Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τελικός στόχος όλων αυτών των μορφών ευελιξίας στο χρόνο εργασίας, που ραγδαία αναπτύσσεται σε όλες τις χώρες της ΕΕ, είναι η μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, ή η αύξηση της απλήρωτης δουλιάς, δηλαδή δυο τρόποι έντασης της εκμετάλλευσης, που κάνουν πιο φτηνό τον εργάτη. Μ' αυτό τον τρόπο επιδιώκουν την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και των επιχειρηματικών κερδών. Το κεφάλαιο αμφισβητεί τον σταθερό ημερήσιο και εβδομαδιαίο χρόνο εργασίας, αμφισβητεί τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων, απαιτεί η εργατική δύναμη να προσαρμόζεται στις ανάγκες της παραγωγής και στις διακυμάνσεις της, ο εργαζόμενος να αφιερώνεται ολοκληρωτικά στον εργοδότη.

Η υπερωριακή απασχόληση ήταν και είναι για τη χώρα μας από τις πιο διαδεδομένες και παραδοσιακές μορφές «ευελιξίας» του χρόνου εργασίας, που οδηγεί σε επιμήκυνση της εργάσιμης ημέρας, σύμφωνα με τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Γι' αυτό, αν και ο συμβατικός χρόνος εργασίας γενικεύτηκε από τις αρχές δεκαετίας του '80 στις 40 ώρες την εβδομάδα, ο πραγματικός εβδομαδιαίος εργάσιμος χρόνος στη χώρα μας το 1999 ήταν 44,5 ώρες. Μαζί με την Αγγλία (44,3 ώρες) και την Πορτογαλία (43,1), η Ελλάδα - σύμφωνα με τα στοιχεία της Γιουροστάτ - είχε την πρωτοκαθεδρία στον πραγματικό εργάσιμο χρόνο. Ο μέσος όρος του πραγματικού εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας των 15 χωρών, την ίδια χρονιά ήταν 42 ώρες. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι το 15%-35% των μισθωτών στη χώρα μας απασχολείται υπερωριακά. Γεγονός που αποδεικνύει και αυτό ότι εξαιτίας των χαμηλών μισθών και ημερομισθίων οι εργαζόμενοι καταφεύγουν στην υπερωριακή απασχόληση, ως μέσο για να καλύψουν τις ανάγκες τους.

Αντίστοιχα υψηλός είναι και ο συμβατικός ετήσιος χρόνος εργασίας στη χώρα μας, αν απ' αυτόν (40 ώρεςΧ52 βδομάδες) αφαιρέσουμε τις άδειες των εργαζομένων και τις επίσημες αργίες. Βάσει συγκεκριμένων υπολογισμών (πηγή EIRO), προκύπτει ότι στην ΕΕ των «15», ο μέσος κανονικός ετήσιος χρόνος εργασίας στη χώρα μας το 2003 ήταν 1.800 ώρες, όταν στην Πορτογαλία ήταν 1.747,5 ώρες, στην Ισπανία 1.729,3, στο Η. Βασίλειο 1.692,6 και στην Ιταλία - για να συγκρίνουμε μόνο με τις χώρες του νότου - 1.672 ώρες. Ο θεσμοθετημένος ετήσιος μέσος όρος του χρόνου εργασίας στις 15 χώρες της ΕΕ το 2003 ήταν 1.738,7 ώρες εργασίας.

Στη χώρα μας η επιμήκυνση του χρόνου εργασίας εκφράζεται και με τη μορφή της πολυαπασχόλησης. Δηλαδή, πολλές φορές οι εργαζόμενοι, για να συμπληρώσουν το απαραίτητο εισόδημα, καταφεύγουν σε δύο ή ακόμα και τρεις δουλιές. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι το 20% του εργατικού δυναμικού πολυαπασχολείται, ενώ είναι πολλοί αυτοί που, εξαιτίας των οικονομικών αναγκών, αν τους δινόταν η δυνατότητα θα έκαναν το ίδιο.

Ιδιαίτερη μορφή ευελιξίας του χρόνου εργασίας είναι το διακεκομμένο ωράριο. Η πρακτική αυτή συναντάται επί το πλείστον στο χώρο των υπηρεσιών και των εμπορικών καταστημάτων και συναρτάται από το ωράριο λειτουργίας τους.

Διαδεδομένο είναι στη χώρα μας και το σύστημα των βαρδιών (πρωινή, απογευματινή, και νυχτερινή). Στη βιομηχανία στην τακτική νυχτερινή βάρδια απασχολείται ένας στους τέσσερις εργαζόμενους (26%). Ωθηση στη μορφή της νυχτερινής βάρδιας έδωσε ο νόμος 1892/90. Με τον ίδιο νόμο δόθηκε και η δυνατότητα λειτουργίας αυτόνομης τέταρτης βάρδιας κατά τα Σαββατοκύριακα. Με τον συγκεκριμένο τρόπο θίχτηκε σε μεγαλύτερη έκταση η αργία της Κυριακής. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη βιομηχανία το 31% του προσωπικού εργάζεται τακτικά το Σάββατο και το 26% την Κυριακή.

Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια η συνολική διευθέτηση του χρόνου εργασίας, η οποία επιχειρείται επίμονα τα τελευταία 15 χρόνια είναι σίγουρο ότι θα αποτελέσει τη χαριστική βολή στον σταθερό ημερήσιο χρόνο, θα καταντήσει κουρελόχαρτο τη θεσμοθέτηση του οχτάωρου. Με τη διευθέτηση παύει στην ουσία να υπάρχει σταθερός χρόνος εργασίας. Τα ωράρια, ημερήσια και εβδομαδιαία, αυξομειώνονται ανάλογα με τις ανάγκες της επιχείρησης. Ο υπολογισμός του χρόνου γίνεται σε μεγάλα χρονικά διαστήματα (π.χ. 6μηνα, 9μηνα, 12μηνα). Αν και ο συνολικός εργάσιμος χρόνος παραμένει ο ίδιος - υπάρχουν και περιπτώσεις που μειώνεται για να γίνει ελκυστική η παγίδα - αυτό δεν έχει καμιά θετική ανταπόκριση για τους εργαζόμενους. Το αντίθετο οι επιχειρήσεις εξασφαλίζουν πρόσθετη εργατική δύναμη για τις περιόδους παραγωγικής αιχμής, δεν καταβάλλουν την υπερωριακή αμοιβή για την υπέρβαση του συμβατικού ωραρίου και «επιστρέφουν» αυτόν το χρόνο υπερεργασίας με τη μορφή άδειας στο μισθωτό.

Η πρώτη απόπειρα στη χώρα μας έγινε με το νόμο 1892/90 (άρθρο 40) που δινόταν η δυνατότητα 6μηνης διευθέτησης, με ανώτατο όριο ημερήσιας εργασίας το 9ωρο και εβδομαδιαίας το 48ωρο. Με το νόμο 2639/98 (άρθρο 3) επιχειρήθηκε να διευκολυνθεί περαιτέρω η λειτουργία της διευθέτησης. Μεταξύ άλλων δόθηκε δυνατότητα για ετήσια διαχείριση του χρόνου και η δυνατότητα υπέρβασης για 6 μήνες του συμβατικού ωραρίου κατά 2 ώρες. Δηλαδή, γι' αυτό το διάστημα η ημερήσια απασχόληση μπορούσε να φτάσει το 10ωρο.

Νέα απόπειρα έγινε με το νόμο 2874/2000 (άρθρο 5), με τον οποίο η ετήσια διευθέτηση συνδέθηκε με τη μείωση του ετήσιου εργάσιμου χρόνου κατά 90 ώρες και τη δημιουργία εβδομαδιαίου μέσου όρου απασχόλησης 38 ωρών. Ο συνολικός αριθμός των διευθετούμενων ωρών είναι 138 ώρες. Δηλαδή, αυτόν τον αριθμό ωρών οι επιχειρήσεις θα τον διέθεταν σύμφωνα με τις ανάγκες τους, χωρίς να καταβάλλουν την πρόσθετη αποζημίωση. Αν και στην πράξη ο νόμος αυτός δεν «περπάτησε», εντούτοις από την εφαρμογή της διευθέτησης σε άλλες χώρες προκύπτει ότι αυτό οδήγησε σε μείωση των αποδοχών των εργαζομένων (μη πληρωμή υπερωριών), σε εντατικοποίηση της εργασίας, αλλά και σε αρνητικές συνέπειες στην υγεία των εργαζομένων από την επιμήκυνση του χρόνου εργασίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Γι' αυτό και παραμένει μια στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου και των κυβερνήσεών του σε όλη την Ευρώπη, αλλά και στη χώρα μας. Και σαν τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί από το συνδικαλιστικό κίνημα και τους εργαζόμενους και η «διευθέτηση», αλλά και συνολικά η ευελιξία του χρόνου εργασίας. Προβάλλοντας σθεναρά το δικαίωμα στη σταθερή και πλήρη απασχόληση και διεκδικώντας σήμερα, ως ώριμο και αναγκαίο αίτημα, το 35ωρο, 7ωρο, 5ήμερο.

Η όλο και πιο συγκεκριμένη πλέον μέτρηση των αποτελεσμάτων της απεργίας, ανά τόπο και κλάδο, δείχνει ότι το ΠΑΜΕ δεν καταγράφεται μόνο ως μια διαφορετική παρουσία, αλλά και ότι η δράση του δημιουργεί μια νέα δυναμική μέσα στο συνδικαλιστικό κίνημα. Μια δυναμική που φέρνει στο προσκήνιο μεγάλες μάζες εργαζομένων, οι οποίες με τον αγώνα τους κάνουν πράξη το σύνθημα του ΠΑΜΕ «καμία ανοχή σ' αυτή την πολιτική». Ενώ ταυτόχρονα κάνουν καθαρό ότι η εργατική τάξη κατεβαίνει στο δρόμο έχοντας αιτήματα που ανταποκρίνονται στις πραγματικές της ανάγκες.

Αυτή η απεργιακή παρουσία, όμως, δεν ήρθε μόνη της. Κάποιοι ξενύχτισαν, κάποιοι ξεποδαριάστηκαν, κάποιοι πήγαν ξανά και ξανά στους χώρους δουλιάς, μίλησαν εργάτη τον εργάτη, έβαλαν πλάτη όπου δεν υπήρχε εμπειρία οργάνωσης, οργάνωσαν εργάτες στα συνδικάτα τους, επέμειναν να γίνουν συζητήσεις στους χώρους δουλιάς, να γίνουν συνελεύσεις στα σωματεία, έκατσαν και σχεδίασαν την απεργία, φρόντισαν να εξασφαλιστεί και η μεγαλύτερη δυνατή αλληλεγγύη εκεί όπου διαπιστωνόταν αδύναμο μέτωπο, διασφάλισαν έως και την τελευταία ώρα ότι και η απεργία θα γίνει και η περιφρούρησή της θα είναι σωστή και οι εργαζόμενοι θα βγουν δημόσια στην πλατεία να διαδηλώσουν.

Αυτά δεν είναι απλές διαδικασίες, δεν αφορούν μόνο κούραση. Κουβαλάνε πίσω τους μια συγκεκριμένη ανάλυση της κατάστασης της εργατικής τάξης, μια συγκεκριμένη καταγραφή των αναγκών, ένα συγκεκριμένο σχέδιο για το πώς θα αντιπαλευτεί ο αντίπαλος. Αρα και έναν έως την τελευταία του λεπτομέρεια σχεδιασμό, τόσο για την επιτυχία αυτής της απεργίας, όσο και για τη συνέχεια. Αφορούν πριν απ' όλα το ίδιο το ταξικό πλαίσιο διεκδίκησης, που σαν τέτοιο και τον αντίπαλο δείχνει καθαρά, αλλά και καθορίζει τον αναγκαστικό δρόμο που απαιτείται για να υλοποιηθεί.

- Πρώτο, ότι η προσπάθεια που έχει κάνει το ΠΑΜΕ, η σημαντική συμβολή του όλο αυτό το διάστημα - και μέσα από τους κλάδους, αλλά και με τις ειδικές απεργίες των κλωστοϋφαντουργών, των οικοδόμων, τις μάχες για το ωράριο - για να συγκεντρώσει και να προετοιμάσει δυνάμεις ενάντια στην αντιλαϊκή πολιτική και το μονόδρομο του κεφαλαίου, αυτή η προσπάθεια πιάνει τόπο.

Εκφράστηκε αυτό στην απεργία και καταγράφηκε ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε το ΠΑΜΕ στο να διαμορφωθεί η εικόνα της απεργιακής μέρας.

- Δεύτερο, επιβεβαιώνει η εξέλιξη της απεργίας την ορθότητα της γραμμής για συνολική αντιπαράθεση με αυτή την πολιτική. Φάνηκε στην πράξη ότι το πλαίσιο διεκδίκησης που διαμόρφωσε το ΠΑΜΕ ακουμπά στις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων, υιοθετείται από όλο και περισσότερους εργάτες αυτό το πλαίσιο.

- Τρίτο, η απεργία επιβεβαίωσε και τις εκτιμήσεις για το ρόλο των άλλων δυνάμεων, παρά την προσπάθεια που έγινε από τα ΜΜΕ να παρουσιαστούν οι εργατοπατέρες ως απεργοί. Το ίδιο το περιεχόμενο του πλαισίου που πρόβαλαν οι εργατοπατέρες έδειξε ότι όχι μόνο δεν μπορούν να εκφράσουν την εργατική τάξη, αλλά είναι αυτοί που συμβαδίζουν και διευκολύνουν το πέρασμα αυτής της πολιτικής (κραυγαλέο παράδειγμα η προβολή της ανταγωνιστικότητας ως εργατικού στόχου). Η ίδια η απεργία και η μαζική παρουσία εργατών στις 57 συγκεντρώσεις που οργάνωσε το ΠΑΜΕ, σε άμεση αντιδιαστολή με την ερημιά στις συνάξεις των εργατοπατέρων, ήταν μια άμεση απάντηση των ίδιων των εργατών ενάντια στη γραμμή του συμβιβασμού.

- Τέταρτο, η απόκρυψη από τα ΜΜΕ της προσπάθειας που έκανε και κάνει το ΠΑΜΕ δεν περνάει μέσα στους εργαζόμενους. Αντίθετα, η εξέλιξη της απεργίας έδειξε τη γύμνια των εργατοπατέρων, έβγαλε γυμνό στη σέντρα ειδικά τον ΣΥΝ, ο οποίος κατοχυρώνεται όλο και περισσότερο στις συνειδήσεις των εργαζομένων ως δύναμη στήριξης βασικών επιλογών της πολιτικής του κεφαλαίου και ειδικά στα συνδικάτα, ως σιαμαίος τελικά του εργοδοτικού και κυβερνητικού συνδικαλισμού.

Για την οργάνωση της εργατικής τάξης στα συνδικάτα, συμβάλλοντας στη λειτουργία και τον αγωνιστικό προσανατολισμό των συνδικάτων, για την ενίσχυση της συσπείρωσης στο ΠΑΜΕ, τόσο σε τοπικό όσο και σε κλαδικό επίπεδο, για την ένταξη και νέων δυνάμεων, ειδικά από τους χώρους της νεολαίας και των γυναικών, στο ΠΑΜΕ. Για να υπάρξει καθοριστική αλλαγή και στους συσχετισμούς στο εσωτερικό του συνδικαλιστικού κινήματος υπέρ του ταξικού πόλου.

Ετσι βαδίζουμε το επόμενο διάστημα, χωρίς επανάπαυση σε δάφνες, συνεχίζουμε τη μάχη για την οργάνωση και της απεργίας την Πρωτομαγιά, αλλά και για τους ενδιάμεσους αγώνες στους κλάδους, σε όλα τα μέτωπα που αναπτύσσεται η αντιπαράθεση με την κυβερνητική πολιτική και τις επιδιώξεις του κεφαλαίου.