Μνημείο του λόγου το πολιτικοκοινωνικό μυθιστόρημα «Ανα Νον» του Ισπανού ΑΓΚΟΥΣΤΙΝ ΓΚΟΜΕΖ - ΑΡΚΟΣ. Τα γεγονότα, διαδραματίζονται στο τέλος του φρανκικού καθεστώτος. Κατάθεση του συγγραφέα για την Ισπανία εκείνου του καιρού. «Οδηγός» μια μικρόσωμη γριούλα, που ο εμφύλιος τη ρήμαξε. Εχασε άντρα, δυο γιους και κρατούσε φυλακισμένο τον μικρότερο τριάντα χρόνια.

Το χωριουδάκι της στο Νότο. Η φυλακή του γιου της στον Βορρά. Κάποτε ξεκινάει να βρει το φυλακισμένο γιο της, κρατώντας ένα, ζυμωμένο από την ίδια, ψωμί για το παιδί της. Χωρίς χρήματα για μεταφορικό μέσον, στηρίζεται στα λιανά, αλλά αποφασισμένα πόδια της, ακολουθώντας τις γραμμές του τρένου.

Αιτία των σκοτωμένων της ο αγώνας τους ενάντια στον τύραννο. Αιτία της ισόβιας καταδίκης του «μικρού» της η φλογερή κομμουνιστική ιδεολογία του.

Η γριούλα αντιμετωπίζοντας θεούς και δαίμονες, με συντροφιά ένα μισότυφλο σκυλί, έναν πλανόδιο τυφλό τραγουδιστή, κυνηγημένη από χωροφύλακες, σκυλιά και παιδιά, ξεδιπλώνει την πολιτική κατάσταση στην Ισπανία, σε χωριά και πόλεις. Αστυνομοκρατία, νεοπλουτισμός, φτώχεια, φανφάρες, υποκρισία, κενοδοξία, φτιαχτές παρελάσεις κι ένας νάνος ετοιμόρροπος, να χαιρετά τα πληρωμένα πλήθη. Πανταχού παρόν το παπαδαριό κι οι καλόγριες.

Τι είναι πόλεμος, δικτατορία, θεός, ζωή, θάνατος, όλα επί τάπητος απ' τη γριούλα, που φτάνει στη φυλακή του γιου της, με εμπειρίες υψηλών πολιτικών εννοιών, συνειδητοποιημένη. Δεν είναι πια η «ΑΝΑ ΝΟΝ» (η «Ανα όχι»), αλλά η Ανα Πάουχα, γυναίκα του τίμιου ψαρά Πέδρο: «Ξέρεις, Ανίτα, τους γνώρισα εγώ αυτούς τους ανθρώπους που τους αποδιώχνουν σαν τ' άγρια ζώα. Είναι ίσιοι και στέρεοι σαν τα ίσια δέντρα. Δεν πρέπει ν' ανησυχείς αν ο "μικρός" θέλει να πάει μαζί τους. Πέθαναν κατά χιλιάδες για την αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Και θα εξακολουθούν να πεθαίνουν, αν χρειαστεί».

Γιατί σήμερα νιώθει τόσο αδύναμη όσο την ημέρα που είπαν τον άντρα της κομμουνιστή; Γιατί νιώθει τρόμο όπως τη μέρα που ο μικρογιός της Χέγους, της ανάγγειλε πως ανήκει στο Κομμουνιστικό Κόμμα; Γιατί στα εβδομήντα πέντε χρόνια της θυμάται μόνο τη λέξη κομμουνιστής; Ακουμπάει στο δέντρο κι αφήνεται στη νοσταλγία. Σκέφτεται πως θα 'θελε κι εκείνη να είναι «κομμουνιστής».

Θαυμάσια μετάφραση από την Ντίνα Σιδέρη, ταιριαστή σύνθεση του εξωφύλλου (από την Γκουέρνικα του Πικάσο) από τον Μάκη Κουτρούλη. (Εκδόσεις «Δωρικός»).