«Η παιδική ηλικία είναι δώρο μιας φοράς», λέει μια αφρικανική παροιμία. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι ο τόπος προέλευσης αυτής της φράσης είναι ο τόπος, όπου τα περισσότερα παιδιά του δεν μπορούν να γευτούν αυτό το δώρο της μιας φοράς. Και να 'ταν μόνον η Αφρική...

Τούτη η κατάσταση διατρέχει τη σκέψη μας, ιδιαίτερα τώρα τις γιορτινές μέρες, που για τα παιδιά, η χαρά και η ευτυχία δίνεται με απλοχεριά. Γιατί αυτή η χαρά και ευτυχία, των γιορτών, με τα δώρα, την αγάπη και τη θαλπωρή, για πολλά παιδιά του κόσμου, είναι απαγορευμένος καρπός απ' αυτήν τη βάρβαρη κοινωνία.

Τα χρόνια της αθωότητας, κάθε χρόνο που περνά, αποδεικνύονται σκέτος εφιάλτης για εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο. Οι στατιστικές και τα νούμερα, ψυχροί εκτελεστές κάθε ελπίδας πως η κατάσταση - με τις υπάρχουσες συνθήκες - μπορεί να βελτιωθεί. Κάποτε μιλούσαμε για τα πεινασμένα παιδιά της Αφρικής, της Ασίας, άντε και της Λατινικής Αμερικής. Τις τελευταίες δεκαετίες - κυρίως την τελευταία - σ' αυτά προστέθηκαν τα παιδιά που κοιμούνται στους σιδηροδρομικούς σταθμούς της «πλούσιας» Ευρώπης, τα παιδιά που ξυπνούν σε εγκαταλειμμένα σπίτια και βαγόνια της Αμερικής, τα παιδιά του δρόμου όλων των ανεπτυγμένων χωρών, και η μεγάλη ντροπή που ακούει στον ορισμό «σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων» και που τα πλοκάμια αυτής της ...επιχείρησης (με κέρδη, κυριολεκτικά, δισεκατομμυρίων δολαρίων) έχουν απλωθεί μέχρι την πιο μακρινή γωνιά αυτού του πλανήτη. Νούμερα, κυριολεκτικά, συγκλονιστικά ήρθαν κι αυτή τη χρονιά να τσακίσουν, με την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη να έχει την «τιμητική» της, αφού ο καπιταλισμός κατάφερε κι εκεί να δείξει το πραγματικό του πρόσωπο. «Υπάρχει ελπίς;», είναι το ερώτημα που αυτόματα τίθεται και η απάντηση έρχεται αυθόρμητα - ευτυχώς από πολύ περισσότερους απ' ό,τι κάποιοι νομίζουν: «Με την ανατροπή αυτού του συστήματος, που καλλιεργεί αυτά τα φαινόμενα και στερεί τα δικαιώματα απ' τα μικρά κι αθώα θύματά του»... Που αφήνει κάθε χρόνο σχεδόν 11.000.000 παιδιά να πεθαίνουν από προλαμβανόμενες ασθένειες, 170.000.000 παιδιά να υποσιτίζονται, 500 εκατομμύρια να ζουν με λιγότερο από ένα δολάριο την ημέρα κι ανυπολόγιστο αριθμό αθώων θυμάτων να πέφτουν νεκρά απ' τις σφαίρες των πολεμικών συγκρούσεων και των εμφύλιων συρράξεων σε όλο τον κόσμο...

Απ' την άλλη, κανείς δεν ξέρει σίγουρα πόσα είναι τα παιδιά που καθημερινά πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης, καθώς οι διάφορες μορφές εκμετάλλευσής τους, η σκοτεινή φύση τους και τα εκατομμύρια παιδιά που δεν είναι πουθενά εγγεγραμμένα καθιστούν δύσκολο έως κι ανέφικτο το έργο των ειδικών, που προσπαθούν να συγκεντρώσουν στοιχεία για τα παιδιά - θύματα εκμετάλλευσης. Ωστόσο, νούμερα υπάρχουν και, μάλιστα, νούμερα συγκλονιστικά έως κι απελπιστικά. Κι ας είναι βέβαιο, για όλους τους παραπάνω λόγους, πως αυτά τα νούμερα είναι απλώς ενδεικτικά της κατάστασης και δεν ανταποκρίνονται πλήρως στο μέγεθος της βαναυσότητας αυτού του συστήματος που ακούει στον ορισμό «παιδική εκμετάλλευση».

Σύμφωνα με αυτά, η τεράστια πλειοψηφία του συνόλου των εργαζομένων παιδιών βρίσκονται στην Ασία, στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Ωστόσο, αισθητή αύξηση έχει σημειώσει, την τελευταία 10ετία, η παιδική εργασία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης των σοσιαλιστικών καθεστώτων και της επικράτησης - και εκεί - της ελεύθερης οικονομίας. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι 250.000.000 παιδιά ηλικίας 5 - 14 χρόνων, δηλαδή το 1/4 των παιδιών του αναπτυσσόμενου κόσμου, εργάζονται σε απαράδεκτες συνθήκες, σε κάτεργα βιομηχανιών που εξάγουν φθηνά προϊόντα σε εταιρίες των πλουσίων χωρών (π.χ., οι μπάλες μπέιζμπολ που φτιάχνουν τα παιδιά στο Πακιστάν, για να τις χρησιμοποιήσουν τα παιδιά των βιομηχανικών χωρών), αλλά μόνον ένα μικρό ποσοστό εργαζόμενων παιδιών απασχολούνται στις εξαγωγικές βιομηχανίες - πιθανόν λιγότερο από 5%. Τα περισσότερα εργαζόμενα παιδιά δουλεύουν στην παραοικονομία - σε φυτείες, υπαίθριοι μικροπωλητές ή κρυμμένα σε σπίτια, μακριά από κει που θα μπορούσαν να τα εντοπίσουν επιθεωρητές Εργασίας. Απόλυτα εξακριβωμένο, πάντως, θεωρείται ότι απ' τα 250 εκατομμύρια εργαζόμενα παιδιά, τα 50 με 60 εκατομμύρια ηλικίας 5 έως 11 ετών είναι τα πιο καταπιεσμένα, τα φτωχότερα των φτωχών και είναι τόσο πολυάριθμα, όσο ολόκληρος ο πληθυσμός της Γαλλίας ή της Μεγάλης Βρετανίας. Κάτι που ανάγκασε πρόσφατα την εκτελεστική διευθύντρια της «Γιούνισεφ», Κάρολ Μπέλαμι, να δηλώσει: «Κανείς δε θα ανεχόταν τόσο εξευτελισμό, αν ήταν ορατός και συγκεντρωμένος σ' ένα μέρος, όμως συνεχίζουμε να τον ανεχόμαστε σ' αυτήν τη σκοτεινή και διασκορπισμένη μορφή»...

Τα πιο ευάλωτα στην εκμετάλλευση παιδιά - και πιο δύσκολο να προστατευτούν - είναι αυτά που απασχολούνται ως οικιακοί βοηθοί. Συχνά κακοπληρώνονται ή δεν αμείβονται καθόλου. Οι συνθήκες και όροι διαβίωσής τους εξαρτώνται απόλυτα από τους εργοδότες τους, χωρίς να λογαριάζεται το παραμικρό δικαίωμα που μπορεί να έχουν. Δεν πάνε σχολείο, δεν παίζουν, ζουν τελείως απομονωμένα, χωρίς την παραμικρή συναισθηματική υποστήριξη από κανέναν και είναι περισσότερο ευάλωτα στη φυσική και σεξουαλική κακοποίηση. Η απομόνωση αυτών των παιδιών μέσα στο σπίτι καθιστά επίσης αδύνατες τις εκτιμήσεις για τον αριθμό τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα 9/10 απ' αυτά τα παιδιά είναι κορίτσια και έρευνες απέδειξαν ότι στην Τζακάρτα της Ινδονησίας περίπου 400.000 παιδιά κάτω των 15 δουλεύουν απάνθρωπα σε σπίτια, ενώ στην Αϊτή το 20% απ' τα 250.000 παιδιά που δουλεύουν σε σπίτια είναι 7 έως 10 χρόνων. Τέλος, στην Ινδία έχει παρατηρηθεί ότι το 17% αυτών των παιδιών που προτιμούνται απ' τους εργοδότες είναι 12 - 15 χρονών.

Οσον αφορά τη χώρα μας, η «Γιούνισεφ» για πρώτη φορά παρουσίασε πρόσφατα έρευνα για την παιδική εκμετάλλευση στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτήν, η παιδική εκμετάλλευση είναι μια έννοια που συνδέεται στη χώρα μας με την παιδική εργασία, αλλά και με την παιδική πορνεία. Οσοι απ' τους ερωτηθέντες γνώριζαν θύματα παιδικής εκμετάλλευσης, οι μισοί (49,2%) αναφέρθηκαν σε περιστατικά παιδικής εργασίας, το 33,8% σε περιστατικά πορνείας και το 15,4% σε άλλες μορφές εκμετάλλευσης. Ως πιο ευάλωτα στην παιδική εργασία, θεωρούνται τα παιδιά των μεταναστών και προσφύγων (45,4%), ακολουθούν τα παιδιά διαλυμένων οικογενειών (31,1%) και, τέλος, αναφέρονται τα παιδιά Τσιγγάνων (14,8%).

Κάθε χρόνο, τουλάχιστον 1.000.000 παιδιά σε όλο τον κόσμο προσελκύονται ή εξαναγκάζονται να εμπλακούν στην πορνεία. Και πάλι όμως, επειδή η εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών είναι μια κρυφή πληγή (με τεράστια κέρδη παγκοσμίως), ακριβή στοιχεία είναι πολύ δύσκολο να βρεθούν. Τα παιδιά αυτά συνήθως διακινούνται μέσω ενός κρυφού δικτύου εμπόρων, το μεγαλύτερο μέρος, ωστόσο, αυτής της διαδικασίας δε φτάνει ποτέ στο φως. Είναι ενδεικτικό ότι σε πολλές χώρες η σεξουαλική εκμετάλλευση των ανηλίκων δεν αναγνωρίζεται καν ως πρόβλημα, τη στιγμή που η εμπορία του σεξ είναι μια αγορά δισεκατομμυρίων.

Οπως αποκαλύπτουν οι αριθμοί που ακολουθούν, το συγκεκριμένο πρόβλημα έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις παγκοσμίως. Υπολογίζονται στις 100.000 τα παιδιά που έχουν εμπλακεί στην πορνεία στις Φιλιππίνες, 400.000 στην Ινδία, 100.000 στην Ταϊβάν, 200.000 στην Ταϊλάνδη, γύρω στις 350.000 στις ΗΠΑ, 100.000 στη Βραζιλία, 35.000 στη Δυτική Αφρική και σχεδόν 200.000 στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη.

Αλλά και στη χώρα μας, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα της «Γιούνισεφ», φαίνεται ότι το 7% του γενικού κοινού δηλώνει ότι γνωρίζει κάποιο ή κάποια παιδιά που έχουν πέσει θύματα εκμετάλλευσης, ενώ απ' αυτούς το 33,8% αναφέρεται σε περιστατικά παιδικής πορνείας.

Ειδικοί επιστήμονες επισημαίνουν ότι η σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σ' ένα παιδί: Τα τραύματα που προκαλούνται με αυτόν τον τρόπο παραμένουν για πολύ καιρό. Παιδιά - θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης υποφέρουν - τόσο σωματικά, όσο και ψυχολογικά - για όλη τους τη ζωή και συχνά αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον πρόωρο θάνατό τους! Παράλληλα, τα κορίτσια διατρέχουν τον κίνδυνο της ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης, αλλά και τον κίνδυνο να προσβληθούν από το Εϊτζ ή άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Τέλος, η μειοψηφία των παιδιών, που, τελικά, καταφέρνουν να ξεφύγουν αντιμετωπίζουν τον κοινωνικό στιγματισμό, την απόρριψη από την οικογένειά τους, την ντροπή, τον κίνδυνο της αντεκδίκησης και την απώλεια οποιασδήποτε μελλοντικής οικονομικής προοπτικής.

Ο όρος «παιδιά του δρόμου» είναι ένας όρος που προσδιορίζει τις συνθήκες ζωής εκατομμυρίων παιδιών, που είναι άπορα, άστεγα και εγκαταλειμμένα. Κι αν δε συμβαίνει ακριβώς αυτό - δηλαδή να ζουν όλα στο δρόμο, με τη στενή έννοια του όρου - είναι τα παιδιά που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο δρόμο, αφού εκεί εργάζονται για να επιβιώσουν. Στις μεγαλουπόλεις όλου του κόσμου, απ' την Ευρώπη έως την Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική, σχεδόν 100 εκατομμύρια παιδιά ζουν στους δρόμους και επιβιώνουν με κάθε τρόπο, εύκολα θύματα σε κάθε μορφής εκμετάλλευση. Μόνο στη Βραζιλία υπολογίζονται στα 17.000.000 αυτά τα παιδιά, στη Μανίλα των Φιλιππίνων ανέρχονται σε 100.000, ενώ στη χώρα μας ο αριθμός των παιδιών κάτω των 14 χρόνων που εργάζονται παράνομα υπολογίζονται στις 5.000.

Οι βασικότεροι απ' τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν αυτά τα παιδιά είναι το άσχημο επίπεδο διαβίωσης και διατροφής, η έλλειψη στέγης, η αδυναμία πρόσβασης σε ιατρικές υπηρεσίες, η αδυναμία τακτικής παρακολούθησης του σχολείου, η βία και η εγκληματικότητα στους δρόμους, πίεση για χρήση και διακίνηση ναρκωτικών, η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η περιθωριοποίηση.