Κάποιοι ψάχνουν την εργατική τάξη | ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Κάποιοι ψάχνουν την εργατική τάξη

Διανύουμε μια περίοδο έντονων μετασχηματισμών του ώριμου καπιταλισμού, ορισμένοι μιλούν για αλλαγή παραδείγματος, η εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει προκαλέσει σοβαρές μεταβολές στα παραγωγικά συστήματα και στην ίδια την ταξική διάρθρωση της κοινωνίας και οι παραδοσιακές ταξικές κατηγορίες φθίνουν ή περιθωριοποιούνται, ενώ συγχρόνως δημιουργούνται νέες... Αλήθεια, τι μας μένει από τη θεωρία της εργατικής τάξης ως πρωτοποριακής τάξης λόγω της κεντρικότητας του ρόλου της στην κυρίαρχη κάποτε βιομηχανική παραγωγή, σήμερα που η βιομηχανία τείνει να συρρικνωθεί και η βιομηχανική εργατική τάξη επίσης; Ποιοι είναι στο σημερινό μεταβιομηχανικό καπιταλισμό οι φορείς καινοτομίας και ελέγχου στην κοινωνική παραγωγή; Ποια κοινωνικά υποκείμενα μπορούν να αποτελέσουν σήμερα τους φορείς ενός απελευθερωτικού οράματος; Ποια είναι σήμερα η εργατική τάξη;».

Μια σειρά ερωτημάτων, μετά βεβαίως από μια σειρά από διαπιστώσεις-εκτιμήσεις σχετικά με το χαρακτήρα της σημερινής κοινωνίας, πιο σωστά του σημερινού κοινωνικοοικονομικού συστήματος, του τρόπου παραγωγής, όπως διατυπώνονται από τον ΣΥΝ στην έναρξη του «Διεθνούς Συνεδρίου του για τις τάξεις και στρώματα της ελληνικής κοινωνίας», φανερώνουν αναζητήσεις σε ένα ζήτημα θεμελιακό για την ιστορική εξέλιξη. Αν βεβαίως με το «απελευθερωτικό όραμα» και το «κοινωνικό υποκείμενο φορέα του», εννοούν την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, γιατί και αυτό, όπως διατυπώνεται, εμπεριέχει την ασάφεια στην ερμηνεία του, αφού δε γίνεται συγκεκριμένο το ποιος θα απελευθερωθεί από τι και από ποιον.

Το τελευταίο ερώτημα, «ποια είναι σήμερα η εργατική τάξη», σε συνδυασμό με το γεγονός της αναζήτησης «των κοινωνικών φορέων του απελευθερωτικού οράματος», υπονοεί σαφώς ότι η εργατική τάξη δεν είναι το υποκείμενο, η πρωτοπορία της κοινωνικής απελευθέρωσης, γιατί το βιομηχανικό τμήμα της έχει συρρικνωθεί αφού ο καπιταλισμός είναι μεταβιομηχανικός και η βιομηχανία έχει συρρικνωθεί, και σ' αυτό το μεταβιομηχανικό καπιταλισμό η κίνηση των μέσων παραγωγής δε γίνεται από την εργατική τάξη, αλλά από άλλη ή άλλες κοινωνικές δυνάμεις. Που κάποιες απ' αυτές πρέπει να είναι το υποκείμενο του απελευθερωτικού οράματος. Δεν είναι τυχαίο το ερώτημα, επίσης, «ποιοι είναι στο σημερινό μεταβιομηχανικό καπιταλισμό οι φορείς καινοτομίας και ελέγχου στην κοινωνική παραγωγή». Γιατί σ' αυτούς, προφανώς, αναζητείται το κοινωνικό υποκείμενο του «απελευθερωτικού οράματος».

Ολ' αυτά, που είναι υπόθεση σωστής κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης, η οποία μπορεί να οδηγεί στη συνέχεια και στη σωστή ταξική ανάλυση, αλλά από τη λογική των συγκεκριμένων ερωτημάτων και της εκτίμησης για τον προσδιορισμό της κοινωνίας (μεταβιομηχανικός καπιταλισμός), επιδιώκεται να προσεγγιστούν με νέα κριτήρια. Και γι' αυτό βάζουν το ζήτημα της καινοτομίας και του ελέγχου στην παραγωγή. Μήπως σ' αυτούς αναζητούν την πρωτοπορία της κοινωνικής απελευθέρωσης, αν όντως ενδιαφέρονται γι' αυτήν;

Στο προηγούμενο άρθρο αναλύσαμε το γεγονός ότι η συγκεκριμένη προσέγγιση από τον ΣΥΝ τοποθετεί το ζήτημα ανάποδα. Δεν παίρνει ως πρωταρχικό τις παραγωγικές σχέσεις, αυτή είναι η βάση της μαρξιστικής-λενινιστικής μελέτης-ανάλυσης όλων των ζητημάτων σε κάθε συγκεκριμένη κοινωνικοοικονομική και πολιτική πραγματικότητα, αλλά τις παραγωγικές δυνάμεις, οι οποίες επιδρούν στην ανατροπή των παραγωγικών σχέσεων. Επίσης, δώσαμε τα κριτήρια για την προσέγγιση της ταξικής ανάλυσης κάθε κοινωνίας με βάση τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία για τις τάξεις, την οποία βεβαίως απορρίπτει η ηγεσία του ΣΥΝ.

Η αποδοχή των όρων «μεταβιομηχανικός καπιταλισμός», «μεταβιομηχανική κοινωνία» κλπ., στηριγμένη στην ανάπτυξη και εφαρμογή των νέων τεχνολογιών και της πληροφορικής στην παραγωγική διαδικασία, είναι ένας αστικός προσδιορισμός του χαρακτήρα της κοινωνίας που συσκοτίζει σκόπιμα την ταξική της ουσία. Η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής, η επαναστατικοποίησή τους, σύμφυτη του καπιταλισμού, είναι ένα πολύ συγκεκριμένο φαινόμενο, το οποίο βεβαίως από ταξική άποψη δεν επιδρά στην αλλαγή των τάξεων, στο ποια τάξη είναι ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής, με δεδομένες τις σχέσεις παραγωγής. Το βασικό είναι ότι και τα νέα, ανεπτυγμένα σε σχέση με προηγούμενες φάσεις εξέλιξης του καπιταλισμού, μέσα παραγωγής (νέες τεχνολογίες, πληροφορική κλπ.), είναι ιδιοκτησία της αστικής τάξης. Επίσης, σ' όλη την πορεία εξέλιξης του καπιταλισμού υπήρχε συγκεκριμένος καταμερισμός εργασίας μέσα σε κάθε κοινωνική τάξη. Ετσι και στην αστική τάξη, εκτός από τους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής στην πορεία εξέλιξης του συστήματος διαφοροποιείται η ιδιοκτησία από τη διεύθυνση της παραγωγής, όπως διαφοροποιούνται και μια σειρά από άλλες λειτουργίες του καπιταλισμού, π.χ., υπηρεσίες αναγκαίες για την πραγματοποίηση των εμπορευμάτων, άρα και της υπεραξίας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι αυτοί δεν ανήκουν στην αστική τάξη.

Σε ό,τι έχει σχέση με τους φορείς της καινοτομίας και του ελέγχου της παραγωγής, αυτούς πρέπει να τους αναζητούμε σ' αυτούς που έχουν στα χέρια τους, στην ιδιοκτησία τους, την παραγωγή. Μπορεί να υπάρξει καινοτομία έξω από την υλική παραγωγή; Θα μπορούσαν να αναπτύσσονται τα μέσα παραγωγής, η επιστήμη και η τεχνική έξω από την παραγωγή; Σε τελευταία ανάλυση, θα μπορούσαν να εξελίσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις έξω από την παραγωγή; Μα αυτό είναι παράλογο. Επομένως η καινοτομία και ο έλεγχος στην παραγωγή, ανεξάρτητα από τη θέση του συγκεκριμένου ανθρώπου που ασχολείται με το κάθε αντικείμενο, ανήκει σ' αυτούς που είναι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και ιδιοποιούνται τα αποτελέσματά της. Αυτό είναι το βασικό. Δεν μπορεί, με δεδομένες τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, να υπάρξει καινοτομία έξω απ' αυτές και, σε τελευταία ανάλυση, χωρίς τη διάθεση κεφαλαίου δεν μπορούν να προχωρούν καινοτομίες στην υλική παραγωγή. Βεβαίως στα πλαίσια της υλικής παραγωγής υπάρχουν διάφοροι ρόλοι, που επιτελούνται από διαφορετικές τάξεις και κοινωνικά στρώματα. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι επειδή κυριαρχούν στην παραγωγή οι νέες τεχνολογίες, οι άνθρωποι που τις κινούν απαρτίζουν ένα νέο κοινωνικό υποκείμενο, άρα χρειαζόμαστε και νέα κριτήρια ταξικής ανάλυσης για να μελετήσουμε ποιο είναι αυτό. Μπορεί να φαίνεται ότι η διανοητική εργασία συγκριτικά με τη χειρωνακτική αποκτά μεγαλύτερο βάρος, αν και αυτό επίσης έχει μεγάλη σχετικότητα, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι η εργατική τάξη συρρικνώνεται, ότι η βιομηχανία συρρικνώνεται, άρα ψάχνουμε για το νέο υποκείμενο της κοινωνικής απελευθέρωσης. Η ίδια η αστική τάξη, επαναστατικοποιώντας τα μέσα παραγωγής, δημιουργεί και εργατική δύναμη ικανή να τα κινεί, άρα και εργατική τάξη ανάλογη. Ετσι σήμερα η μισθωτή εργασία στο διαταξικό κοινωνικό στρώμα της διανόησης αυξάνεται, αλλά στα πλαίσιά του αυξάνεται, συγκριτικά με προηγούμενες φάσεις του καπιταλισμού, η εργατική τάξη, αλλά και τα μεσαία στρώματά της.

Οι υποθέσεις που υπονοούνται από την προσέγγιση, στην οποία προσανατολίζει ο ΣΥΝ στην αναζήτηση της σημερινής ταξικής διάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας, εύλογα παραπέμπουν στην υπόθεση μείωσης της εργατικής τάξης, ή αναζήτησης μιας άλλης εργατικής τάξης, ή άλλης κοινωνικής πρωτοπορίας για την αλλαγή της κοινωνίας, αλλαγής βεβαίως όχι όπως την αντιλαμβάνονται οι μαρξιστές-λενινιστές, δηλαδή σοσιαλιστικής, με κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής. Αλλά αυτές οι επιδιωκόμενες προσεγγίσεις παραπέμπουν σε ένα επίσης βασικό ζήτημα της επαναστατικής θεωρίας και πρακτικής, που είναι τα κοινωνικά όρια της εργατικής τάξης. Ζήτημα όχι καινούριο, μια και σε κάθε φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού επανέρχονται παλιές οπορτουνιστικές θεωρίες με νέο περιτύλιγμα, προκειμένου να συσκοτίσουν, να αλλοιώσουν ζητήματα στρατηγικής του εργατικού κινήματος. Για παράδειγμα, στην εργατική τάξη, σύμφωνα με μια τέτοια θεωρία, ανήκουν μόνο οι χειρώνακτες εργάτες, ενώ όσοι κάνουν διανοητική εργασία δεν ανήκουν σ' αυτήν. Ετσι λοιπόν συρρικνώνονται οι βιομηχανικοί εργάτες αφού χάνεται η βιομηχανία στο μεταβιομηχανικό καπιταλισμό, άρα παύει η εργατική τάξη να αποτελεί την πρωτοπορία στην ταξική πάλη για την κοινωνική επανάσταση. Αυτή είναι η λογική των οπορτουνιστών. Αλλά αυτό το θέμα απαιτεί μια ξεχωριστή ανάπτυξη.

Σ. Κ.