Πριν από λίγες μέρες η κυβέρνηση της ΝΔ έδωσε στη δημοσιότητα την προδημοσίευση της πρόσκλησης για το νέο πρόγραμμα «Εγκατάσταση Νέων Γεωργών», που αποτελεί μέτρο (6.1) του τρέχοντος Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). Το συγκεκριμένο μέτρο προκηρύσσεται για τρίτη φορά στο πλαίσιο της ΚΑΠ 2014 - 2020. Προβλέπει την εφάπαξ ενίσχυση 10.000 νέων αγροτών, ηλικίας έως 41 ετών, με ένα ποσό που κυμαίνεται από 35.000 έως 40.000 ¹ ευρώ ανά δικαιούχο.

Οι συμμετέχοντες δεσμεύονται ότι από την ένταξή τους στο πρόγραμμα και μέσα σε ένα χρονικό διάστημα 4 ετών, θα υλοποιήσουν επιχειρηματικό σχέδιο, το οποίο υποχρεούνται να υποβάλουν κατά την αίτησή τους. Επίσης δεσμεύονται να εγκαταλείψουν την όποια μόνιμη εξω-αγροτική επαγγελματική δραστηριότητα ασκούν, να αποκτήσουν την ιδιότητα του επαγγελματία αγρότη (δηλαδή πάνω από το 50% του εισοδήματός τους να είναι αγροτικής προέλευσης) και να υπαχθούν στο κανονικό καθεστώς ΦΠΑ (υποχρέωση τήρησης λογιστικών βιβλίων).

Οι συγκεκριμένες δεσμεύσεις έχουν ισχύ καθ' όλη τη διάρκεια υλοποίησης και έως 4 χρόνια μετά την ολοκλήρωση του επιχειρηματικού σχεδίου. Δηλαδή, έναν συνολικό χρονικό ορίζοντα 8 ετών από την ένταξη του νέου αγρότη στο πρόγραμμα, γεγονός που συνεπάγεται ότι σε ετήσια βάση η χρηματοδότηση κυμαίνεται από 4.500 έως 5.000 ευρώ.

Προϋπόθεση για να μπορέσει ένας ενδιαφερόμενος να συμμετάσχει είναι να διαθέτει αγροτική εκμετάλλευση² οικονομικού μεγέθους (εκφρασμένου ως τυπική απόδοση³) άνω των 12.000 ευρώ για την ηπειρωτική χώρα, την Κρήτη και την Εύβοια, άνω των 10.000 ευρώ για νησιά μεγαλύτερα των 3.100 κατοίκων (πλην Κρήτης και Εύβοιας), άνω των 8.000 ευρώ για νησιά με πληθυσμό μικρότερο ή ίσο των 3.100 κατοίκων. Στη μελισσοκομία μπορούν να κάνουν αίτηση εκμεταλλεύσεις με τουλάχιστο 109 κυψέλες⁴.

Κατά την ολοκλήρωση του επιχειρηματικού σχεδίου (δηλαδή μέσα σε 4 έτη από την ένταξη) θα πρέπει να επιτευχθεί μεγέθυνση τουλάχιστον κατά 20% ενώ η αγροτική εκμετάλλευση υποχρεούται να προσεγγίσει ένα ελάχιστο οικονομικό μέγεθος 16.000 ευρώ σε ηπειρωτική χώρα, Κρήτη και Εύβοια, 14.000 ευρώ σε όλα τα νησιά μεγαλύτερα των 3.100 κατοίκων (πλην Κρήτης και Εύβοιας) και 10.700 ευρώ για τα νησιά με πληθυσμό ίσο ή μικρότερο των 3.100 κατοίκων. Σημειώνεται ότι για τον υπολογισμό της τυπικής απόδοσης υπολογίζεται μόνο η κύρια⁵ καλλιέργεια και όχι τυχόν επίσπορες⁶.

Δεν υπάρχει ανώτερο όριο οικονομικού μεγέθους εκμετάλλευσης για την υποβολή αίτησης στο μέτρο, δηλαδή μπορεί να κάνει αίτηση και κάτοχος μιας πολύ μεγάλης αγροτικής επιχείρησης, από τη στιγμή που πληροί τις προϋποθέσεις της πρόσκλησης.

Η τελική πρόσκληση, σύμφωνα με την κυβέρνηση, θα ανακοινωθεί το φθινόπωρο οπότε θα οριστικοποιηθούν τα κριτήρια μοριοδότησης των υποψηφίων.

Στις προηγούμενες προκηρύξεις του προγράμματος με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, το 2016 και το 2018, το κατώτερο πλαφόν ήταν καθορισμένο στις 8.000 ευρώ, ενώ υπήρχε και ανώτερο στις 100.000 ευρώ, που αντιστοιχεί σε μια μεγάλη αγροτική εκμετάλλευση. Η δέσμευση ήταν τετραετής και το συνολικό ποσό κυμαινόταν από 17.000 έως 22.000 ευρώ. Χρηματοδοτήθηκαν 15.600 αγρότες.

Τα απαιτούμενα κατώτερα οικονομικά μεγέθη αντιστοιχούν σε έκταση γης ή μέγεθος ζωικού κεφαλαίου, που δεν είναι αμελητέα. Για παράδειγμα, η Τυπική Απόδοση (ΤΑ) των 12.000 ευρώ που τίθεται ως πλαφόν στις περισσότερες περιοχές της χώρας αντιστοιχεί σε ελαιοκαλλιέργεια για ελαιόλαδο 64 στρεμμάτων, ή σε βαμβακοκαλλιέργεια 80 στρεμμάτων, ή σε εκτροφή 120 προβάτων κ.ο.κ.⁷.

Είναι καθαρό ότι πρόκειται για όρια που καθιστούν απαγορευτική τη συμμετοχή ενδιαφερομένων που ξεκινούν από το μηδέν ή με μικρή περιουσία. Αλλωστε, όπως έχει επισημανθεί από σχετικές έρευνες, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα για τους νέους αγρότες είναι η πρόσβαση στη γη καθώς η ΚΑΠ, «δίνοντας κίνητρο στους αγρότες να παραμείνουν στη γη τους για να λαμβάνουν τις άμεσες ενισχύσεις, ωθεί τις τιμές των γαιών και έτσι αυξάνει τα εμπόδια για τους νεοεισερχόμενους, που δεν κληρονομούν, να συγκεντρώσουν το απαραίτητο μέγεθος εκτάσεων»⁸.

Μεγαλύτερη είναι η δυσκολία εξασφάλισης του απαραίτητου πλαφόν, ακόμα και με ενοικίαση γης, σε ορισμένους κλάδους όπως η ελαιοκαλλιέργεια, όπου οι πολύ μικρές εκμεταλλεύσεις (ΤΑ κάτω από 8.000 ευρώ), που συντηρούνται για λόγους αυτοκατανάλωσης ή και συμπλήρωσης εισοδήματος μέσω επιδοτήσεων ή και μη καταγεγραμμένων πωλήσεων, κατέχουν μεγάλο όγκο της συνολικής παραγωγής (σχεδόν το 50%).

Παράλληλα, το ποσό της ενίσχυσης υπολείπεται κατά πολύ από τα απαιτούμενα χρηματικά διαθέσιμα για την εξασφάλιση των συγκεκριμένων μεγεθών γης, φυτικού και ζωικού κεφαλαίου, ενώ με την ένταξη δίνεται μόνο το 70% της συνολικής ενίσχυσης, ποσό δηλαδή που υπολείπεται ακόμα πιο πολύ.

Αν συνυπολογιστεί και το ότι ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να έχει εγκατασταθεί στην εκμετάλλευση έναν περίπου χρόνο πριν «τρέξει» το πρόγραμμα, ενώ υπάρχει και πιθανότητα τελικά να αποκλειστεί, είναι εμφανές ότι το μέτρο απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε αγροτικές οικογένειες με παιδιά που επιθυμούν να ακολουθήσουν την αγροτική απασχόληση. Μάλιστα, ευνοούνται περιπτώσεις όπου υπάρχει τέτοιου μεγέθους οικογενειακή περιουσία που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ένταξης του ενδιαφερόμενου μέλους αλλά και τις ανάγκες για εισόδημα της μεγαλύτερης γενιάς (πατέρας, μητέρα) που θα συνεχίσουν να ασκούν το αγροτικό επάγγελμα.

Ωστόσο, όπως αποτυπώνεται και σε σχετικές μελέτες⁹ σε επίπεδο ΕΕ, είναι γεγονός ότι, παρά τα συνεχόμενα στο πλαίσιο της ΚΑΠ προγράμματα «νέων αγροτών», καταγράφεται απροθυμία συνέχισης της οικογενειακής αγροτικής δραστηριότητας από τα νέα μέλη αγροτικών οικογενειών.

Επίσης, από την εξέλιξη της ηλικιακής διάρθρωσης της αγροτικής παραγωγής συνολικότερα στην ΕΕ αλλά και πιο συγκεκριμένα στην Ελλάδα, καταγράφεται διαρκής επιδείνωση της συμμετοχής των μικρότερων ηλικιών σε αυτή.

Ενδεικτικά η συγκεκριμένη επιδείνωση αποτυπώνεται στον πίνακα, που αναφέρεται στην εξέλιξη της συμμετοχής των αγροτών της ηλικιακής ομάδας έως 44 ετών στον αριθμό των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, στη συνολική χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση και στο συνολικό κύκλο εργασιών (εκφρασμένο σε τυπική απόδοση) την περίοδο 2005 - 2016 στην Ελλάδα. Είναι δηλαδή εμφανής η μείωση της συμμετοχής των αγροτών της μικρότερης ηλικιακής ομάδας (έως 44 ετών) στη συνολική παραγωγή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι με την «αυστηροποίηση» του πλαφόν και των κριτηρίων συμμετοχής αλλά και την αύξηση, σχεδόν διπλασιασμό, του κατ' αποκοπή ποσού ενίσχυσης ανά δικαιούχο, θα εξασφαλίσει την «ανανέωση του αγροτικού δυναμικού με 10.000 βιώσιμες εκμεταλλεύσεις νέων αγροτών» και θα περιορίσει δραστικά τις διαρροές, εστιάζοντας περισσότερο στην αγροτική οικογένεια.

Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Καταρχάς πρέπει να επισημανθεί ότι μεγαλύτερο ύψος ενίσχυσης σε συνδυασμό με πιο δεσμευτικές απαιτήσεις δεν είναι κάτι που συμβαίνει πρώτη φορά αλλά έχει επαναληφθεί κι άλλες φορές κατά το παρελθόν (π.χ. αντίστοιχο μέτρο το 2009 από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, με ποσό ενίσχυσης έως 40.000 ευρώ και δεκαετή δέσμευση κ.λπ.).

Επίσης, η ετήσια χρηματοδότηση που διαχρονικά κυμαίνεται μεταξύ 4.000 - 5.500 χιλιάδων ευρώ ανά δικαιούχο, απέχει παρασάγγας από την εξασφάλιση της επιβίωσης του νέου αγρότη, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που απαιτείται μεγάλος χρόνος για την απόδοση σοδειάς από νέες φυτεύσεις (π.χ. νεοεισερχόμενοι αγρότες σε δενδρώδεις καλλιέργειες οι οποίες συνήθως απαιτούν πάνω από 5 έτη για να αποδώσουν καρπό).

Ενα μεγάλο ποσοστό των συμμετεχόντων στο προηγούμενο πρόγραμμα (2016), σχεδόν το 60%, δηλώνει¹⁰ ότι εντάχθηκε στους «νέους αγρότες» επειδή δεν είχε άλλη επαγγελματική επιλογή και δεν ήθελε να φύγει από το χωριό του, ενώ μόλις το 16% είναι της γνώμης ότι ήταν ικανοποιητικό το ποσό ενίσχυσης.

Είναι και αυτό μια πλευρά που ερμηνεύει το γιατί, παρά τα σχετικά προγράμματα που υλοποιούνται διαχρονικά και από όλες τις κυβερνήσεις στο πλαίσιο της εκάστοτε ΚΑΠ, η ηλικιακή σύνθεση της αγροτικής απασχόλησης επιδεινώνεται, αναδεικνύοντας τα συνολικότερα αδιέξοδα που βιώνουν οι βιοπαλαιστές αγροτοπαραγωγοί, που θέλουν να κρατηθούν στην παραγωγή.

Τα αδιέξοδα αυτά οφείλονται στην εντεινόμενη καταλήστευσή τους από τα μονοπώλια της μεταποίησης και της εμπορίας αγροτικών προϊόντων, μέσω των τιμών που αυτά επιβάλλουν στους αγροτοπαραγωγούς, του κόστους παραγωγής, αλλά και από το κράτος, μέσω της επιδρομής που αυτό εξαπολύει με φόρους και άλλες εισφορές (π.χ. ασφαλιστικά ταμεία, ΕΛΓΑ) συμπιέζοντας περαιτέρω το αγροτικό εισόδημα.

Πρόκειται για πλευρές που δρουν αποτρεπτικά στην ενασχόληση των παιδιών των αγροτών με την παραγωγή. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ερώτημα¹¹ «γιατί γενικά οι νέοι της υπαίθρου δεν ενδιαφέρονται να ακολουθήσουν το αγροτικό επάγγελμα;» το 85% απαντούν «λόγω του χαμηλού και αβέβαιου εισοδήματος», ενώ σημαντικό ποσοστό, πάνω από 45%, αναφέρεται και «στις δύσκολες κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες στην ύπαιθρο».

Επίσης, η εμπειρία αλλά και σχετικές ερευνητικές εργασίες¹² έχουν δείξει ότι, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, για την επίτευξη των κατώτερων απαιτούμενων ορίων οικονομικού μεγέθους αγροτικής εκμετάλλευσης αλλά και των στόχων που τίθενται από το επιχειρηματικό σχέδιο, είναι αναγκαία η ενοικίαση αγροτικής γης, ακόμα και αν η αγροτική οικογένεια διαθέτει ορισμένα περιουσιακά στοιχεία και μεταβιβάζει ένα μέρος αυτών στο νέο μέλος της για να ενταχθεί στο πρόγραμμα. Το ενοίκιο εξανεμίζει μεγάλο μέρος της επιδότησης που εξασφαλίζει ο νέος αγροτοπαραγωγός μέσω των δικαιωμάτων που αποκτά για την είσπραξη των άμεσων ενισχύσεων της ΚΑΠ.

Ταυτόχρονα, η υποχρέωση υπαγωγής σε κανονικό καθεστώς ΦΠΑ, με λογιστικά βιβλία, συνεπάγεται πρόσθετα έξοδα.

Σε ορισμένους κλάδους της παραγωγής, στους οποίους το πρόγραμμα απευθύνεται και περισσότερο¹³, όπως είναι οι αροτραίες καλλιέργειες, η ελαιοκαλλιέργεια, τα φρούτα και η αιγοπροβατοτροφία, δεν μπορεί να θεωρείται εξασφαλισμένη η απόδοση εισοδήματος επιβίωσης στους νεοεισερχόμενους αγροτοπαραγωγούς με εκμεταλλεύσεις οικονομικού μεγέθους στα επίπεδα του πλαφόν.

Η όποια βελτίωση της παραγωγικότητας επιτευχθεί μέσω της συγκέντρωσης της γης και της ηλικιακής ανανέωσης, θα την καρπωθούν οι εμποροβιομήχανοι των συγκεκριμένων κλάδων (π.χ. φέτα, ελαιόλαδο, ζυμαρικά, όσπρια) που επιδιώκουν να βελτιώνουν συνεχώς την «εξωστρέφειά» τους και την ανταγωνιστικότητά τους στις διεθνείς αγορές.

Το ζήτημα των ζημιών από φυσικές καταστροφές που δεν αποζημιώνονται δίνει σε πολλές περιπτώσεις τη χαριστική βολή στην επιβίωση των αγροτών.

Σε ό,τι αφορά τους πιο εντατικοποιημένους κλάδους της αγροτικής παραγωγής, όπως οι κτηνοτροφικοί της γαλακτοπαραγωγού αγελαδοτροφίας και της χοιροτροφίας αλλά και των θερμοκηπιακών κηπευτικών, το απαιτούμενο κατώφλι οικονομικού μεγέθους αναφέρεται σε μέγεθος ζωικού κεφαλαίου και έκταση γης που δεν εξασφαλίζει την αναπαραγωγή νεοσυσταθείσας εκμετάλλευσης.

Ουσιαστικά το πρόγραμμα δεν απευθύνεται στους συγκεκριμένους κλάδους καθώς η είσοδος σε αυτούς απαιτεί επένδυση σημαντικών κεφαλαίων που μπορούν να προέλθουν από χρηματοδότηση κυρίως μέσω «αναπτυξιακών προγραμμάτων» τα οποία απευθύνονται σε καπιταλιστικές επιχειρήσεις, σε συνδυασμό με τραπεζικό δανεισμό.

Είναι δεδομένο ότι από τη στιγμή που προβλέπεται οικονομική ενίσχυση, σε συνθήκες καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης και ανεργίας, το συγκεκριμένο μέτρο προσελκύει ενδιαφερόμενους, καλλιεργεί αυταπάτες για επαγγελματική διέξοδο με προοπτική σε νέους που θέλουν να μείνουν στα χωριά τους.

Πρόσφατη έρευνα της ΕΕ για τον «αγρότη του μέλλοντος» αναφέρει ότι οι νέοι στο επάγγελμα αγρότες είναι πιο «προσαρμόσιμοι» και διαχειρίσιμοι σε σχέση με τους παλιότερους, οι οποίοι «αντιτίθεται σε νέα πρότυπα και κανόνες που τους επιβάλλονται και οργανώνονται με τους υπόλοιπους αγρότες που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, ώστε να ασκήσουν πίεση προς τις κυβερνήσεις για πολιτικές υποστήριξης της επιβίωσής τους»¹⁴.

Επιπλέον, σε συνθήκες αυξημένης ανεργίας όλο και μεγαλύτερο τμήμα «νέων αγροτών» συνεχίζει μετά το τέλος του προγράμματος την αγροτική δραστηριότητα κυνηγώντας τα διάφορα προγράμματα της ΚΑΠ (π.χ. σχέδια βελτίωσης κ.λπ.), δένεται με τις πολυεθνικές των γεωργικών εισροών που ψάχνουν νέους πελάτες, μπαίνει στη μέγγενη του τραπεζικού δανεισμού.

Ωστόσο, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το μέτρο αφορά νέους ανθρώπους που στη συντριπτική πλειοψηφία τους πρόκειται να ενταχθούν στους βιοπαλαιστές αγρότες. Αρα, έχει ιδιαίτερη σημασία η οργάνωσή τους σε αγροτικούς συλλόγους, η συμμετοχή τους στις διαδικασίες τους.

Πέρα από τα πάγια αιτήματα του ριζοσπαστικού αγροτικού κινήματος (κόστος παραγωγής, τιμές, προστασία παραγωγής κ.ά.) για την επιβίωση των νέων αγροτών είναι αναγκαία η διεκδίκηση επίσης ενός πλαισίου αιτημάτων που τους αφορούν:

• Καθορισμός ανώτερου ορίου οικονομικού μεγέθους όχι πάνω από 20.000 ευρώ για την ένταξη στο μέτρο. Να εφαρμοστεί βαθμολόγηση που να εξασφαλίζει την κατά προτεραιότητα ένταξη των εκμεταλλεύσεων μεγέθους από 8.000 έως 20.000 ευρώ. Να μην είναι υποχρεωτική η μεγέθυνση της εκμετάλλευσης.
• Επιπλέον ισχυρά κίνητρα εγκατάστασης με επιπρόσθετη στήριξη του εισοδήματος, ιδιαίτερα των αγροτών που αναπτύσσουν δενδρώδεις καλλιέργειες με πολυετή αναμονή για την απόδοση ικανής παραγωγής. Πρόσβαση σε άτοκα δάνεια.
• Στελέχωση των γεωτεχνικών κρατικών υπηρεσιών ώστε να παρέχεται δωρεάν όλη η απαραίτητη επιστημονική υποστήριξη.
• Εξασφάλιση, με τη στήριξη του κράτους, της δυνατότητας ανέγερσης σύγχρονων κατοικιών και όλων των απαραίτητων υποδομών της αγροτικής εκμετάλλευσης.
• Συνθήκες διαβίωσης που να επιτρέπουν την ικανοποίηση των αναγκών των νέων ανθρώπων στην ύπαιθρο (π.χ. παιδικοί σταθμοί, σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, χώροι άθλησης και ψυχαγωγίας, Κέντρα Υγείας, κ.λπ.).

Οι δικαιούχοι των προγραμμάτων «νέων αγροτών» πρόκειται να αποτελέσουν ένα σημαντικό τμήμα¹⁵των βιοπαλαιστών αγροτών που νιώθουν για τα καλά στο πετσί τους τι σημαίνει εξάρτηση από τον βιομήχανο και τον μεγαλέμπορο, κυνηγητό από την εφορία και την τράπεζα, τι σημαίνει εμπαιγμός και κοροϊδία των κυβερνήσεων, είτε αυτές είναι σοσιαλδημοκρατικές είτε φιλελεύθερες.

Αρα αντικειμενικά έχουν συμφέρον από την πρόταση του ΚΚΕ για συμμαχία με την εργατική τάξη και τους αυτοαπασχολούμενους της πόλης με στόχο την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, την οργάνωση της παραγωγής και της κοινωνίας από την εργατική εξουσία ώστε με επιστημονικό κεντρικό σχεδιασμό να αξιοποιούνται τα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής, η αγροτική συνεταιριστική παραγωγή, το εργατικό δυναμικό, τα επιτεύγματα της νέας τεχνολογίας, με γνώμονα την κοινωνική ευημερία.

Παραπομπές:

1. Προβλέπονται 35.000 ευρώ ως βασικό ποσό ενίσχυσης, στο οποίο προστίθενται 2.500 ευρώ για ορεινές - μειονεκτικές περιοχές και μικρά νησιά μέχρι 3.000 κατοίκους και 2.500 ευρώ για κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις.

2. Θα πρέπει να δηλωθεί στην ενιαία αίτηση ενίσχυσης έτους 2021.

3. Η Τυπική Απόδοση (ΤΑ) αποτελεί τον βασικό στατιστικό δείκτη που χρησιμοποιεί η Eurostat για την καταγραφή του οικονομικού μεγέθους των αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Περισσότερες λεπτομέρειες στο: «Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ: Η παρέμβαση του ΚΚΕ στους βιοπαλαιστές αγρότες, Πρακτικά της Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 243 - 245 και 342 - 344.

4. Αντιστοιχούν σε οικονομικό μέγεθος (ΤΑ) 8.000 ευρώ.

5. Κύριες καλλιέργειες είναι οι καλλιέργειες που καταλαμβάνουν το αγροτεμάχιο για το μεγαλύτερο μέρος της καλλιεργητικής περιόδου.

6. Επίσπορες καλλιέργειες είναι καλλιέργειες ταχείας ανάπτυξης που καταλαμβάνουν τη γη μεταξύ (είτε χρονικά στην περίπτωση των μη πολυετών καλλιεργειών είτε χωρικά στην περίπτωση των δενδρωδών καλλιεργειών) κύριων καλλιεργειών.

7. Για αντιστοίχιση μεγεθών όλων των ειδών καλλιέργειας ή εκτροφής: «Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ: Η παρέμβαση του ΚΚΕ στους βιοπαλαιστές αγρότες, Πρακτικά της Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ» σελ. 342 - 344.

8. Kontogeorgos, A. Michailidis, A., Chatzitheodoridis, F. and Loizou, E. (2014). New Farmersa Crucial Parameter for the Greek Primary Sector: Assessments and Perceptions. Procedia -Economics and Finance, v. 14, p. 333 - 341.

9. Δες άρθρο: «Καρφί στο μάτι των Βρυξελλών οι βιοπαλαιστές αγροτοπαραγωγοί που αγωνίζονται για την επιβίωσή τους», «Ριζοσπάστης» 20 - 21/2/2021

10. Μεταπτυχιακή εργασία: Κολοβού Γεωργία, «Διερεύνηση της ικανοποίησης των νέων αγροτών από τη συμμετοχή τους στο μέτρο 6.1 - εγκατάσταση νέων αγροτών της τρέχουσας ΚΑΠ» 2019, Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Τροφίμων.

11. Ο.π. Δίνονται μέχρι 2 απαντήσεις στο συγκεκριμένο ερώτημα.

12. Ο.π.

13. Στους συγκεκριμένους κλάδους, οι εκμεταλλεύσεις με οικονομικό μέγεθος γύρω από το πλαφόν μπορούν υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως είναι η είσπραξη άμεσων ενισχύσεων, η υπερεργασία του αγρότη και της οικογένειάς του, η ιδιοκτησία σε γη και εξοπλισμό, ο μικρός σχετικά τραπεζικός δανεισμός κ.ά., ακόμα να συντηρούνται. Περισσότερες λεπτομέρειες στο: «Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ: Η παρέμβαση του ΚΚΕ στους βιοπαλαιστές αγρότες, Πρακτικά της Ευρείας Ολομέλειας της ΚΕ», σελ. 273 - 304.

14. Οπως παραπομπή 9

15. Οι δικαιούχοι των τριών προγραμμάτων «νέων αγροτών» της τρέχουσας ΚΑΠ προσεγγίζουν σε αριθμό το 10% του συνόλου των μικρομεσαίων εκμεταλλεύσεων.