Αρκετά έντονες και μεγάλης κλίμακας αποδεικνύονται οι εξελίξεις και οι ανακατατάξεις που γίνονται τα τελευταία χρόνια στο χώρο του εμπορίου. Αν και στις μέρες μας είναι δυσκολότερο από ποτέ, να γίνει αυστηρή οριοθέτηση στους τομείς - κλάδους της δράσης του κεφαλαίου, αλλά και τις μορφές που αυτό προσλαμβάνει σε διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας, είναι παραπάνω από ξεκάθαρο ότι το σύνολο των κλάδων του εμπορίου, χαρακτηρίζονται από έντονη κινητικότητα. Μια κινητικότητα που εξελίσσεται παρόμοια και παράλληλα με το σύνολο των αναδιαρθρώσεων της τελευταίας εικοσαετίας, αναδιαρθρώσεις οι οποίες έχουν αλλάξει εντελώς το σκηνικό. Το αποτέλεσμα;

Στο σύγχρονο εμπόριο αναδύονται όλες οι διεργασίες, αντιφάσεις και αντιθέσεις του συστήματος, που μαζί με τις επιδιώξεις του κεφαλαίου δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα, το οποίο για κάποιους σηματοδοτεί ακόμα μεγαλύτερη ισχύ και κέρδη και για άλλους οικονομικό μαρασμό και χρεοκοπία. Εδώ έχουμε ταυτόχρονα:

• Μεγάλες εισαγωγές ξένων και εξαγωγές ελληνικών κεφαλαίων. Οι μεγαλύτερες εμπορικές επιχειρήσεις («Καρφούρ», «Βασιλόπουλος», «Πράκτικερ», ΒΡ κλπ.) είναι πλέον θυγατρικές ξένων μονοπολικών ενώσεων.
• Επιταχυνόμενη συσσώρευση, αλλά και απαξίωση κεφαλαίων.
• Σταδιακή ενίσχυση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίων, αλλά και μείωση των σχετικών ρυθμών.
• Υψηλή κερδοφορία και πολλαπλές ζημιογόνες χρήσεις.
• Αυξανόμενη αποδοτικότητα για τα κεφάλαια των μεσαίων και μεγάλων επιχειρήσεων, και καταστροφικά χαμηλή για τις μικρές.
• Μαζικές εξαγορές μεγάλων επιχειρήσεων και μαζικότερο κλείσιμο μικρών, κυρίως ατομικού χαρακτήρα επιχειρήσεων.
• Εξάπλωση του θεσμού του «φρανσάιζ» (δικαιοπάροχοι), με χιλιάδες επίδοξους επιχειρηματίες να καταθέτουν τις αποταμιεύσεις τους σε μεγάλες επιχειρηματικές αλυσίδες και να γίνονται υπάλληλοι - σκλάβοι τους.
• Περίπου ισάριθμο άνοιγμα και κλείσιμο επιχειρήσεων.
• Εντεινόμενο βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και διάχυση των ελαστικών σχέσεων απασχόλησης.

Με δύο λόγια, εδώ υπάρχουν τα πάντα.

Σύμφωνα με την επίσημη Στατιστική ο κλάδος του εμπορίου χωρίζεται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Το χονδρικό εμπόριο, το λιανικό εμπόριο και το εμπόριο - συντήρηση - επισκευή οχημάτων και μοτοσικλετών.

Μια απαραίτητη διευκρίνιση: Στο χώρο του εμπορίου δραστηριοποιούνται μερικές εκατοντάδες χιλιάδες επιχειρήσεις. Η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι πολύ μικρές, προσωπικού - οικογενιακού χαρακτήρα. Στις περισσότερες από αυτές ο ιδιοκτήτης είναι αυτοαπασχολούμενος και στην πραγματικότητα δουλεύει για ένα μεροκάματο, έχοντας τη βοήθεια και κάποιων μελών της οικογένειάς του. Χιλιάδες από αυτές τις μικρές εμπορικές επιχειρήσεις απασχολούν και έναν πολύ μικρό αριθμό εργαζομένων, διατηρώντας αθροιστικά πολλές δεκάδες χιλιάδες θέσεις απασχόλησης. Ωστόσο, όπως και να υπολογιστεί - μετρηθεί, η οικονομική τους δραστηριότητα, καλύπτει ένα πολύ μικρό μέρος του εμπορίου συνολικά. Ο κύριος όγκος του εμπορίου «περνάει» μέσα από τις μεγάλες και πολύ μεγάλες εμπορικές εταιρίες και ομίλους, με τα μικρά καταστήματα να λειτουργούν απόλυτα συμπληρωματικά στις μεγάλες αλυσίδες που έχουν κυριαρχήσει στην αγορά.

Το 2007 οι μεγάλες επιχειρήσεις του εμπορίου, οι Ανώνυμες Εταιρείες και οι Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης, ήταν 7.630. Από αυτές ήταν:

• 5.376 χονδρεμπορικές
• 1.331 του λιανικού εμπορίου
• 923 του κλάδου της εμπορίας οχημάτων.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που διατυπώνονται στην τελευταία έρευνα της ICAP για την ελληνική οικονομία, το 2007 «η αύξηση των πωλήσεων στο εμπόριο ήταν ικανοποιητική, 12,0% σε 77,5 δισ. ευρώ, οι μεγαλύτερες μεταξύ όλων των τομέων. Ικανοποιητική ήταν επίσης η αύξηση του συνολικού ενεργητικού, κατά 11,6% σε 54,1 δισ. ευρώ. Η βελτίωση της κερδοφορίας ήταν όμως μικρή: το καθαρό αποτέλεσμα του τομέα αυξήθηκε κατά 5,2% σε 2,8 δισ. ευρώ. Η σημαντική αύξηση όμως των ιδίων κεφαλαίων περιόρισε ελαφρά την αποδοτικότητα, στο 21,2%, παρέμεινε όμως η υψηλότερη μεταξύ όλων των τομέων». Τι θέλει να πει ο ποιητής;

Πρώτον: Οτι παρά την πολιτική λιτότητας σε βάρος των εργαζομένων, οι εμπορικές επιχειρήσεις κατάφεραν να αυξήσουν και το 2007 σημαντικά τις εισπράξεις τους, εισπράξεις που σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα προέρχονται από τα εκατομμύρια των λαϊκών νοικοκυριών της χώρας.

Δε λέει ότι αυτή η αύξηση των πωλήσεων οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση των δανείων που πήραν τα νοικοκυριά από τις τράπεζες προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις αγορές τους. Ακόμα δε λέει ότι σε όλα τα μεγάλα εμπορικά καταστήματα έχει στηθεί φάμπρικα χορήγησης δανείων, ακόμα μια πλευρά της στενής συνεργασίας του κεφαλαίου στους κλάδους «τράπεζες - εμπόριο».

Δεύτερον: Οτι το συνολικό ενεργητικό, αυξήθηκε για μια ακόμα χρονιά, κατά 11,6% αυτή τη φορά και έφτασε στα 54,1 δισ. ευρώ, ένα ποσό περί το 25% του ΑΕΠ της χώρας.

Δε λέει ότι αυτό το περιβόητο... ενεργητικό είναι τα κεφάλαια που διαθέτουν οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου στον κλάδο. Η περιουσία, δηλαδή, που κατέχουν οι εμπορικές επιχειρήσεις της χώρας και η οποία αποκτήθηκε από τις πωλήσεις των επιχειρήσεων αυτών προς τους εργαζόμενους, με δύο λόγια από τη μετατροπή των λαϊκών εισοδημάτων σε περιουσία των επιχειρήσεων. Ακόμα δε λένε ότι αυτά τα κεφάλαια, η περιουσία των εμπορικών επιχειρήσεων το 2000 αποτιμούνταν στα 30 δισ. ευρώ, άρα από το 2000 μέχρι το 2007, χρονιές που μειώνοντας συνεχώς το εργατικό εισόδημα, αύξησαν τα κεφάλαια - περιουσία τους σχεδόν κατά 80%!

Τρίτον: Λέει ότι, δυστυχώς, η αύξηση της κερδοφορίας τους ήταν μόνο 5,2% και διαμορφώθηκε στα 2,8 δισ. ευρώ.

Δε λέει, αυτός ο άθλιος ο ποιητής, ούτε ένα μικρό μέρος από την αλήθεια. Γιατί, πολλές φορές αλήθεια δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά κάτι πολύ πιο προκλητικό από αυτό. Ε, λοιπόν η αλήθεια είναι ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 τα καθαρά κέρδη που έχουν αποσπάσει τα μεγαθήρια του κλάδου φτάνουν τα 20 δισ. ευρώ. Ενα ποσό αστρονομικό, αν το δούμε στο φόντο των πολιτικών λιτότητας και της οικονομικής εξαθλίωσης στην οποία έχουν καταδικαστεί εδώ και δύο δεκαετίες οι εργαζόμενοι και τα άλλα λαϊκά στρώματα. Ενα ποσό το οποίο οι εκπρόσωποι των πολυεθνικών μπόρεσαν να καρπωθούν μόνο χάρη στους πολιτικοκοινωνικούς συσχετισμούς και στο γεγονός ότι έχουν εξασφαλίσει, με το ΠΑΣΟΚ και τη ΝΔ, την απόλυτη στήριξη της δικής τους κερδοφορίας σε βάρος ολόκληρης της κοινωνίας. Ενα ποσό, που το τσέπωσαν οι μεγαλομέτοχοι των επιχειρήσεων αυτών, αφού πρώτα κάλυψαν τις ανάγκες της λειτουργίας των επιχειρήσεών τους, αφού έκαναν τις εξαγορές και συγχωνεύσεις που αύξησαν την κεφαλαιακή τους ισχύ, αφού πλήρωσαν το σύνολο των προσωπικών τους δαπανών για τον υπερπολυτελή τρόπο ζωής τους. Εκαναν ό,τι έκαναν, κέρδισαν ό,τι κέρδισαν και τους έμειναν από πάνω και 20 δισ. ευρώ.

Εκείνο, βέβαια, που οι πάντες αποφεύγουν να ξεστομίσουν, είναι τα κέρδη που τσεπώνουν οι εμπορικοί όμιλοι από κάθε τους εργαζόμενο. Τα κέρδη που αναλογούν στον κάθε εμποροϋπάλληλο, αυξάνονται με τόσο αλματώδεις ρυθμούς που όλοι τους προτιμούν να στρέφουν αλλού τη συζήτηση. Οπως προκύπτει από τα επίσημα στοιχεία των επιχειρήσεων, από το 1998 μέχρι και το 2007, δηλαδή μέσα σε μια δεκαετία:

• Η απασχόληση στις μεγάλες επιχειρήσεις του εμπορίου διαμορφώθηκε από 161.500 σε 231.050 εργαζόμενους.
• Τα μεικτά κέρδη εκτοξεύτηκαν από 48.225 ευρώ ανά εργαζόμενο στα 68.662 ευρώ!
• Τα καθαρά κέρδη αυξήθηκαν από 7.058 στα 12.005 ευρώ!

Ιδιαίτερα αποκαλυπτικά - προκλητικά είναι τα στοιχεία που αναφέρονται στο ποιοι μπόρεσαν να εξασφαλίσουν αυτή την απίθανη υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, ή ποιοι μοιράστηκαν τα δυσθεώρητα κέρδη. Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει, χωρίς να διαφεύγει της προσοχής μας ότι μιλάμε μόνο για τις 7.360 μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις. Οι εκατοντάδες χιλιάδες μικρές, δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Εκείνες περνούν κεσάτια.

Ο σχετικός πίνακας μιλάει από μόνος του. Από το σύνολο των μεγάλων επιχειρήσεων στο χώρο του εμπορίου 107 όλοι κι όλοι μεγάλοι όμιλοι με περισσότερους από 250 απασχολούμενους ο καθένας, κατέχουν πάνω από το 30% σε πωλήσεις, κεφάλαια, κέρδη κλπ. Δηλαδή, το 1,4% των μεγάλων επιχειρήσεων του εμπορίου και απειροελάχιστο ποσοστό στην οικονομία κατέχουν το:

• 33% του τζίρου
• 29% των κεφαλαίων
• 36% των ιδίων κεφαλαίων
• 35% των μεικτών κερδών
• 39% των καθαρών κερδών

Τα στοιχεία είναι ακόμα πιο συντριπτικά, αν θελήσει κάποιος να συνυπολογίσει το αθροιστικό αποτέλεσμα όλων των μονάδων που έχουν πάνω από 50 εμποροϋπαλλήλους, επίπεδο που για την περίπτωση της χώρας μας δηλώνει όχι απλά μεγάλη, αλλά πολύ μεγάλη επιχείρηση. Οι επιχειρήσεις με αυτό το χαρακτηριστικό είναι 726, δηλαδή, αποτελούν το 9,5% του συνόλου. Αυτές συνολικά κατέχουν το:

• 64% του τζίρου
• 59% των κεφαλαίων
• 61% των ιδίων κεφαλαίων
• 66% των μεικτών κερδών
• 70% των καθαρών κερδών