Με στόχο η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) να παίξει πιο ενεργό ρόλο στην καπιταλιστική οικονομία και στις κάθε φορά ανάγκες των εργοδοτών και των επιχειρήσεων, κυκλοφόρησε πρόσφατα ειδικό special report του ΣΕΒ, υπό τον τίτλο «Μεταρρύθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης: Κλειδί για ένα νέο παραγωγικό πρότυπο με καλύτερες και περισσότερες δουλειές για τους νέους». Για τον ΣΕΒ ξεκαθαρίζεται από την αρχή πως «η αρχική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ) (...) επιδιώκει να διευκολύνει την ένταξη των αποφοίτων της στην αγορά εργασίας, καλύπτοντας, ταυτόχρονα, τις ανάγκες της οικονομίας και των επιχειρήσεων σε ανθρώπινο δυναμικό αντίστοιχων προσόντων».

Στο φόντο των αλλαγών που διαμορφώνουν η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας και τονίζοντας ότι «η Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση αναγνωρίζεται ως κλειδί για την αναπτυξιακή στρατηγική της Ενωσης, που προωθεί την προσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων "στις μεταλλαγές της βιομηχανίας και στις αλλαγές των συστημάτων παραγωγής" με στοχευμένα χρηματοδοτικά προγράμματα και πρωτοβουλίες», ο ΣΕΒ ζητά την επιτάχυνση εκείνων των μέτρων που θα εκσυγχρονίσουν την ΕΕΚ, θα την κάνουν πιο «ελκυστική» για τους μαθητές, αφού, όπως διαπιστώνει, «στην Ελλάδα η ΕΕΚ δεν έχει πετύχει ουσιαστικά ούτε την ένταξη των αποφοίτων της στην αγορά εργασίας ούτε την κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων. Αναπόφευκτα θεωρείται δεύτερη, αν όχι ύστατη επιλογή». Σε αυτήν τη βάση παραθέτει τα στοιχεία των ετών 2015 - 2017 για την Ελλάδα, που λένε ότι το 2017, μόνο το 28,8% των σπουδαστών της ανώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης επιλέγει την αρχική Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι στο 47,8%.

Ταυτόχρονα διαπιστώνουν πως «στην Ελλάδα η απασχόληση των αποφοίτων της αρχικής ΕΕΚ είναι σχεδόν κατά μία ποσοστιαία μονάδα χαμηλότερη από την αντίστοιχη των αποφοίτων της γενικής Εκπαίδευσης, όταν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι απόφοιτοι της αρχικής ΕΕΚ απολαμβάνουν υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης». Ο καημός τους δεν είναι γιατί δεν βρίσκουν δουλειά οι απόφοιτοι, αλλά το πώς οι επιχειρηματικοί όμιλοι θα εξασφαλίζουν φθηνό εργατικό δυναμικό.

Απέναντι σε διαπιστωμένα προβλήματα που προσπαθούν διαχρονικά οι κυβερνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες να αντιμετωπίσουν για να αυξήσουν την «ελκυστικότητα» της ΕΕΚ, ο ΣΕΒ καταθέτει μια σειρά από προτάσεις, που τις διαπερνά σαν νήμα η προσπάθεια να εμπλακούν οι ίδιες οι επιχειρήσεις στον σχεδιασμό και τη λειτουργία των δομών της ΕΕΚ. Ετσι, για παράδειγμα, ζητά «συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, με θεσμικά αναγνωρισμένο ρόλο, σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης του συστήματος ΕΕΚ». Επίσης, προτείνει τη δημιουργία Κλαδικών Συμβουλίων Δεξιοτήτων, με τη συμβολή κλαδικών και άλλων συλλογικών φορέων εκπροσώπησης επιχειρήσεων, που «μπορούν να διαπιστώνουν αναδυόμενες ανάγκες σε επαγγέλματα και δεξιότητες». Οι επιχειρήσεις, δηλαδή, να αποφασίζουν και να παραγγέλνουν τις προσφερόμενες ειδικότητες της ΕΕΚ.

Το μεγάλο ντέρτι τους δε είναι τα προγράμματα σπουδών, αφού, όπως διαπιστώνουν, «η απουσία των επιχειρήσεων από το σχεδιασμό και την οργάνωση της ΕΕΚ, κυρίως στο επίπεδο επιλογής των ειδικοτήτων και καθορισμού του περιεχομένου των προγραμμάτων σπουδών, και η εν γένει περιορισμένη αλληλεπίδραση και συνεργασία των υπευθύνων χάραξης και εφαρμογής στρατηγικής με την επιχειρηματική κοινότητα περιορίζουν τη διασύνδεση της παρεχόμενης εκπαίδευσης με τις ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς εργασίας και τελικά απομακρύνουν την ΕΕΚ από την κεντρική θεσμική αποστολή της». Ταυτόχρονα τονίζουν πως «το εκπαιδευτικό περιεχόμενο και οι μηχανισμοί αξιολόγησης και αναγνώρισης των προσόντων που αποκτώνται καθορίζονται χωρίς καμία σύνδεση με τις τρέχουσες πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας, της οικονομίας και της αγοράς εργασίας». Σε αυτήν τη βάση, με στόχο οι δομές Εκπαίδευσης και Κατάρτισης να προσανατολιστούν στην παραγωγή εργατικού δυναμικού κομμένου και ραμμένου στα μέτρα των επιχειρήσεων, ζητάνε την άμεση παρέμβασή τους στον σχεδιασμό του περιεχομένου των προγραμμάτων σπουδών με βάση τους βασικούς προσανατολισμούς του κεφαλαίου, σε κλαδικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η συζήτηση για το «χάσμα δεξιοτήτων» ουσιαστικά αναδεικνύει το χάσμα μεταξύ των συμφερόντων των νέων αποφοίτων και του κεφαλαίου. Οι μεν αναζητούν ποιοτικές σπουδές που θα τους εξασφαλίζουν δουλειά στο αντικείμενό τους, με καλούς όρους και πλήρη δικαιώματα. Οι δε αναζητούν ευέλικτο προς εκμετάλλευση εργατικό δυναμικό, που θα μπορούν κάθε τόσο να το βγάζουν για... απόσυρση και να το αντικαθιστούν με τα... νέα μοντέλα. Το χάσμα είναι αγεφύρωτο. Κανένα συμφέρον δεν έχουν οι νέοι να υιοθετήσουν τις θέσεις των αστών για την Εκπαίδευση.

Δύο βασικές στοχεύσεις του κεφαλαίου συνολικά για την Εκπαίδευση, που συναντάμε σταθερά στις εκθέσεις του ΟΟΣΑ, έχουν κομβικό ρόλο και στο συγκεκριμένο δελτίο του ΣΕΒ για την ΕΕΚ: Αποκέντρωση και αξιολόγηση.

Ο ΣΕΒ προτείνει: «Υιοθέτηση αποκεντρωμένου μοντέλου διοίκησης και ενίσχυση της αυτονομίας των εκπαιδευτικών μονάδων της ΕΕΚ, με στόχο τη σταδιακή μετατόπιση της ευθύνης για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης από το κράτος στην εκπαιδευτική μονάδα και το προσωπικό της». Λέει χαρακτηριστικά ότι αυτό το μοντέλο θα φέρει «δημιουργικότερη αξιοποίηση των υλικών και ανθρώπινων πόρων (υπό την προϋπόθεση ενός αποτελεσματικού ελεγκτικού μηχανισμού)», σημειώνοντας παράλληλα ότι η αυτονομημένη μονάδα ΕΕΚ θα είναι διασυνδεδεμένη (ακόμα και σε επίπεδο διοίκησης) με τις τοπικές επιχειρήσεις. Ουσιαστικά, αυτές οι προτάσεις θέλουν να γίνει η ΕΕΚ πολιορκητικός κριός για την αποκέντρωση συνολικά του σχολείου.

Ακόμα κάνει λόγο για ένα «Ολοκληρωμένο Εθνικό Πλαίσιο Ποιότητας» (βλέπε δηλαδή αξιολόγηση σε όλα τα επίπεδα). Αυτό θα είναι το σύστημα «αποτελεσματικού ελεγκτικού μηχανισμού» που αναφέρεται παραπάνω, ένα σύστημα ελέγχου δηλαδή για το πόσο προχωράνε οι αναδιαρθρώσεις προς όφελος του κεφαλαίου, με τις ίδιες τις επιχειρήσεις να έχουν λόγο και σε αυτό.

Επιπλέον, οι του ΣΕΒ ζητούν την ολοκληρωμένη αναμόρφωση του χάρτη της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, αφού κρίνουν ότι η σημερινή δομή και διάρθρωσή της δεν αντιστοιχεί στις τρέχουσες ανάγκες και προτεραιότητές τους. Ο σημερινός «χυλός» διαφόρων τύπων σχολών, που παρέχουν διαφορετικά δικαιώματα στους αποφοίτους, που μια ειδικότητα υπάρχει σε ΕΠΑΣ ΟΑΕΔ, στα δημόσια και ιδιωτικά ΙΕΚ, στα ΣΕΚ (πέρα από τις αντίστοιχες ειδικότητες στα πανεπιστήμια), δεν αντιμετωπίζεται με τις θέσεις του ΣΕΒ για την Επαγγελματική Εκπαίδευση. Στην πραγματικότητα, ο ΣΕΒ με τις προτάσεις του επιδιώκει ακόμα μεγαλύτερη κατηγοριοποίηση των αποφοίτων της ΕΕΚ, αφού ζητά αναδιάρθρωση των «εκπαιδευτικών μονάδων παροχής ΕΕΚ, ώστε να καλύπτουν όλο το φάσμα δεξιοτήτων στα επίπεδα 3, 4 και 5 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων», γιατί σήμερα καλύπτουν μόνο τα επίπεδα 4 και 5. Ζητά δηλαδή για κάθε ειδικότητα να βγαίνουν απόφοιτοι τριών διαφορετικών επιπέδων για να διαλέγει η κάθε επιχείρηση ανάλογα με τις ανάγκες της και ο ανταγωνισμός μεταξύ των αποφοίτων να συμπιέζει όλο και προς τα κάτω τα δικαιώματά τους.

Ο ΣΕΒ ζητά ακόμα: «Θέσπιση εθνικού συστήματος επικύρωσης γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων που αποκτήθηκαν μέσω μη τυπικής/άτυπης μάθησης», αλλά και «ολοκλήρωση πλαισίου πιστοποίησης προσόντων για όλους τους αποφοίτους των προγραμμάτων ΕΕΚ, με εφαρμογή ισότιμων διαδικασιών επικύρωσης ανά επίπεδο προσόντων». Με άλλα λόγια, από μόνο του το πτυχίο που θα δίνει κάθε δομή, όπως και σήμερα, δεν θα εξασφαλίζει κανένα δικαίωμα και πρόσβαση στο επάγγελμα, αλλά οι απόφοιτοι θα καλούνται να πληρώνουν έξτρα πιστοποιήσεις για να αποδείξουν τη γνώση της ειδικότητάς τους.

Για τη μαθητεία εκφράζουν το παράπονο ότι «παραμένει περιθωριακή, ενώ η πρακτική άσκηση, παρά τη χρησιμότητά της, έχει επίσης εξαιρετικά περιορισμένη εφαρμογή». Οσο κι αν προσπαθούν να της προσδώσουν χαρακτηριστικά επωφελή για τους νέους, που έχουν τάχα την ευκαιρία να καταρτίζονται θεωρητικά σε ένα επάγγελμα και ταυτόχρονα να εξασκούνται για κάποιο διάστημα και να κερδίζουν ένα «χαρτζιλίκι», η αλήθεια είναι ότι ο ΣΕΒ «καίγεται» για τη μαθητεία επειδή εξασφαλίζει τζάμπα εργατική δύναμη και, μάλιστα, από νέους εργαζόμενους, που έχουν λιγότερες απαιτήσεις, επειδή προσδοκούν να στεριώσουν σε κάποια δουλειά. Επειδή με τον τρόπο αυτόν η εργοδοσία απαλλάσσεται από ακριβότερο και πιο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό σε πόστα που μπορεί να κάνει τη δουλειά της με λιγότερο καταρτισμένους εργαζόμενους. Και, τέλος, επειδή με τον τρόπο αυτόν προσθέτει άλλη μια κατηγορία εργαζομένων στο μωσαϊκό των πολλαπλών εργασιακών σχέσεων, που αντικειμενικά εμποδίζει την κοινή δράση μέσα στο χώρο δουλειάς όλων των εργαζομένων, ανεξάρτητα από ειδικότητα και σχέση εργασίας. Μ' ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια για τους εργοδότες από τη μαθητεία...

Οι θέσεις και οι προτάσεις του ΣΕΒ δεν ικανοποιούν τις ανάγκες των νέων. Απέναντι στην πολιτική που θέλει την ΕΕΚ έρμαιο στις ορέξεις των επιχειρήσεων, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι είναι ώριμο και σύγχρονο σήμερα οι μαθητές να μορφώνονται ολόπλευρα, να μη στερούνται τη γενική παιδεία, να μη στερούνται ούτε ένα γνωστικό αντικείμενο από αυτά που έχει ανάγκη ο νέος άνθρωπος προκειμένου να κατανοήσει τις εξελίξεις, να μπορεί δημιουργικά να εντάσσεται στην κοινωνία. Οι προτάσεις τους πρέπει να επιστραφούν, να πάρουν απάντηση στους δρόμους του αγώνα.