Ορισμένες επισημάνσεις - προβληματισμοί

• Οι αλλεπάλληλες χρηματιστηριακές και νομισματικές κρίσεις στη ΝΑ Ασία φαίνεται να είναι η κορυφή του παγόβουνου. Η νομισματική και χρηματιστηριακή κρίση στις "Νέες Τίγρεις", στην Ιαπωνία, σύμφωνα και με τα στοιχεία αστών οικονομολόγων και αναλυτών, είναι εκδήλωση κρίσης υπερπαραγωγής. Με ηπιότερους ρυθμούς εκδηλώνεται η κρίση και στις "αναδυόμενες" χώρες της Λατινικής Αμερικής.
• Ειδικότερα όσον αφορά το "οικονομικό θαύμα" της Ιαπωνίας, του τρίτου ιμπεριαλιστικού κέντρου, αξίζει να σημειώσουμε τη δήλωση του προέδρου του ιαπωνικού κολοσσού SONY, Νόριο Οχγκα: "Η ιαπωνική οικονομία βρίσκεται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Αν η κατάσταση της οικονομίας συνεχίσει να επιδεινώνεται, θα έλθουμε αντιμέτωποι με τον αποπληθωρισμό. Κάτι τέτοιο αναμφισβήτητα θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία" (7).

Οι δε γενικότεροι συσχετισμοί του θύμιζαν αναφορές στην οικονομική κρίση του '29.

Οι δηλώσεις αυτές μπορεί να έχουν και το στοιχείο της προτροπής "στήριξης" από τα άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Ωστόσο, εκφράζουν μια πραγματικότητα που οφείλουμε να παρακολουθήσουμε συστηματικότερα.

• Κανένας δεν αμφισβητεί - ή φαίνεται να μην ανησυχεί - τις επιπτώσεις αυτής της "ασιατικής γρίπης", όπως τη χαρακτήρισαν, στην οικονομία των ΗΠΑ και της ΕΕ. Εχουν δοθεί στοιχεία για τις επιπτώσεις στη ζήτηση του "μαύρου χρυσού" και στην τιμή ανά βαρέλι (8). Εχουν γίνει συσχετισμοί με την πτώση της τιμής των μετοχών τους. Αλλά και οι εκπρόσωποι άλλων αμερικανικών κολοσσών, με αμύθητα κέρδη - General Electric, United Technologies, Xerox, Chrysler - φαίνονται προβληματισμένοι για τις μελλοντικές επιπτώσεις της "ασιατικής γρίπης" (9).

Το ίδιο, ο πρόεδρος της Siemens, Χάινριχ φον Πίρερ δηλώνει ότι "δε θα πάρουμε όλα αυτά που περιμέναμε" (10).

Στις προβλεπόμενες επιπτώσεις έχουν σημειωθεί:

• Η μείωση των πωλήσεων αμερικανικών και ευρωπαϊκών προϊόντων στην αγορά της ΝΑ Ασίας με τις ανάλογες επιπτώσεις στον όγκο παραγωγής τους και στη συνέχεια στην πτώση τιμών των πρώτων υλών (ήδη έχει σημειωθεί η πτώση της τιμής του πετρελαίου).
• Ο κίνδυνος να πλημμυρίσει η αμερικανική αγορά από φθηνά ασιατικά προϊόντα.
• Σημειώνεται ότι τα χρηματιστήρια της Αμερικής και της Ευρώπης εξακολουθούν να είναι υπερτιμημένα, πράγμα που σημαίνει ότι αναπόφευκτα οι πτώσεις τιμών είναι μπροστά τους. Ο Edmond Warner, επικεφαλής του παγκόσμιου στρατηγείου της Nat West Securities, δηλώνει: "Αυτό το οποίο βλέπουμε είναι ένα τεράστιο μπαλόνι που έχει τρυπήσει από πολλές πλευρές... Στις ΗΠΑ υπάρχει ο φόβος για υψηλότερα επιτόκια και βλέπουμε να έχουν κτυπηθεί οι μετοχές των μεγάλων εταιριών υψηλής τεχνολογίας. Στη Μεγάλη Βρετανία επικρατεί σύγχυση σχετικά με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Ενοποίηση. Εχουμε μια μεταδοτική ασθένεια" (Guardian, 28.10.97) (11).
• Κεφαλαιοκράτες και οι οικονομικοί και πολιτικοί εκπρόσωποί τους αναζητούν "λύσεις" με στόχο την εξασφάλιση του μέγιστου δυνατού μονοπωλιακού κέρδους, αλλά και τη "διάσωση" του συστήματος. Ο μεγαλοχρηματιστής Τζορτζ Σόρος μιλά για "δημιουργία μιας εταιρίας ασφαλιστικών πιστώσεων, που θα δρα εκ παραλλήλου με το ΔΝΤ και η οποία θα ενημερώνει για το μέγεθος των πιστώσεων που έχουν χορηγηθεί διεθνώς, ώστε να προστατευτούν οι επενδυτές και να μπει ένα φρένο στην αλόγιστη χορήγηση πιστώσεων, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα οικονομικά μεγέθη, όπως έγινε στην περίπτωση της Ν. Κορέας" (12).

Αν έχει κάποια αξία η παραπάνω δήλωση είναι γιατί επιβεβαιώνει:

α) Τη μαρξιστική θέση για το ρόλο της Πίστης που εμφανίζεται ως κύριος μοχλός της υπερπαραγωγής και της κερδοσκοπίας στο εμπόριο, μόνο και μόνο γιατί εντείνει στα ακρότατα όρια το προτσές της παραγωγής, και έτσι επιτυγχάνονται τα βίαια ξεσπάσματα της αντίθεσης.

β) Την εκτίμηση του ΚΚΕ και άλλων κομμουνιστικών δυνάμεων για τον περιβόητο "καπιταλιστικό δυναμισμό" σε σύγκριση με την "κατάρρευση" του σοσιαλιστικού συστήματος, με απόδειξη το "οικονομικό" θαύμα των παλιών και νέων "Τίγρεων?".

γ) Την ουσία της περιβόητης "ελευθερίας της αγοράς". Η "ελευθερία της αγοράς" στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του διεθνούς καπιταλισμού, καθοριζόταν και καθορίζεται από κρατικές, διακρατικές μονοπωλιακές ρυθμίσεις, μέσω ενός πολυπλόκαμου μηχανισμού με εύθραυστες ισορροπίες και όξυνση των αντιθέσεων. Από την άλλη, η "ιστορία επαναλαμβάνεται" τραγικά, αφού ο καπιταλισμός έχει αναλλοίωτους νόμους κίνησής του. Τα διεθνή κεφάλαια "τρέχουν" εκεί που υπάρχουν ευνοϊκότεροι όροι για την απομύζηση της μεγαλύτερης υπεραξίας. "Διά του λόγου το αληθές - όπως αναφέρει ο αρθρογράφος - η Chevron ανακοίνωσε χθες εξερευνητικό πρόγραμμα (αξίας 6,3 δισ. δολαρίων) για την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων στη Δ. Αφρική, στο Καζακστάν, στον Καναδά, ακόμη και στον Κόλπο του Μεξικού. Η Amoco ξόδεψε πέρυσι για ανάλογες επενδύσεις 4 δισ. δολάρια, ενώ η TEXACO δαπάνησε πέρυσι 6 δισ. δολάρια... " (13).

• Το βέβαιο είναι ότι την κρίση την πληρώνουν οι λαϊκές δυνάμεις, και κανείς δεν αμφισβητεί τη ραγδαία επερχόμενη εξαθλίωσή τους για τις χώρες της ΝΑ Ασίας.Το ερώτημα που έχει ενδιαφέρον είναι: πού βρίσκεται η ανάπτυξη του υποκειμενικού παράγοντα σ' αυτές τις χώρες; Σε τι κατάσταση βρίσκεται το εργατικό κίνημα, κυρίως το επαναστατικό, στην Ιαπωνία;

Η ακόμα, αν μπορεί να διερευνηθεί κατά πόσο μπορεί να εξελιχθεί σε "αδύνατο κρίκο" του ιμπεριαλισμού;

• Η Ευρώπη, ή αλλιώς, αναφερόμενοι σ' αυτήν ως ιμπεριαλιστικό κέντρο η "Ευρωπαϊκή Ενωση", δεν είναι απαλλαγμένη από τις αντιφάσεις. Διαπρεπείς αστοί οικονομολόγοι και πολιτικοί αμφισβητούν όχι μόνο τη δυνατότητα λειτουργίας του ΕΥΡΩ, αλλά και τη συνδέουν με την όξυνση των ταξικών αντιθέσεων (14).

Και μέσα στα πλαίσια της ΕΕ - ή και ευρύτερα της ευρωπαϊκής ηπείρου - αξίζει να μελετηθεί το ενδεχόμενο "αδύνατου κρίκου".

• Η οικονομική και νομισματική πολιτική της κυβέρνησης του Κ. Σημίτη δεν πρωτοτυπεί. (σ.σ. Πρόκειται για την υποτίμηση της δραχμής και την πολιτική των αναδιαρθρώσεων που συνδέθηκε μ' αυτήν το Μάρτη 1998). Ηδη χαρακτηρίσαμε την αλλαγή της νομισματικής πολιτικής της ως προσαρμογή σε υπαρκτά δεδομένα της συναλλαγματικής ισοδυναμίας της δραχμής. Η "ανάσα" που μπορεί να της δώσει, δεν απαλλάσσει την καπιταλιστική οικονομία από τις εσωτερικές αντιθέσεις που βρίσκονται σε διαδικασία νέου κύκλου όξυνσης.
• Χωρίς να διακινδυνεύσουμε, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι πυκνώνουν τα σύννεφα πάνω από το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα.

Το κυριότερο ζήτημα είναι η επιστημονικά τεκμηριωμένη αναζωογόνηση της επαναστατικής στρατηγικής του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, ώστε να οδηγήσει σε δυο αναγκαίες κατακτήσεις: α) την ανάπτυξη της ιδεολογικής - πολιτικής επιρροής του στο εργατικό κίνημα, στην έκφρασή της σε ταξικούς αγώνες και ανάλογες κοινωνικο - πολιτικές συμμαχίες, β) την κοινή ταξική πάλη της διεθνούς εργατικής τάξης ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, σε τελική ανάλυση ενάντια στο σύγχρονο καπιταλισμό, για το σοσιαλισμό.

Παραπομπές

1. Βλέπε: Καρλ Μαρξ: "Το Κεφάλαιο", τόμος ΙΙΙ, σελ. 504 - 685 και 1115 - 1117, εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή".

2. Κ. Μαρξ, "Το Κεφάλαιο", τόμος ΙΙΙ, σελ. 513.

3. Εφημερίδα ΕΞΟΥΣΙΑ, 7.4.1998, σελ. 11/51 (Π. Χρυσανθόπουλος).

4. Εφημερίδα ΕΞΟΥΣΙΑ, 3.2.1998 σελ. 15/45 (Μ. Λίτση).

5. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, The Wall Street Journal, 25.1.1998, Chr. Rhoads & M. Marshall.

6. Καρλ Μαρξ: Το Κεφάλαιο, τόμος 3ος, σελ. 758.

7. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 3.3.1998, σελ. 11/51.

8. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 23.1.1998.

9. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 24.1.1998, σελ. 15/45.

10. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 3.4.1998, σελ. 13/53.

11. Περιοδικό ΘΕΜΑ ΙΝ ΤΕΜΑ, Allan Wood "Το Διεθνές Χρηματιστηριακό κραχ και οι συνέπειές του... ".

12. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 3.2.1998, σελ. 15/45.

13. Εφημερίδα: ΕΞΟΥΣΙΑ, 24.1.1998, σελ.15/45 (Γ. Τσιάρα)

14. - Εφημερίδα ΕΞΟΥΣΙΑ, 4.3.1998, σελ. 12. Απόσπασμα από συνέντευξη του νομπελίστα Αμερικανού οικονομολόγου Μίλτον Φρίντμαν, που δημοσιεύτηκε στο "Forbes Magazine".

- Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, The Wall Street Journal, 18.1.1998, Lawrence Ingrassiou: "Η ιστορία των ενιαίων νομισμάτων".

- Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 8.3.1998, σελ. 59. Συνέντευξη του David Mulford, πρώην υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ, αντιπροέδρου του διεθνούς οργανισμού Credit Suisse First Boston (και προέδρου του Ευρωπαϊκού Τμήματος).

Διαπλοκή των λειτουργιών του χρηματιστηρίου με τις λειτουργίες της Πίστης

Τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα εφ' όσον υπάρχει διαπλοκή των λειτουργιών του χρηματιστηρίου με τις λειτουργίες της Πίστης στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή.

Στις μέρες μας όχι μόνο διευρύνεται ο ρόλος του χρηματεμπόρου, ο ρόλος των τραπεζών, αλλά διευρύνεται η λειτουργία νέων μορφών χρηματεμπορίου (βλέπε νέο τύπο χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που λειτουργεί ενδιάμεσα στις τράπεζες και τα χρηματιστήρια, τις λεγόμενες "Ασφαλιστικές εταιρίες", τις χρηματιστηριακές εταιρίες, όπως η γιαπωνέζικη "Yamaichi Securities", που πρόσφατα πτώχευσε). Στα "σκαριά" βρίσκονται εξελίξεις που αφορούν κολοσσιαίες συγχωνεύσεις στο χρηματοοικονομικό κλάδο. Συγχωνεύσεις, που, παρά τους κάποιους νομοθετικούς περιορισμούς, φιλοδοξούν να αγκαλιάσουν όλο το κύκλωμα - τράπεζα, χρηματιστηριακές επιχειρήσεις. Στα πλαίσια αυτά κινείται η ένωση του Ομίλου παροχής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Travelers Group με τη Citicorp μητρική της Citibank (3).

Σε αυτές τις λειτουργίες οικοδομείται ένα ολόκληρο σύστημα αγυρτείας, απάτης σχετικά με την ίδρυση επιχειρήσεων, έκδοση μετοχών, εμπόριο μετοχών. Αδήριτη είναι η σχέση των αντιθέσεων στη διαδικασία της καπιταλιστικής παραγωγής με τις αντιθέσεις που εμφανίζονται στις λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Αυτή την πραγματικότητα παραδέχονται σήμερα οι ίδιοι οι κεφαλαιοκράτες και οι πιο άμεσοι και επιφανείς εκπρόσωποί τους.

"Κάναμε όλοι λάθος όσον αφορά τις δυνατότητες ανάπτυξης της μεγαλύτερης περιοχής του κόσμου", τονίζει ο Ερνστ - Μόριτς Λιπ, μέλος του συμβουλίου της γερμανικής τράπεζας Dresdner.

Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Γκέντερ Ρέξροντ ομολογεί ότι ήταν λάθος η ενθάρρυνση των τραπεζών να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες, που πρόσφεραν οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της περιοχής, με αποτέλεσμα τώρα να είναι πολύ μεγάλη η έκθεση των γερμανικών τραπεζών, με μόνο αυτή της Deutsche Bank να ανέρχεται σε 31 δισ. μάρκα (4).

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών, οι γερμανικές τράπεζες έχουν στην Ασία συνολικά ανοίγματα ύψους 47,2 δισ. δολαρίων, ενώ για τις γαλλικές τράπεζες το άνοιγμα υπολογίζεται μέχρι τα μέσα του 1997 - στα 40,4 δισ. δολάρια (5).

Τα περί "νέων" εκσυγχρονιστικών ιδεών για "οικονομίες", για "εγκράτεια" της βασικής παραγωγικής δύναμης, της εργατικής, για να γίνει πιο ανταγωνιστική η "εθνική" οικονομία, είναι στάχτη στα μάτια της εργατικής τάξης. Η κοινωνικοποίηση της παραγωγής οδήγησε στην προσαρμογή των σχέσεων παραγωγής (των σχέσεων ιδιοκτησίας) στα πλαίσια του συστήματος, σε μορφή μετοχική. Σε κάθε κρίση η Πίστη βοηθά στη συγκέντρωση της κοινωνικής παραγωγής στα χέρια λίγων. Ιστορικά αποτέλεσε τον κύριο μοχλό για τη βαθμιαία μετατροπή των κεφαλαιοκρατικών ιδιωτικών επιχειρήσεων σε κεφαλαιοκρατικές μετοχικές επιχειρήσεις.Σήμερα, λειτουργεί σαν μοχλός για τη συγκέντρωση πακέτου μετοχών ή και ολόκληρων μετοχικών επιχειρήσεων στα χέρια λίγων, σε μονοπωλιακές ενώσεις, ομίλους κλπ.

Η Πίστη επιταχύνει το προτσές παραγωγής γενικά, από τη μια πλευρά. Από την άλλη, επιτρέπει να κρατούν ξεχωριστές, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, τις πράξεις αγοράς και πώλησης.

Το πιστωτικό σύστημα εμφανίζεται ως κύριος μοχλός της υπερπαραγωγής και της υπερκερδοσκοπίας στο εμπόριο. Αυτό γίνεται μόνο και μόνο γιατί το προτσές της αναπαραγωγής, που είναι ελαστικό, εντείνεται στα ακρότατα όρια, και έτσι επιταχύνονται τα βίαια ξεσπάσματα της αντίθεσης.

Εντείνεται, μάλιστα, για το λόγο ότι ένα μεγάλο μέρος του κοινωνικού κεφαλαίου χρησιμοποιείται από τους μη ιδιοκτήτες του, γι' αυτό ρίχνονται στην επιχείρηση εντελώς διαφορετικά από τον ιδιοκτήτη, που όσο δρα ο ίδιος, υπολογίζει με φόβο τα όρια του ατομικού κεφαλαίου του.

Εντείνεται, πολύ περισσότερο, από το γεγονός ότι υποκαταστάθηκε η σε χρυσό και άργυρο, άλλοτε, βάση των νομισματικών συστημάτων από το χάρτινο νόμισμα. Σήμερα το χάρτινο νόμισμα υποκαθίσταται σε μεγάλο βαθμό από το λεγόμενο "ηλεκτρονικό χρήμα", τόσο ως μέσο κυκλοφορίας (βλέπε πιστωτικές κάρτες) όσο και ως μέσο πληρωμών, στη λειτουργία του ως χρηματικό κεφάλαιο (π.χ. αγοραπωλησία μετοχών, μετατρεψιμότητα συναλλάγματος μέσω ηλεκτρονικών δικτύων).

"Η τράπεζα και η Πίστη, όμως, γίνονται ταυτόχρονα το πιο ισχυρό μέσο, για να οδηγηθεί η κεφαλαιοκρατική παραγωγή πέρα από τα δικά της όρια και ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μοχλούς των κρίσεων και της απάτης.

Το τραπεζικό σύστημα, υποκαθιστώντας το χρήμα με διάφορες μορφές πιστωτικής κυκλοφορίας, δείχνει ακόμα, ότι το χρήμα δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτα άλλο από μια ιδιαίτερη έκφραση του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας και των προϊόντων της, που, επειδή βρίσκεται σε αντίθεση με τη βάση της ατομικής παραγωγής, οφείλει να εμφανίζεται πάντα σε τελευταία ανάλυση σαν ένα πράγμα, σαν ένα ιδιαίτερο εμπόρευμα δίπλα σε άλλα εμπορεύματα" (6).

Αρχικά, θα επιχειρήσουμε να θέσουμε ορισμένα ερωτήματα:

• Τι κρύβεται πίσω από μια νομισματική ή χρηματιστηριακή κρίση;
• Πόσο "αυτοτελές" ή καθαρά "τεχνητό" είναι το φαινόμενο της πίεσης που ασκούν οι διεθνείς κερδοσκόποι πάνω σε ένα νόμισμα, ώστε να πετύχουν κέρδη από τη διπλή μετατρεψιμότητα συναλλάγματος, κερδίζοντας από τη διαδικασία υποτίμησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας του πιεζόμενου νομίσματος;
• Πόσο νέο είναι αυτό το φαινόμενο, που αναμφίβολα έχει πάρει νέες διαστάσεις σε συνθήκες διόγκωσης των συναλλαγών στη διεθνή αγορά, με ταχύτατη - μέσω ηλεκτρονικών μέσων, - κίνηση των χρηματικοοικονομικών παραγώγων;
• Ο καθορισμός μιας "εθνικής" νομισματικής πολιτικής, πόσο "ανεξάρτητος" μπορεί να είναι, σε συνθήκες "παγκοσμιοποίησης της οικονομίας" (βλέπε σχεδόν διεθνούς επικράτησης του ιμπεριαλιστικού συστήματος);
• Είναι ταυτόσημη μια χρηματιστηριακή κρίση με μια νομισματική; Και η μια και η άλλη εκφράζουν στον ίδιο βαθμό μια υποβόσκουσα κρίση υπερπαραγωγής;

Για τα πιο πάνω ερωτήματα προς θεωρητική προσέγγιση θα ανατρέξουμε στη μαρξιστική οικονομική θεωρία.

Ο Μαρξ ανέλυσε τόσο τις λειτουργίες της μετοχής, όσο και εκείνες της Πίστης στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή (1).

Στην εποχή του Μαρξ, το Χρηματιστήριο αποτελούσε ακόμα δευτερεύον στοιχείο στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Την κύρια μάζα των χρηματιστηριακών αξιών αποτελούσαν τα κρατικά χρεόγραφα, η δε μάζα τους ήταν ακόμη σχετικά μικρή. Δίπλα στο χρηματιστήριο υπήρχαν οι μετοχικές τράπεζες, που κυριαρχούσαν στην ηπειρωτική Ευρώπη και στην Αμερική, ενώ στην Αγγλία μόλις τότε ετοιμάζονταν να καταβροχθίσουν τις ιδιωτικές τράπεζες, που ανήκαν στους αριστοκράτες.

Η κρίση του 1866, όπως περιγράφει ο Φ. Ενγκελς στο Συμπλήρωμα και επίλογο του ΙΙΙ τόμου "ΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ" του Κ. Μαρξ, οδήγησε στην επέκταση της μετοχοποίησης, στην απόσπαση του καπιταλιστή από την άμεση συμμετοχή στην παραγωγή, ενίσχυσε την τάση να συγκεντρώνονται στα χέρια των χρηματιστών όλη η παραγωγή, η βιομηχανική και η αγροτική, καθώς κι όλη η κυκλοφορία, τα μέσα επικοινωνίας, καθώς και η λειτουργία ανταλλαγής, έτσι ώστε το χρηματιστήριο να γίνει "ο πιο έξοχος εκπρόσωπος της ίδιας της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής".

Σήμερα, η σύνθεση του γενικού δείκτη τιμών ενός χρηματιστηρίου δίνει σε όλο της το μεγαλείο την εξέλιξη που περιγράφει ο Φρ. Ενγκελς.

Ωστόσο, η μαρξιστική ανάλυση της μετοχής, αποτελεί το μίτο της Αριάδνης, προκειμένου να κατανοηθεί ο ρόλος της Πίστης και του Χρηματιστηρίου στις συνθήκες του σύγχρονου καπιταλισμού.

Η μετοχή είναι τίτλος ιδιοκτησίας με δόσεις πάνω στην υπεραξία που θα πραγματοποιήσει το κεφάλαιο, το επενδεδυμένο στην παραγωγή. Εδώ είναι η πηγή της αγυρτείας, της κερδοσκοπίας, της διαμόρφωσης, του πλασματικού κεφαλαίου. Και επειδή σημασία έχουν τα πάντα, και οι λέξεις εκφράζουν συγκεκριμένα νοήματα, έννοιες, ας είμαστε πιο ακριβείς στη χρήση τους. Η υπογράμμιση αυτή στοχεύει ακριβώς στην επισήμανση της έννοιας του πλασματικού κεφαλαίου, σε διάκριση από τη συχνά χρησιμοποιούμενη του "χρηματιστηριακού" κεφαλαίου.

Οταν και όπου συμβαίνει αυτό, σε μια κατηγορία μετοχών ή συνολικά στο γενικό δείκτη τιμών ενός Χρηματιστηρίου, είναι αποτέλεσμα αντικειμενικών οικονομικών διαδικασιών.Ο υποκειμενικός παράγοντας, "ραντιέρηδες" ή όπως αλλιώς ονομαστούν, δεν καθορίζει - ούτε αλλάζει, ούτε διαμορφώνει νέους οικονομικούς νόμους - τις πραγματικές οικονομικές διεργασίες. Απλά αξιοποιεί αυτό που η ίδια η λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος παρέχει ως δυνατότητα κερδοσκοπίας.

Θα θέλαμε να συγκεντρώσουμε την προσοχή του αναγνώστη και της αναγνώστριας σε αυτή την παρατήρηση, γιατί ορισμένες φορές παρουσιάζεται το φαινόμενο του "τζόγου στα χρηματιστήρια" με το κεφάλι κάτω.

Η Πίστη είναι μέσα στη διαδικασία της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής. Στην πιο απλή της μορφή είναι σχέση πιστωτή - οφειλέτη ανάμεσα στους εμπορευματοπαραγωγούς και εμπορευματεμπόρους.

Η Πίστη γενικώς διευκολύνει την ανταλλαγή (δεδομένου ότι οι εμπορευματοπαραγωγοί ούτε γενικώς απευθείας συναλλάσσονται μεταξύ τους ούτε γενικώς απευθείας φέρουν τα εμπορεύματά τους στη σφαίρα κυκλοφορίας).

Οσο πιο εκτεταμένο είναι το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τόσο διευκολύνεται η συναλλαγή, αλλά ταυτόχρονα διευκολύνεται και η ανάπτυξη της κερδοσκοπίας. "Οσο μεγαλύτερη είναι η ευκολία με την οποία μπορούν να παίρνονται τα δάνεια έναντι των απούλητων εμπορευμάτων, τόσο περισσότερα δάνεια αυτού του είδους παίρνονται, τόσο μεγαλύτερος είναι ο πειρασμός να παράγονται εμπορεύματα ή να ρίχνουν σε μακρινές αγορές παραγμένα εμπορεύματα, μόνο και μόνο για να πάρουν πριν απ' όλα έναντί τους δάνεια σε χρήμα" (2).

Βάση της κερδοσκοπίας είναι ακριβώς οι ξεχωριστές φάσεις της κυκλοφορίας ή της μεταμόρφωσης των εμπορευμάτων, ή της μεταμόρφωσης του κεφαλαίου.

Αυτές οι μεταμορφώσεις του κεφαλαίου είναι που συγκαλύπτονται και οδηγούν σε επιφανειακές ερμηνείες του τύπου "αεριτζίδικο", "παρασιτικό" κεφάλαιο, "αποσπασμένο από τις παραγωγικές επενδύσεις".

Ενας χρηματοπιστωτικός οργανισμός, διαθέτοντας το χρηματικό κεφάλαιο (με την έννοια του τοκοφόρου) αφαιρεί μέρος της παραγόμενης υπεραξίας από τον εμπορευματοπαραγωγό ή και τον έμπορο που ήδη έχει συγκεντρώσει στα χέρια του μέρος της υπεραξίας. Ετσι, τίποτε δεν προκύπτει ως κέρδος έξω από την παραγωγική διαδικασία, έστω και αν δε φαίνεται με την επιφανειακή κίνηση του κέρδους στη σφαίρα της κυκλοφορίας.

Ο Μαρξ κάνει σαφή διάκριση των μεταμορφώσεων που υφίστανται τα εμπορεύματα στις ξεχωριστές φάσεις της κυκλοφορίας, των μεταμορφώσεων του κεφαλαίου.

Ισως αξίζει να προσέξει κάποιος τη διάκριση ανάμεσα στο εμπορευματικό κεφάλαιο (ή και χρηματεμπορευματικό κεφάλαιο) και το εμπορικό χρήμα. Το πρώτο αντιπροσωπεύει συγκεκριμένες αξίες (που περιλαμβάνουν και τη δημιουργημένη υπεραξία) εμπορευμάτων. Το δεύτερο, το καθεαυτό εμπορικό χρήμα, αποτελεί κάθε είδους γραπτή υπόσχεση πληρωμής σε καθορισμένη ημερομηνία. (Π.χ. στην εποχή του Μαρξ κυρίως οι συναλλαγματικές. Στις μέρες μας έχουμε νέες μορφές υπόσχεσης πληρωμής μέσω ηλεκτρονικών διευκολύνσεων των συναλλαγών).

Οταν συμψηφίζονται απαιτήσεις και υποχρεώσεις - ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος - τότε λειτουργούν οι διάφορες μορφές εμπορικού χρήματος - ως χρήμα γενικό ισοδύναμο αξιών. Δεν απαιτείται μετατροπή σε χρήμα (συναλλαγματικών κλπ.). Οταν δε συμψηφίζονται απαιτήσεις και υποχρεώσεις, τότε διάφορες μορφές καθεαυτό εμπορικού χρήματος (επιταγές, ομόλογα κλπ.) χάνουν την αξία τους (ως γενικό ισοδύναμο αξιών). Δεν αντιστοιχούν σε ανάλογο χρήμα, που κρατούν οι τράπεζες στα χέρια τους. Δεν αντιπροσώπευαν ανάλογες αξίες. Τότε κάθε είδους χρεόγραφα (βλέπε, κυρίως, ομόλογα κρατικά), καθώς και τα τραπεζογραμμάτια (βλέπε χαρτονόμισμα) χάνουν την αξία τους. Τα παραπάνω είναι μέρος του τραπεζικού κεφαλαίου, μαζί με τα αποθέματα χρυσού και συναλλάγματος. Πού βρίσκεται η δυνατότητα μη συμψηφισμού απαιτήσεων και υποχρεώσεων ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος; Ακριβώς στο συνδυασμό της λειτουργίας της μετοχής με το ρόλο της Πίστης.

Η πίστωση μιας παραγωγικής επένδυσης μπορεί να δημιουργήσει κλίμα ευφορίας ως προς το προσδοκώμενο κέρδος. Η αυξανόμενη ζήτηση μετοχών της αντίστοιχης εταιρίας ανεβάζει την τιμή της μετοχής. Στο βαθμό που δεν πραγματοποιηθεί η ανάλογη παραγωγή αξιών ή και δε μετατραπεί αντίστοιχα η υπεραξία σε κέρδος - μέσω της κυκλοφορίας - τότε αντικειμενικά η ονομαστική τιμή της μετοχής στο χρηματιστήριο υπόκειται στην πίεση της πτώσης.

Το φαινόμενο αυτό, της απαξίωσης της τιμής της μετοχής, μέσω της λειτουργίας του χρηματιστηρίου, ανάλογα μπορεί να εκφραστεί και μέσω της λειτουργίας των χρηματιστηριακών επιχειρήσεων και των ασφαλιστικών εταιριών, που συγκεντρώνουν αναπασχόλητο εισόδημα και κεφάλαιο.

Ανάλογη διαδικασία οδηγεί στην απαξίωση του νομίσματος, όταν ανατρέπεται ο συμψηφισμός απαιτήσεων και υποχρεώσεων στα πλαίσια της Κεντρικής Εκδοτικής Τράπεζας μιας χώρας.

Με την εκτεταμένη διεθνοποίηση του κεφαλαίου, των συναλλαγών, η ισορροπία στο συμψηφισμό απαιτήσεων και υποχρεώσεων δεν αφορά μόνο το συνολικό χρηματοπιστωτικό σύστημα ενός καπιταλιστικού κράτους, αλλά και σε σχέση με άλλα καπιταλιστικά κράτη ή και περιφερειακές καπιταλιστικές ενώσεις. Οταν αντικειμενικά αλλάζει μια ισορροπία συναλλαγματική και η τυπική εκδήλωση αυτής της αλλαγής συγκρατείται με διαφόρων ειδών παρεμβάσεις (μέσω της Κεντρικής Τράπεζας) τότε πάντα είναι ανοιχτό και το πεδίο των "τεχνητών" πιέσεων.

Φαίνεται πως τα κρισιακά φαινόμενα που ξεφυτρώνουν σε διάφορα καπιταλιστικά κράτη του πλανήτη και τα οποία αντικειμενικά ασκούν αλυσιδωτές επιδράσεις με τις αρνητικές συνέπειές τους στην καπιταλιστική οικονομία και άλλων κρατών, δημιουργούν σοβαρές ανησυχίες. Το γεγονός ότι αστοί αναλυτές, πολιτικοί και οικονομικοί, αλλά και ολόκληρες κυβερνήσεις κρατών τοποθετούνται από τη δική τους σκοπιά για τις αιτίες εμφάνισης των φαινομένων, εκφράζουν διάφορες γνώμες για τη διάρκειά τους, το βάθος των συνεπειών τους, αλλά και το ποια πολιτική διαχείρισης της κρίσης μπορεί να την αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, είναι στοιχείο που φανερώνει ότι η καπιταλιστική οικονομία δεν μπορεί να ξεφύγει, να απαλλαγεί από τις εσωτερικές της αντιφάσεις και αντινομίες ή να τις καταργήσει. Αυτό το αντικειμενικό γεγονός που είναι σύμφυτο με τη δράση των οικονομικών νόμων του συστήματος και της πιο πάνω εγγενούς αδυναμίας του, έχει καταστροφικές συνέπειες για την εργατική τάξη και τα άλλα λαϊκά στρώματα, αλλά και για τμήματα του ίδιου του κεφαλαίου. Οι ανησυχίες που διατυπώνονται είναι εύλογες. Οταν, για παράδειγμα, από τον περσινο Αύγουστο εμφανίζονται χρηματιστηριακές και νομισματικές κρίσεις στην Απω Ανατολή που συγκλονίζουν τις λεγόμενες "οικονομικές τίγρεις", αλλά και την ίδια την Ιαπωνία με επιδράσεις στα πιο μεγάλα χρηματιστήρια του κόσμου, όταν κρισιακά φαινόμενα εμφανίζονται στη Βενεζουέλα με φόβους επέκτασής τους στη Λατινική Αμερική, όταν η κρίση στο χρηματιστήριο της Μόσχας πιέζει τις καπιταλιστικές οικονομίες και άλλων πρώην σοσιαλιστικών κρατών της Ανατολικής Ευρώπης, σύμφωνα με αστούς αναλυτές, ενώ η επίδρασή τους στην καπιταλιστική οικονομία της Ελλάδας δημιουργεί αναταραχές, τότε το πρόβλημα εμφανίζεται με διαστάσεις που δεν μπορούν να υποτιμηθούν.

Ο "Ρ" στην προσπάθειά του να φωτίσει πλευρές του φαινομένου, παρουσιάζει σήμερα αποσπάσματα από το άρθρο με τίτλο: "Πίσω από τις χρηματιστηριακές και νομισματικές κρίσεις", της Ελένης Μπέλλου, μέλους της Γραμματείας της ΚΕ, υπεύθυνης της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ, που δημοσιεύτηκε στην ΚΟΜΕΠ (τεύχος 2ο 1998).

Δολοφονούμε

τον πλανήτη

Του Γ. Κ. ΤΣΑΠΟΓΑ

Τώρα οι φωνές των έντιμων επιστημόνων πυκνώνουν και συνοδεύονται από δραματικό σήμα κινδύνου, με βάση τα πρώιμα στοιχεία καταστροφής, που είναι συγκλονιστικά. Η Γη, η γεννήτρα ζωής, η ΓΑΙΑ με την ευρύτερη έννοια καταστρέφεται με γρήγορους ρυθμούς από τις αλόγιστες δραστηριότητες του ανθρώπου.

Μαζί της δέχονται τις καταστροφικές συνέπειες άνθρωποι, ζώα και φυτά, το έδαφος, ο αέρας, τα ποτάμια, οι λίμνες, οι θάλασσες, τα οικοσυστήματα, οι μεγάλοι φυσικοί πνεύμονες, οι παγετώνες, οι διαθέσιμες ποσότητες νερού.

Αβίαστα προκύπτει το συμπέρασμα, ότι το θέμα προστασίας του περιβάλλοντος είναι βαθύτατα πολιτικό και ότι η διεθνής του κεφαλαίου και παγκοσμιοποίηση των αγορών συνοδεύεται από παντοειδείς ρύπους πράγμα που θα μπορούσε να εποτελέσει και το σήμα κατατεθέν της νέας τάξης - αταξίας.