρούνται σε κάθε ατομική σύμβαση, αλλά εν γένει ορίζεται διαφορετικά η διευθέτηση.

Στη Βρετανία δεν υπάρχει καθιερωμένος τυπικός εργάσιμος χρόνος. Ο εργαζόμενος θεωρείται πλήρους απασχόλησης εάν συμπληρώνει έναν ελάχιστο αριθμό ωρών (συνήθως πάνω από 35), ενώ ορίζονται ως μέγιστος αριθμός ωρών οι 48 ώρες τη βδομάδα κατά μέσο όρο, υπολογιζόμενες σε μια περίοδο αναφοράς 17 εβδομάδων. Σε συγκεκριμένα επαγγέλματα η περίοδος αναφοράς αυξάνεται ακόμα περισσότερο: Για παράδειγμα είναι 26 βδομάδες στους ειδικευόμενους γιατρούς, ενώ στους εργαζόμενους σε πλατφόρμες πετρελαίου είναι 52 βδομάδες (σε ετήσια βάση). Ως υπερωρία ορίζεται η εργασία πάνω από τον χρόνο που αναγράφεται στη σύμβαση εργασίας (εάν αναγράφεται) και είναι υποχρεωτική για τον εργαζόμενο σε περίπτωση που αναγράφεται στην ατομική σύμβαση.

Στα παραπάνω βέβαια υπάρχουν πρόσθετες εξαιρέσεις, πρώτον για επαγγέλματα στα οποία ο μέσος όρος μπορεί και να ξεπερνάει τις 48 ώρες τη βδομάδα, όπως Σώματα Ασφαλείας, εργασία σε 24ωρη βάση, ναυτικοί κ.ά.

Επίσης, δίνεται στον εργαζόμενο η... «δυνατότητα» να υπογράψει δήλωση εξαίρεσης (opt-out) που του «επιτρέπει» να εργαστεί πάνω από το όριο των 48 ωρών. Θεωρητικά ο εργαζόμενος έχει τη «δυνατότητα» να αρνηθεί να υπογράψει δήλωση εξαίρεσης χωρίς κυρώσεις, όπως και να την ανακαλέσει...

Οι εργοδότες δεν υποχρεούνται να πληρώσουν για υπερωρίες, αρκεί ο μέσος όρος της ωριαίας αμοιβής για το σύνολο των ωρών εργασίας να μην πέφτει κάτω από το εθνικό κατώτατο ωρομίσθιο των 8,91 λιρών (για τους κάτω των 20 ετών είναι μόλις 6,56 λίρες).

Στη Δανία ισχύει επίσης η διευθέτηση του εργάσιμου χρόνου: Ενας εργαζόμενος μπορεί να εργάζεται μέχρι και 48 ώρες τη βδομάδα, αρκεί σε διάστημα 4 μηνών ο μέσος όρος να είναι 37 ώρες τη βδομάδα, που είναι ο νόμιμος εβδομαδιαίος χρόνος εργασίας. Το δε προβλεπόμενο μισάωρο διάλειμμα για φαγητό δεν υπολογίζεται στον εργάσιμο χρόνο.

Βέβαια, όλες οι προβλέψεις για τη «διευθέτηση» του χρόνου εργασίας (με τα αντίστοιχα ρεπό και άδειες) ισχύουν κυρίως «στα χαρτιά» και μόνο για όσους εργαζόμενους καλύπτονται από ΣΣΕ.

Σήμερα στη Δανία οι ατομικές συμβάσεις είναι οι πιο διαδεδομένες, ιδιαίτερα σε σημαντικούς κλάδους (Ενέργεια, Τηλεπικοινωνίες, Φάρμακο), που συγκεντρώνουν και πολλούς νέους εργαζόμενους. Σε αυτούς τους ομίλους οι εργαζόμενοι υπογράφουν στη σύμβαση ότι θα δουλεύουν μέχρι να «βγει» ένα πρότζεκτ. Φυσικά, όταν το ένα πρότζεκτ ακολουθεί το άλλο, δεν υπάρχει περίπτωση «εξίσωσης» των υπερωριών και στην καλύτερη περίπτωση δίνονται τα μισά ρεπό από τα προβλεπόμενα...

Πολλοί εργαζόμενοι, ανειδίκευτοι εργάτες, μετανάστες κ.τ.λ. χαρίζουν τις υπερωρίες στους εργοδότες, λόγω της εργασιακής αβεβαιότητας και υπό τον φόβο μη ανανέωσης της σύμβασης.

Κάτω από τέτοιες συνθήκες, το εργασιακό άγχος και η επαγγελματική εξουθένωση εξελίσσονται σε «μάστιγα». Οπως είχε αποκαλύψει έρευνα του Ινστιτούτου «Epinion» για λογαριασμό του συνδικάτου LO (2018), το 14% των εργαζομένων παίρνει σε καθημερινή ή εβδομαδιαία βάση φάρμακα προκειμένου να αντεπεξέλθουν στην πίεση της εργασίας και της ιδιωτικής τους ζωής. Επίσης, το 18% των εργαζομένων απάντησαν πως τους τελευταίους 12 μήνες πήραν άδεια ασθενείας, λόγω συμπτωμάτων που σχετίζονται με το άγχος ή την επαγγελματική εξουθένωση (burn out).

Στη Γαλλία, οι νομοθετικές ρυθμίσεις του 2005 και ο νόμος Ελ Κομρί του 2016 (από το όνομα της υπουργού Εργασίας επί σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης Ολάντ) επέκτειναν τις δυνατότητες υπερωριακής απασχόλησης και τις δυνατότητες διευθέτησης του χρόνου εργασίας.

Το θεσμοθετημένο ωράριο εργασίας από το 2000 είναι 35 ώρες τη βδομάδα, ωστόσο με τον νόμο Ελ Κομρί η εργάσιμη μέρα μπορεί να φτάσει και τις 12 ώρες αν υπάρχει σχετική συλλογική συμφωνία σε επίπεδο εταιρείας. Ως ανώτατο όριο τίθενται οι 44 ώρες κατά μέσο όρο τη βδομάδα (που μπορεί να γίνουν 46 με ειδική συμφωνία), ή οι 48 ώρες σε μια ημερολογιακή βδομάδα, υπολογιζόμενες σε μια περίοδο αναφοράς 12 βδομάδων.

Με τον νόμο Ελ Κομρί, η διευθέτηση επιτρέπεται πλέον και σε επίπεδο εταιρείας (αντί για κλαδική συμφωνία), ενώ το όριο ανέβηκε ακόμα και στις 60 ώρες για «εξαιρετικές περιπτώσεις». Οι «εξαιρέσεις» αυτές μάλιστα μπορούν να τραβούν σε βάθος χρόνου, αφού, όπως αναφέρεται, αυτή η δυνατότητα προβλέπεται και «στην περίπτωση επενδυτικών σχεδίων και κύκλων βιομηχανικής παραγωγής που διαρκούν αρκετά χρόνια».

Επίσης, ο νόμος Ελ Κομρί έβαλε «κόφτη» 10% στις πληρωμένες υπερωρίες, στέλνοντας όλες τις υπόλοιπες ώρες σε έξτρα ρεπό ή άδεια.

Οι εξαιρέσεις δεν σταματάνε εδώ: Ολόκληρες κατηγορίες εργαζομένων που θεωρούνται «στελέχη» της εταιρείας, εξαιρούνται από το 35ωρο και εργάζονται κατά κανόνα παραπάνω, λαμβάνοντας για «αντάλλαγμα» κάποιες παραπάνω μέρες άδειας. Η πρόβλεψη αυτή επεκτείνεται σε όλους τους υπαλλήλους γραφείου με κάποια πανεπιστημιακή και τεχνική εξειδίκευση.

Οι συνεχόμενες ώρες ανάπαυσης, από 11 που προβλέπονται από την ευρωενωσιακή Οδηγία, μπορούν να μειωθούν σε 9 με βάση συλλογική συμφωνία.