Το νέο νομοσχέδιο προστίθεται σε ένα πλέγμα ευρύτερων αντιδραστικών θεσμικών αλλαγών στην κατεύθυνση της δραστικής συρρίκνωσης λαϊκών - δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, που υλοποιείται από τις αστικές κυβερνήσεις, είτε την τωρινή είτε του ΣΥΡΙΖΑ, τα τελευταία χρόνια.

Πρόσφατη είναι η ψήφιση του νόμου 4703/2020, με τον οποίο το αστικό κράτος επιχειρεί το δραστικό περιορισμό του δικαιώματος της συγκέντρωσης και διαδήλωσης, και την οργάνωση της αστικής ιδεολογικής πάλης και κατασταλτικής δράσης ενάντια στις ριζοσπαστικές τάσεις αμφισβήτησης της αστικής εξουσίας. Ο νόμος αυτός κινείται στην κατεύθυνση της «Στρατηγικής της ΕΕ για την Αντιμετώπιση της Τρομοκρατίας» (που είναι διατυπωμένη ήδη από το 2005), και μιας σειράς άλλων αντιδραστικών Οδηγιών της ΕΕ, τις οποίες και ο ΣΥΡΙΖΑ στήριξε ως κυβέρνηση. Είναι επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ, το 2018, που συστάθηκε η «Υψηλού Επιπέδου Ομάδα Ειδικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη ριζοσπαστικοποίηση», δηλαδή μια επιτροπή ειδικευμένων στην καταπολέμηση της «ριζοσπαστικοποίησης».¹ Ο νόμος 4703/2020, που θα συμπληρωθεί από το «νέο επιχειρησιακό δόγμα» για τη «διαχείριση των συναθροίσεων», αποτελεί συνέχεια των πολιτικών χτυπήματος του δικαιώματος στην απεργία που προώθησε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ (νόμος 4512/2018, άρθρο 211) και της νέας απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων και ακύρωσης του δημοκρατικού συλλογικού τρόπου λειτουργίας των συνδικάτων που ψήφισε η κυβέρνηση της ΝΔ (νόμος 4635/2019).

Της σημερινής αντιδραστικής μεταρρύθμισης που προωθεί η κυβέρνηση της ΝΔ στα πανεπιστήμια έχει προηγηθεί η εξαφάνιση κάθε έννοιας «ασύλου» στον πανεπιστημιακό χώρο με το άρθρο 64 του νόμου 4623/2019, που αντικατέστησε το άρθρο 3 του νόμου 4485/2017 της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ. Με το νόμο, ωστόσο, της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ είχε ήδη ουσιαστικά καταργηθεί το πανεπιστημιακό άσυλο, μέσω της μεταλλαγής του από άσυλο των αγώνων του φοιτητικού και λαϊκού κινήματος σε «ακαδημαϊκό άσυλο». Ενα τέτοιο «άσυλο» άφηνε ανοικτή τη δυνατότητα νόμιμης παρέμβασης της «δημόσιας δύναμης», μετά από απόφαση του Πρυτανικού Συμβουλίου, δηλαδή ερήμην του φοιτητικού κινήματος, εφόσον καταλογιζόταν στις φοιτητικές κινητοποιήσεις παρεμπόδιση της εκπαιδευτικής και ερευνητικής διαδικασίας (π.χ. σε περίπτωση μιας φοιτητικής κατάληψης ή ακόμα και συνέλευσης του φοιτητικού συλλόγου).

Στο ελληνικό πανεπιστήμιο, αναπτύσσονται ισχυροί «θύλακες» επιχειρηματικότητας και εμπορευματοποίησης ήδη από τη δεκαετία του '90, ως συνέπεια των κυρίαρχων αστικών πολιτικών που συμβολικά σηματοδοτεί η «διαδικασία της Μπολόνια». Μεγάλο μέρος τμημάτων και σχολών και σημαντική μερίδα πανεπιστημιακών συναγωνίζονται για ερευνητικά προγράμματα που χρηματοδοτεί η αγορά αλλά και επιδιώκουν την επιβολή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών.

Ως αποτέλεσμα των περιοριστικών κρατικών οικονομικών πολιτικών, διευρύνεται η μερίδα των πανεπιστημιακών εκείνων που αξιοποιώντας τη θέση τους μέσα στο πανεπιστήμιο, επιδιώκουν την αύξηση των εισοδημάτων τους ακόμα και σε βάρος των λαϊκών οικογενειών και των εργαζομένων (στην περίπτωση των διδάκτρων). Αυτοί οι εισοδηματίες - επιχειρηματίες πανεπιστημιακοί αποτελούν το κύριο κοινωνικό στήριγμα των αντιδραστικών πολιτικών του αστικού κράτους μέσα στα πανεπιστήμια.

Η χρηματοδότηση της έρευνας από την αγορά σημαίνει υπαγωγή της στις άμεσες ανάγκες του κεφαλαίου και επομένως υποβάθμιση της βασικής επιστημονικής έρευνας. Η σύνδεση χρηματοδότησης και αξιολόγησης (νόμος 4653/2020, άρθρο 16) επικυρώνει την επιβολή αυτής της υπαγωγής. Στο έδαφος της υποχώρησης της βασικής έρευνας, υποβαθμίζονται προπτυχιακά προγράμματα σπουδών και ταυτόχρονα αναπτύσσεται μια εκτεταμένη «αγορά» μεταπτυχιακών σπουδών επαγγελματικού προσανατολισμού με δίδακτρα, που κατηγοριοποιεί φοιτητές και αποφοίτους. Τα δίδακτρα στις μεταπτυχιακές σπουδές αποτελούν βασική όψη της εμπορευματοποίησης στο πανεπιστήμιο με σαφές ταξικό πρόσημο, καθώς υψώνουν ταξικούς φραγμούς εντός της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης και μειώνουν τους πραγματικούς μισθούς των εργαζομένων, δηλαδή την αξία της εργασιακής τους δύναμης. Η πρώτη νομική κατοχύρωση διδάκτρων στα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών γίνεται από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ (νόμος 4485/2017, άρθρο 37). Υπαγωγή της έρευνας στις ανάγκες του κεφαλαίου και εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης σημαίνουν συρρίκνωση της κριτικής σκέψης στην έρευνα και στη διδασκαλία.

Ωστόσο, το αστικό πανεπιστήμιο διαπερνάται από τις ταξικές αντιθέσεις. Η ζωντανή παρουσία της φοιτητικής νεολαίας εμποδίζει την κυρίαρχη τάξη να επιβάλλει πάντα και με ευκολία τις επιλογές της. Μέσα στο πανεπιστήμιο οι εκμεταλλευόμενες τάξεις βρίσκουν τα περιθώρια να εκφραστούν αμφισβητώντας τον κυρίαρχο πολιτικό και ιδεολογικό λόγο - ιδιαίτερα μετά τη μαζικοποίηση του πανεπιστημίου, που στην Ελλάδα επιταχύνεται από τη δεκαετία του '80. Δεν είναι τυχαία, από την άποψη αυτή, η ιστορική βαρύτητα και σημασία του φοιτητικού κινήματος στους δημοκρατικούς και αντικαπιταλιστικούς αγώνες. Αλλά, η αμφισβήτηση της εξουσίας του κεφαλαίου μέσα στα πανεπιστήμια βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τις πολιτικές της «διαδικασίας της Μπολόνια» και γι' αυτό πρέπει να συντριβεί. Αυτό επιχειρεί το νέο νομοσχέδιο, αποτελώντας συνέχεια και προέκταση της στρατηγικής καταπολέμησης της «ριζοσπαστικοποίησης» της ΕΕ.

Στο νομοσχέδιο οι φοιτητές δεν θεωρούνται «μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας» (άρθρο 15, 2γ), αλλά εν δυνάμει «εσωτερικός εχθρός». Απέναντι σε αυτόν τον «εσωτερικό εχθρό», το νομοσχέδιο προβλέπει μεταξύ (πολλών) άλλων:

α) Ανώτατη διάρκεια φοίτησης τα ν+2 έτη για προγράμματα σπουδών 4ετούς φοίτησης ή τα ν+3 έτη για προγράμματα μεγαλύτερης διάρκειας φοίτησης (άρθρο 24): Δεν πρόκειται για ποιοτική αναβάθμιση των σπουδών, αλλά για πειθάρχηση των φοιτητών (μπροστά στο φόβο της διαγραφής) μέσω της εντατικοποίησης των σπουδών - κάτι που αποτελεί διακαή πόθο του αστικού κράτους από το 1978 και τον νόμο 815/1978. Μπορούμε να αναμένουμε και την «εισαγωγή τέλους επανεγγραφής για όσους παρατείνουν τις σπουδές τους πέρα από τον προβλεπόμενο χρόνο ολοκλήρωσής τους», δηλαδή για τους +2 ή +3 έτη φοιτητές, όπως εισηγείται το «σχέδιο ανάπτυξης» της λεγόμενης επιτροπής Πισσαρίδη.² Δεδομένης της ύπαρξης ισχυρών «θυλάκων» επιχειρηματικότητας και εμπορευματοποίησης εντός του πανεπιστημίου και της καθηγητικής εξουσίας στις εξετάσεις, ένα τέτοιο μέτρο δεν αποτελεί παρά προληπτική καταστολή απέναντι στους φοιτητές του αγωνιζόμενου φοιτητικού κινήματος.

β) «Πειθαρχικό δίκαιο» και ποινικοποίηση (άρθρα 15 έως 22 και άρθρο 23): Οργανώνονται διαδικασίες δίκης των φοιτητών από πανεπιστημιακά «πειθαρχικά όργανα», με σημαντικότερο το «Πειθαρχικό Συμβούλιο Φοιτητών», το οποίο μπορεί να επιβάλλει μέχρι και «οριστική διαγραφή» ενός φοιτητή. Στα «αδικήματα» που επιφέρουν πειθαρχικές ποινές το νομοσχέδιο περιγράφει κατά κύριο λόγο δράσεις του φοιτητικού κινήματος: Παρεμβάσεις σε μαθήματα και συνεδριάσεις οργάνων («μονομελών και συλλογικών»), καταλήψεις πανεπιστημιακών χώρων, εκδηλώσεις μέσα στο πανεπιστήμιο. Πέραν της πειθαρχικής ποινής, με «φυλάκιση και χρηματική ποινή» τιμωρείται όποιος «διαταράσσει» λειτουργία «συλλογικού ή μονοπρόσωπου οργάνου», δηλαδή οι φοιτητές που μπορεί να παρέμβουν σε μια συνεδρίαση της Συνέλευσης Τμήματος ή της Συγκλήτου ή να κάνουν παράσταση διαμαρτυρίας στον πρόεδρο, κοσμήτορα ή πρύτανη.

γ) Συστήματα ηλεκτρονικού ελέγχου (άρθρο 8): Η εγκατάσταση «Κέντρου Ελέγχου και Λήψης Σημάτων και Εικόνων» σε κάθε πανεπιστήμιο αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα των πειθαρχικών και ποινικών διώξεων, προμηθεύοντας την «ανακριτική διαδικασία» με υλικό καταγραφής των κινηματικών διαδικασιών και δράσεων - παρεμβάσεων.

δ) Οργανα «Ασφάλειας και Προστασίας» (άρθρα 10 και 11): Για τη διαρκή παρακολούθηση και αναπροσαρμογή των μέτρων «ασφάλειας και προστασίας» ενάντια στον «εσωτερικό εχθρό», σε κάθε πανεπιστήμιο οργανώνονται η Μονάδα και η Επιτροπή «Ασφάλειας και Προστασίας», ενώ προβλέπεται ακόμα και η «διεξαγωγή ασκήσεων ετοιμότητας». Στην «Επιτροπή Ασφάλειας και Προστασίας», στην οποία επικεφαλής είναι ο πρύτανης ή ο αρμόδιος για θέματα ασφάλειας αντιπρύτανης, μπορεί να μετέχει και «ο επικεφαλής της Ομάδας Προστασίας Πανεπιστημιακού Ιδρύματος (Ο.Π.Π.Ι.) του ΑΕΙ, ο οποίος υποδεικνύεται από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη».

ε) Αμεση παρουσία των δυνάμεων καταστολής μέσα στα πανεπιστήμια (άρθρα 13 και 14): Το κατασταλτικό πλαίσιο συμπληρώνεται από τη σύσταση «Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακού Ιδρύματος (Ο.Π.Π.Ι.)», που «στελεχώνονται από κατώτερους αξιωματικούς της ΕΛ.ΑΣ. και ειδικούς φρουρούς. (...) Για τον σκοπό αυτό συνιστώνται στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη χίλιες (1.000) οργανικές επί θητεία θέσεις ειδικών φρουρών» που υπάγονται στην Ελληνική Αστυνομία. Πέραν των άμεσα κατασταλτικών τους καθηκόντων, αυτοί στελεχώνουν και τα «Κέντρα Λήψης Σημάτων» (σημείο γ), ενώ ασκούν και «προανακριτικά καθήκοντα».

Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η επίταση της κρατικής κατασταλτικής πολιτικής στα πανεπιστήμια δεν αφορά μόνο την αστυνομική παρουσία στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Η παρουσία αυτή έχει ρόλο συμπληρωματικό - υποβοηθητικό της κύριας κατασταλτικής πολιτικής απέναντι στους φοιτητές και στις ριζοσπαστικές τάσεις του φοιτητικού κινήματος, που περιλαμβάνει την ανώτατη διάρκεια φοίτησης των ν+2 ή ν+3 ετών και τις πειθαρχικές - ποινικές διώξεις, που μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας και σε φυλάκιση. Ακόμα και αν το «σώμα φύλαξης» δεν υπαγόταν στην ΕΛ.ΑΣ. αλλά στον πρύτανη, δεν θα άλλαζε κάτι επί του βασικού περιεχομένου της κατασταλτικής πολιτικής, αν όλα τα άλλα παρέμεναν όπως έχουν.

Αξιοποιώντας δημοκρατικά αντανακλαστικά ενάντια στα σώματα καταστολής, η «Πρωτοβουλία Πανεπιστημιακών: Οχι Αστυνομία στα Πανεπιστήμια»³ αντιτίθεται στην παρουσία τμημάτων της ΕΛ.ΑΣ. μόνο για να ζητήσει τη μεταβολή στη θεσμική υπόσταση του «σώματος φύλαξης» (υπαγωγή στις πρυτανικές αρχές και όχι στην Ελληνική Αστυνομία, στο όνομα της συνταγματικά κατοχυρωμένης αυτοδιοίκησης των πανεπιστημίων), ενώ σιωπά για το σύνολο της κατασταλτικής πολιτικής που φέρνει το νομοσχέδιο. Υποκρύπτονται έτσι οι πραγματικές κατασταλτικές διαστάσεις και η πραγματική στόχευση του νομοσχεδίου, που είναι η συντριβή του «εσωτερικού εχθρού», δηλαδή του φοιτητικού κινήματος που παλεύει ενάντια στην εμπορευματοποίηση του πανεπιστημίου.

Επιπρόσθετα, η Ομάδα Εργασίας της «Πρωτοβουλίας» διατυπώνει τις δικές της «εποικοδομητικές» προτάσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται όχι μόνο η «δημιουργία σώματος φύλαξης» υπαγόμενο στο πανεπιστήμιο, αλλά και η «ανάπτυξη προτύπων φύλαξης των ΑΕΙ», η «ανάπτυξη μέτρων πρόληψης και αποτροπής εγκλημάτων στα ΑΕΙ μέσω αξιοποίησης συμβατικών και εξελιγμένων τεχνολογιών», η θέσπιση διατάξεων «πειθαρχικού χαρακτήρα, σύμφωνα με το αυτοδιοίκητο» των πανεπιστημίων κ.ά.⁴ Εν ολίγοις, η Ομάδα Εργασίας της «Πρωτοβουλίας» εισηγείται μια συνταγματικά κατοχυρωμένη και βασισμένη στο αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων καταστολή, αποδεχόμενη την αναγκαιότητά της, επομένως και τη βαθύτερη στόχευσή της. Μια τέτοια κατεύθυνση εκπροσωπεί πολιτικά (το «προοδευτικό») μέρος των εισοδηματιών - επιχειρηματιών πανεπιστημιακών, που με το ένα χέρι ψηφίζουν όχι στη μόνιμη παρουσία της ΕΛ.ΑΣ. μέσα στα πανεπιστήμια και με το άλλο ψηφίζουν δίδακτρα στα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών.

Το νέο νομοσχέδιο αποτελεί συνέχεια των αντιδραστικών θεσμικών αλλαγών ενάντια στη «ριζοσπαστικοποίηση», που προωθείται από την ΕΕ και υλοποιείται από τις αστικές κυβερνήσεις του ΣΥΡΙΖΑ και της ΝΔ τα τελευταία χρόνια. Δεν εκπλήσσει κανέναν ότι το νομοσχέδιο κατατίθεται εν μέσω πανδημίας και περιοριστικών μέτρων, με πανεπιστήμια άδεια από φοιτητές, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι δυνατότητες αντίστασης του φοιτητικού κινήματος. Παρ' όλα αυτά, ήδη καταγράφηκαν οι πρώτες αντιδράσεις του. Το φοιτητικό και λαϊκό κίνημα θα ακυρώσει με την πάλη του και αυτό το νομοθετικό τερατούργημα.

Γιώργος ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου Πατρών - Φάνης ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας και Ποσοτικών Εφαρμογών της Οικονομικής Ανάλυσης του Πανεπιστημίου Πατρών

Παραπομπές:

1. Μ. Λαβράνου, «Οι εργατικοί - λαϊκοί αγώνες στο στόχαστρο της ΕΕ και της αστικής τάξης», «Ριζοσπάστης», 4-5/7/2020.

2. Χ. Πισσαρίδης, κ.ά., Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία, Τελική Εκθεση, 14/11/2020, σελ. 83.

3. Βλ. Συλλογή υπογραφών, Κείμενο πρωτοβουλίας πανεπιστημιακών εναντίον της δημιουργίας ειδικού «σώματος ασφαλείας» για τα πανεπιστήμια

4. Βλ. Πρόταση της Πρωτοβουλίας Πανεπιστημιακών - Ομάδα εργασίας για τον νόμο