Με δραματικό τρόπο ήρθε στην επιφάνεια τις τελευταίες μέρες το δράμα εκατοντάδων οικογενειών που έχουν στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση κάποιον δικό τους άνθρωπο. Η θλιβερή είδηση του θανάτου του 12χρονου Δημήτρη Καρίτσα, που έχασε τη ζωή του περιμένοντας για ένα χρόνο μόσχευμα στο Ωνάσειο, ανέδειξε ξανά το πρόβλημα της δωρεάς οργάνων στη χώρα, την ανάγκη ευαισθητοποίησης όλων για τις μεταμοσχεύσεις, αλλά και το έλλειμμα πολιτικής που οδηγεί τη χώρα μας στην τελευταία κατάταξη των χωρών της Ευρώπης στη δωρεά οργάνων.

Η Ελλάδα έχει μόλις 6,5 δότες οργάνων ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους. Αντίθετα, στην Ισπανία όπου έχει οργανωθεί ένα σύστημα συντονισμού με 139 ομάδες γιατρών και νοσηλευτών, οι δότες αυξήθηκαν από 5 σε 34 ανά ένα εκατομμύριο κατοίκους. Στην Ισπανία από 100 εγκεφαλικά νεκρούς 70 ήταν δότες, ενώ στην Ελλάδα οι δότες ήταν μόνο εφτά. Την ίδια ώρα, στην Ελλάδα υπάρχουν στη λίστα αναμονής για μεταμόσχευση 950 άνθρωποι.

Αλλά και οι άνθρωποι που αποφασίζουν να γίνουν δωρητές αίματος ή σώματος μπλέκουν στα γρανάζια του εμπορευματοποιημένου συστήματος υγείας. Τέσσερις μέρες μετά το θάνατο του Δ. Καρίτσα πολίτες που προσήλθαν σε δημόσια νοσοκομεία, ευαισθητοποιημένοι απ' την έκκληση ενός πατέρα να βρεθεί δότης μυελού των οστών για την 26χρονη κόρη του που πάσχει από λέμφωμακλήθηκαν να πληρώσουν 400 ευρώ για να γίνει η ταυτοποίηση του αίματος! Το ίδιο συνέβη πέρυσι όταν σε κέντρα αιμοδοσίας ζητήθηκε να πληρώσουν για εξετάσεις εθελοντές που πρόσφεραν μυελό των οστών για να σωθούν δυο μικρά παιδιά που χρειάζονταν μεταμόσχευση. Τότε, το υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε ότι οι «εθελοντές δότες δεν έχουν καμιά οικονομική επιβάρυνση» (2.6.2004). Η κυβέρνηση της ΝΔ όμως διατήρησε το χαράτσι και έτσι για την 26χρονη χρειάστηκε η εκ των υστέρων παρέμβαση του υφυπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γ. Κωνσταντόπουλου, ο οποίος δήλωσε ότι κατ' εξαίρεση του ισχύοντος κανονισμού για πληρωμή των εξετάσεων, το κόστος θα καλυφθεί από το υπουργείο για να γίνουν δωρεάν εξετάσεις στο «Γ. Γεννηματάς» στην Αθήνα και στο Ιπποκράτειο της Θεσσαλονίκης.

Την ίδια ώρα 150 κρεβάτια στις δημόσιες Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), που αποτελούν τον κύριο κρίκο στις μεταμοσχεύσεις, παραμένουν κλειστά λόγω έλλειψης προσωπικού, ενώ η κυβέρνηση υπογράφει συμβάσεις με τους ιδιώτες για την ενοικίαση κλινών ΜΕΘ.

Την υποβάθμιση αντιμετωπίζουν και τα μεταμοσχευτικά κέντρα της χώρας. Ετσι μεταμοσχεύσεις καρδιάς γίνονται πια μόνο στο Ωνάσειο, αφού μπήκε λουκέτο στον «Ευαγγελισμό» και στο «Παπανικολάου» στη Θεσσαλονίκη. Εμπόδια στη διάδοση της δωρεάς οργάνων θέτει και η ισχύουσα νομοθεσία. Σύμφωνα με το νόμο 2737/99, που ψήφισε το ΠΑΣΟΚ, παρά τις αντιρρήσεις των επιστημόνων, η «αφαίρεση οργάνων από ζώντα δότη επιτρέπεται μόνο όταν πρόκειται να γίνει μεταμόσχευση στο σύζυγο του δότη ή σε συγγενή μέχρι και δεύτερο βαθμό εξ αίματος σε ευθεία ή πλάγια γραμμή». Ετσι, έχει συμβεί το τραγελαφικό να μην μπορεί να δώσει όργανο ο πεθερός στο γαμπρό του.

Η δωρεά οργάνων αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πράξεις αλτρουισμού

-- Ποιος είναι ο ρόλος των ΜΕΘ στις μεταμοσχεύσεις;

-- Η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) νοσηλεύει βαρέως πάσχοντες ασθενείς, που για την επιβίωσή τους χρειάζονται μηχανική υποστήριξη κάποιων οργάνων (μηχανική υποστήριξη αναπνευστικού, νεφρικής λειτουργίας κ.ά).

Οι μεταμοσχεύσεις είναι εφικτές λόγω της τεχνολογίας. Πριν από 30 χρόνια ένας ασθενής με κρανιοεγκεφαλική κάκωση θα πέθαινε σε λίγα λεπτά. Σήμερα, η τεχνολογία - για παράδειγμα στην περίπτωση ενός ασθενούς εγκεφαλικά νεκρού - κατέστησε δυνατή τη δημιουργία ενός «χρονικού παραθύρου», κατά το οποίο από τη μια μεριά δεν έχουμε τη λειτουργία του εγκεφάλου, ενώ την ίδια ώρα υποστηρίζονται η καρδιά, το αναπνευστικό και τα υπόλοιπα όργανα με μηχανικά μέσα, για λίγες ώρες έως λίγες μέρες, δίνοντας το περιθώριο, εάν καταστεί εφικτή η μεταμόσχευση, τα όργανα που θα μεταμοσχευτούν να είναι σε άριστη λειτουργία.

Αυτή είναι η βάση της μεταμόσχευσης. Εφόσον χρειάζεται για τη δημιουργία του «χρονικού παραθύρου» εξοπλισμός, η ΜΕΘ δεν μπορεί, παρά να είναι ο αποκλειστικός χώρος νοσηλείας αυτών των περιστατικών. Και εξ αυτού προκύπτει ότι η ΜΕΘ υποχρεωτικά είναι ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα των ενεργειών που θα οδηγήσουν στη μεταμόσχευση οργάνων.

Στη ΜΕΘ θα διαγνωστεί ο εγκεφαλικός θάνατος, θα ενημερώσουμε τους συγγενείς και, αν συναινέσουν, στη ΜΕΘ θα υποστηριχτεί ο δότης, μέχρις ότου γίνουν όλα όσα είναι απαραίτητα (ιστοσυμβατότητα, επικοινωνία με τους υποψήφιους δέκτες κ.ά.). Αρα, ο ρόλος της μονάδας είναι κεφαλαιώδους αξίας. Γι' αυτό παγκοσμίως στις μεταμοσχεύσεις δίνουν μεγάλο ρόλο στις ΜΕΘ.

-- Ποια είναι η κατάσταση σήμερα στην Ελλάδα σχετικά με τις ΜΕΘ;

-- Στην Ελλάδα, όλες οι ΜΕΘ είναι στη διαδικασία των μεταμοσχεύσεων. Αλλά, εφόσον οι ΜΕΘ είναι πηγή των δοτών, είναι αυτονόητο πως οι ελλείψεις σε κλίνες ΜΕΘ σημαίνουν ανάλογη μείωση της πιθανότητας να βρεθούν δότες. Τα δημόσια κρεβάτια ΜΕθ αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα είναι 450 και υπάρχουν και 150 κλειστά. Ενα, δηλαδή, στα τέσσερα είναι κλειστά. Αν ανοίγαμε αυτά τα 150 κρεβάτια, θα μπορούσα να υποθέσω ότι θα είχαμε ανάλογη αύξηση του αριθμού των δοτών. Βέβαια, ακόμα και αν άνοιγαν και φτάναμε τα 600 κρεβάτια στις ελληνικές μονάδες, θα είχαμε αριθμούς υποπολλαπλάσιους εκείνων που ισχύουν στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη, τα κρεβάτια ΜΕΘ επί των συμβατικών κλινών στα νοσοκομεία είναι το 20%, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό είναι μόλις 2- 3%. Αν ίσχυαν αυτά που ορίζει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η αναλογία θα έπρεπε να είναι 8 - 12% (δηλαδή γύρω στα 2.000 κρεβάτια ΜΕΘ).

Σε αυτή την κατάσταση, το να επιλέγει η κυβέρνηση να νοικιάσει κρεβάτια στον ιδιωτικό τομέα, χωρίς να έχει ανοίξει τα 150 κλειστά κρεβάτια στις δημόσιες ΜΕθ, είναι από μόνο του πρόβλημα.

-- Πώς γίνεται η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου; Υπάρχει περίπτωση λάθους;

-- Η διαδικασία διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου ορίζεται από το νόμο με εξαιρετικά αυστηρά κριτήρια, όπως πρέπει. Επί τη βάσει συγκεκριμένων κλινικών κριτηρίων, τίθεται η διάγνωση, από τρεις ειδικούς γιατρούς (τον θεράποντα εντατικολόγο, έναν αναισθησιολόγο και έναν νευροχειρουργό ή νευρολόγο). Χρειάζεται ο εγκεφαλικός θάνατος να διαγνωστεί, όχι σε μία, αλλά σε δύο συνεδρίες, οι οποίες απέχουν μεταξύ τους συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Μετά και τις δύο εξετάσεις, οι πιθανότητες λάθους ελαχιστοποιούνται έως μηδενίζονται. Σε πολύ λίγες περιπτώσεις, ακόμα και αν υπάρχει η ελάχιστη επιφύλαξη, προβαίνουμε σε σειρά περαιτέρω ειδικών απεικονιστικών εξετάσεων, που επιβεβαιώνουν τον εγκεφαλικό θάνατο.

Ουδέποτε στα 20 χρόνια που δουλεύω στην εντατική θεραπεία υπέπεσε στην αντίληψή μου οιαδήποτε σκιά, σχετικά με τον τρόπο διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου. Είναι ένα έργο ιερό και όλοι ανεξαίρετα οι γιατροί το βλέπουν ως τέτοιο.

-- Ποιος είναι ο ρόλος του τοπικού συντονιστή;

-- Εχει τεράστια σημασία ο ρόλος του λεγόμενου τοπικού συντονιστή, θεσμός ο οποίος ξεκίνησε απ' τις αρχές του χρόνου. Πλέον, σε κάθε ΜΕΘ υπάρχει γιατρός εντατικολόγος, που έχει αναλάβει να συντονίζει τη διαδικασία της μεταμόσχευσης σε συνεργασία με τον ΕΟΜ. Ο τοπικός συντονιστής έχει γνώση των εγκεφαλικών θανάτων του νοσοκομείου, ενημερώνει τον ΕΟΜ και σε συνεργασία μαζί του καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την αξιοποίηση των οργάνων, εφόσον οι συγγενείς συναινέσουν. Με τους τοπικούς συντονιστές, ο ΕΟΜ αποκτά ένα πολύτιμο «μάτι» μέσα στο νοσοκομείο. Και ο τοπικός συντονιστής ως θεσμός εφαρμόζεται μετά τη σχετική εμπειρία που είχαν οι Ισπανοί, οι οποίοι κατάφεραν μέσα σε λίγα χρόνια να ανεβάσουν ψηλά το ποσοστό των δοτών.

-- Βοηθάει τη δωρεά οργάνων η παρουσία των τοπικών συντονιστών;

-- Με την εγκατάσταση του τοπικού συντονιστή υπάρχει διαφορά στο επίπεδο της ευαισθητοποίησης. Πολύ μεγαλύτερη εγρήγορση για το ενδεχόμενο εγκεφαλικού θανάτου. Εκείνο που βλέπω ως διαφορά και νομίζω ότι αποτελεί άριστο υπόστρωμα για βελτίωση των πραγμάτων, είναι ότι ένας άνθρωπος έχει ρόλο, που συνίσταται στην επιτήρηση, στον έλεγχο, στη διερεύνηση πιθανών εγκεφαλικών θανάτων, ώστε να μειωθεί ο αριθμός των εγκεφαλικών θανάτων που δεν αξιοποιούνται, αν συναινέσουν οι συγγενείς.

-- Λειτουργεί ο θεσμός του τοπικού συντονιστή;

-- Είναι άδικο να τον κρίνουμε αριθμητικά από το πρώτο εξάμηνο της λειτουργίας του. Οπως δείχνει και η εμπειρία απ' την Ισπανία, αποτελεί την καλύτερη δυνατή βάση για να μη χάνουμε εν δυνάμει δότες.

-- Τι χρειάζεται για να εξασφαλιστεί η συναίνεση των συγγενών;

-- Στη συναίνεση των συγγενών υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες. Εως την εγκατάσταση των τοπικών συντονιστών, την προσέγγιση την κάναμε γιατροί. Αν και είναι μια διαδικασία πολύπλοκη και δύσκολη, ήταν τέτοια η πίστη μας στην ιδέα της μεταμόσχευσης, που, αν και η διαδικασία απαιτούσε δεκάδες ώρες δουλιάς και συντονισμό δεκάδων ανθρώπων, το κάναμε και το θεωρούσαμε αυτό τιμή μας.

Η συναίνεση είναι δύσκολη διαδικασία, γιατί οι συγγενείς ξαφνικά ενημερώνονται ότι ο αγαπημένος τους άνθρωπος έχει πάθει μη αναστρέψιμη εγκεφαλική βλάβη και στην ουσία αδυνατούν και να το πιστέψουν. Είναι σε μιαν απρόβλεπτη τραγωδία και ο δικός μας ρόλος είναι, πέρα απ' την ενημέρωση για τον εγκεφαλικό θάνατο, να πάμε τη σκέψη τους λίγο παραπέρα και να τους ζητήσουμε να συναινέσουν για τη δωρεά οργάνων, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο. Οι τοπικοί συντονιστές, μέσα από δυο σεμινάρια που έγιναν και ένα που θα ακολουθήσει, εκπαιδεύονται πάνω σε αυτά τα θέματα. Υπάρχει ειδικός τρόπος προσέγγισης των συγγενών, συγκεκριμένη διαδικασία, όπου, επικοινωνώντας με τους συγγενείς με αξιοπιστία και ανθρωπιά, καταφέρνει ο ειδικός να μετατρέψει την τραγωδία τους σε μεγαλοψυχία.

-- Πόσο μπορεί να βοηθήσει η ενημέρωση την ανάπτυξη της δωρεάς οργάνων;

-- Η στάση του ανθρώπου πάνω σε αυτά τα θέματα είναι πολύπλοκη. Στηρίζεται πάνω στη δόμηση του ανθρώπου, τη φιλοσοφική, την κοινωνική, τη θεολογική. Σίγουρα, όμως, αν υπάρξει ενημέρωση του κόσμου, απομυθοποίηση της μεταμόσχευσης, ενδυνάμωση της ιδέας ότι από έναν εγκεφαλικά νεκρό και μη αναστρέψιμο ασθενή, μέχρι και οκτώ άνθρωποι θα μεταμοσχευτούν, πιστεύω ότι πολλά απ' τα προβλήματα που κάνουν τους συγγενείς αμήχανα να κουμπώνονται θα μπορούσαν να αμβλυνθούν. Αυτή η σταυροφορία θα μπορούσε να πετύχει, αν δεν υπήρχαν τόσο συχνά ανόητα δημοσιεύματα για εμπορία οργάνων. Μια καμπάνια, δηλαδή, που θα έφερνε όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού μας κοντά στην ιδέα της μεταμόσχευσης, στην αύξηση της λίστας των δυνητικών δοτών.

Θέλει ενημέρωση του κόσμου, ξεκινώντας από τα μικρά παιδιά. Ωστε, όταν έρχεται εκείνη η ώρα, που μακάρι να μην έρχεται για κανέναν, να τους βρίσκουμε πιο ώριμους στην ιδέα της μεταμόσχευσης.