Το 1923 με την ήττα του γερμανικού προλεταριάτου, τελειώνει η επαναστατική περίοδος στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Η κεφαλαιοκρατία ανασαίνει. Οι διάσημοι οπορτουνιστές ηγέτες, ο Κάουτσκι, ο Μπάουερ, ο Χίλφερντινγκ, ο Μπλουμ, θεωρούν ότι η σταθεροποίηση θα είναι μακρόχρονη, πως πέρασε για πολύ καιρό, ο κίνδυνος της επανάστασης. Τα καπιταλιστικά κράτη προσπαθούν να συνέλθουν από τις συνέπειες του Α παγκοσμίου πολέμου. Το σταθερό νόμισμα και η σταθερότητα στο πιστωτικό και δημοσιονομικό σύστημα, αποτελούν προϋποθέσεις της οικονομικής τους ανόρθωσης. Μια μετά την άλλη οι καπιταλιστικές χώρες επιχειρούν σταθεροποίηση του νομίσματός τους. Είκοσι χώρες επιστρέφουν στη χρυσή βάση από το 1924 ως το 1928. Οι κρατικοί προϋπολογισμοί σταματάνε να στηρίζονται στην έκδοση χαρτονομίσματος. Κύρια πηγή εσόδων είναι οι φόροι που πέφτουν στις πλάτες των εργαζομένων. Τα ελλείμματα καλύπτονται με δάνεια εσωτερικά κι εξωτερικά. Τον Αύγουστο του 1924 στη Διάσκεψη του Λονδίνου συμφωνείται το σχέδιο Ντοζ. Πρόκειται για σχέδιο διακανονισμού των γερμανικών επανορθώσεων προς όφελος του αμερικάνικου χρηματιστικού κεφαλαίου, σύμμαχου των γερμανικών μονοπωλίων. Προς τη Γερμανία δίνονται πιστώσεις για την πληρωμή των επανορθώσεων. Το σχέδιο βοηθάει το γερμανικό ιμπεριαλισμό να ανορθωθεί. Τα δάνεια, οι πιστώσεις και οι επενδύσεις προς τη Γερμανία φτάνουν τα 20 - 25 δισ. μάρκα. Οι επανορθώσεις που έδωσε η Γερμανία το ίδιο διάστημα, τα 11 δισ. μάρκα.

Μια μετά την άλλη οι καπιταλιστικές χώρες φτάνουν και ξεπερνάνε τα προπολεμικά επίπεδα βιομηχανικής παραγωγής. Η Γαλλία το 1924, η Γερμανία το 1927, η Αγγλία το 1929. Ενα κύμα "ορθολογισμού" (εκσυγχρονισμού) της καπιταλιστικής παραγωγής σαρώνει τη βιομηχανία, πετώντας εκατομμύρια εργαζόμενους στο στρατό των ανέργων. Δέκα εκατομμύρια εργάτες υπολογίζεται ότι έχασαν τη δουλιά τους λόγω των εκσυγχρονισμών. Στα εργοστάσια μπαίνει το σύστημα συνεχούς εργασίας με μεταφορέα (μέθοδος Φορντ), η χρονομέτρηση, η τυποποίηση, αυξάνεται ο αριθμός των μηχανών που χειρίζεται ένας εργάτης. Η αύξηση της ωριαίας απόδοσης του εργάτη για τα έξι χρόνια της σταθεροποίησης, κατά μέσο όρο υπολογίζεται στο 15 - 25%. Χιλιάδες μικρομεσαίες επιχειρήσεις χρεοκοπούν. Παρ' όλα αυτά η χρησιμοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της βιομηχανίας φτάνει μόνο στο 60 - 70%.

Στο τέλος της περιόδου της σταθεροποίησης, η Γερμανία έχει ήδη κατακτήσει τη δεύτερη θέση σε πολλούς από τους σημαντικότερους κλάδους. Η αμερικάνικη βιομηχανική παραγωγή είναι όση η αγγλική, συν τη γαλλική συν τη γερμανική. Οι ΗΠΑ γίνονται ο μεγαλύτερος διεθνής πιστωτής εκτοπίζοντας την Αγγλία. Τα αμερικάνικα μονοπώλια όπως οι "Στάνταρτ Οϊλ", "Τζένεραλ Ελέκτρικ", "Τζένεραλ Μότορς", "ΙΤΤ co", "Φορντ", "Ανακόντα" κ. ά. εισδύουν σε μεγάλη έκταση με απευθείας επενδύσεις στη γερμανική οικονομία. Για παράδειγμα η τράπεζα του Ροκφέλερ "Ντίλον, Ριντ και Σία", μετέχει στο δεύτερο σε μέγεθος βιομηχανικό μονοπώλιο (μεταλλουργικό κοντσέρν) "Φεράινιχτε Σταλβέρκε" που ελέγχει το 40% της παραγωγής ατσαλιού και το 43% της παραγωγής χυτοσιδήρου της Γερμανίας. Ταυτόχρονα τα γερμανικά μονοπώλια, παραβιάζοντας τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, επενδύουν στην πολεμική βιομηχανία της Ολλανδίας, της Ισπανίας, της Σουηδίας, της Φινλανδίας.

Η οικονομική και πολιτική ανισομετρία της ανάπτυξης μεγαλώνει με αποτέλεσμα την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Δυναμώνουν οι τάσεις προστατευτισμού και ντάμπινγκ.

Η ταξική πάλη οξύνεται. Η σοσιαλδημοκρατία, η τάση της υποταγής στον καπιταλισμό προδίνει, προδίνει, προδίνει... Προωθεί την πολιτική της ταξικής συνεργασίας και ειρήνης, τη βοήθεια στην καπιταλιστική ορθολογικοποίηση, σαμποτάρει, ματαιώνει ή χτυπά με το ντουφέκι τις μαχητικές εκδηλώσεις του προλεταριάτου. Ρίχνει τα συνθήματα της "ειρήνης στη βιομηχανία", της"οικονομικής δημοκρατίας" που, μαζί με τον "έλεγχο των μονοπωλίων", θα είναι, όπως ισχυρίζεται, τα μέσα για το πέρασμα σε ένα καινούριο κοινωνικό σύστημα, φτιάχνει μαζί με το κεφάλαιο όργανα ταξικής συνεργασίας ανάλογα με τα σημερινά.

Το 1925 στο συνέδριό της στη Μασσαλία, η Σοσιαλιστική Εργατική Διεθνής (ΙΙ Διεθνής) διακηρύσσει ότι η συμμετοχή των σοσιαλιστών σε κυβερνήσεις συνασπισμού με τους αστούς, είναι ο δρόμος για την κατάκτηση της εξουσίας. Καλεί τους οπαδούς της να υποστηρίξουν τα μέτρα σταθεροποίησης του καπιταλισμού. Αποκοιμίζει την εργατική τάξη με ουτοπίες, ανάλογες με τις σημερινές προτάσεις των "νεοαριστερών", για διεθνείς δίκαιες ρυθμίσεις με συγκρότηση διεθνούς οικονομικού συμβουλίου που θα μελετά τα διεθνή προβλήματα της παραγωγής και κατανάλωσης, θα διευκολύνει τις διεθνείς σχέσεις, την ανάπτυξη των μεταφορών, θα εξασφαλίζει δίκαιη κατανομή των πρώτων υλών. Στο συνέδριο των Βρυξελλών (1928) διακηρύσσεται η πρόθεση των σοσιαλδημοκρατών να αγωνίζονται "τόσο εναντίον της δικτατορίας από τα δεξιά όσο κι εναντίον της δικτατορίας από τ' αριστερά". Δικαιολογείται η αποικιοκρατία και καταδικάζεται το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, εκτός τεσσάρων χωρών (Αίγυπτος, Κίνα, Συρία, Ιράκ) που εξασφαλίζουν, κατά τη σοσιαλδημοκρατία, τις "απαραίτητες προϋποθέσεις του σύγχρονου ανεξάρτητου υλικού πολιτισμού".

Η εμπειρία της σοσιαλδημοκρατίας του μεσοπολέμου ασφαλώς εμπνέει σε πολλά τους σημερινούς απογόνους της. Είτε στην κυβέρνηση είτε στην αντιπολίτευση, με χίλιους τρόπους χτυπά το εργατικό κίνημα.

Στη Γερμανία, το 1928, συμμετέχει σε κυβέρνηση "μεγάλου συνασπισμού" μαζί με το δημοκρατικό κόμμα και το κόμμα του Κέντρου. Υπουργός Οικονομικών γίνεται ο γνωστός θεωρητικός της σοσιαλδημοκρατίας Χίλφερντινγκ που πλασάρει τη θεωρία περί "οργανωμένου καπιταλισμού", που είναι σε θέση, τάχα, να αποφεύγει τις κρίσεις. Η κυβέρνηση αυτή προωθεί αντεργατικούς νόμους όπως περιορισμό των επιδομάτων ανεργίας, παράταση της εργάσιμης μέρας, αύξηση των πολεμικών δαπανών κ. ά. Διαδηλώσεις των εργατών απαγορεύονται και πνίγονται στο αίμα (π. χ. Βερολίνο 1/5/1929).

Στην Αγγλία, η πρώτη "εργατική" κυβέρνηση του Μακντόναλντ, αφού παίρνει μ' ένα πρόγραμμα όλο υποσχέσεις την εξουσία, πετάει μερικά ψίχουλα στην εργατική τάξη (ορισμένη αύξηση στις δαπάνες για κατοικία, αυξήσεις στα επιδόματα ανεργίας και συντάξεις, μείωση του φόρου του τσαγιού) και εγκαταλείπει βασικό μέρος του προγράμματός της (εθνικοποιήσεις ορυχείων και σιδηρ/μων, φορολογία στο κεφάλαιο). Στις απεργίες παίρνει το μέρος των επιχειρήσεων. Το 1928 η ρεφορμιστική ηγεσία των συνδικάτων συγκροτεί μαζί με τους καπιταλιστές μεικτή επιτροπή, με πρόεδρο τον εκατομμυριούχο Μοντ. Σκοπός της επιτροπής είναι η "οργάνωση της βιομηχανίας" και "η ταξική ειρήνη". Το συνέδριο των συνδικάτων (1928) αποφασίζει πως οι εργάτες έχουν συμφέρον από την "πρόοδο" της βιομηχανίας και οφείλουν να βοηθήσουν την "επιστημονική της αναδιοργάνωση".

Στις ΗΠΑ τα ρεφορμιστικά συνδικάτα προπαγανδίζουν ότι ο καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός τελικά θα αυξήσει τις θέσεις εργασίας. Εκπονούνται και εφαρμόζονται σχέδια (όπως το Β - Ο στους σιδηροδρόμους) όπου προβλέπεται ενεργός συμμετοχή των εργατών και υπαλλήλων στην κατάρτιση κι εφαρμογή της ορθολογικής οργάνωσης της παραγωγής. Στο αποκορύφωμά της βρίσκεται η ιδεοληψία του "λαϊκού καπιταλισμού". Εργάτες αγοράζουν μετοχές, ιδρύονται τράπεζες εργατών από τους ρεφορμιστές. Οι άνεργοι στα χρόνια της σταθεροποίησης φτάνουν 3 - 4 εκατομμύρια. Χώρια οι μισοάνεργοι, που απασχολούνται λίγες μέρες τη βδομάδα ή λίγες ώρες τη μέρα (σήμερα που επανέρχονται αυτές οι μορφές εργασίας, μερικοί τις θεωρούν "νέες" εργασιακές σχέσεις κι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ανάπτυξης της τεχνολογίας). Κάποιες αυξήσεις δίνονται στους ειδικευμένους εργάτες, ενώ στους ανειδίκευτους το μεροκάματο μένει στάσιμο ή μειώνεται.

Καμιά θυσία της εργατικής τάξης, καμιά συμμετοχή στον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων, καμιά "ταξική ειρήνη" δε φέρνει τα αποτελέσματα που προπαγάνδιζαν οι σοσιαλδημοκράτες. Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση του 1929-1933 τινάζει στον αέρα τα ιδεολογήματα για "οργανωμένο καπιταλισμό", "οικονομική δημοκρατία" κλπ. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση υπερπαραγωγής που έχει γνωρίσει ο καπιταλιστικός κόσμος. Η παραγωγή περιορίζεται περισσότερο από 1/3 (στο κάρβουνο μειώθηκε κατά 30,6%, στο χυτοσίδηρο κατά 64,8%, στο ατσάλι κατά 62,4%, στο βαμβάκι κατά 26,7%). Η καπιταλιστική οικονομία από άποψη όγκου παραγωγής φτάνει στα επίπεδα του 1908-1909 (στις ΗΠΑ στο επίπεδο 1905-1906, στην Αγγλία στο επίπεδο 1896-1897). Η πτώση του παγκόσμιου εμπορίου φτάνει περίπου στο 1/3 του προηγούμενου όγκου συναλλαγών. Οι υλικές ζημιές που προξένησε η κρίση υπολογίζονται ότι είναι ίσες με αυτές του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Οι άνεργοι μόνο στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες φτάνουν τα 26 εκατομμύρια, χώρια οι μισοάνεργοι. Τα μεροκάματα μειώνονται (στο μισό στις ΗΠΑ και Γερμανία). Σαρώνονται όσες εργατικές κατακτήσεις είχαν απομείνει από την περίοδο της προσωρινής σταθεροποίησης του καπιταλισμού. Οι μικρομεσαίοι αγρότες καταστρέφονται με εντατικούς ρυθμούς.

Οι κυβερνήσεις αντιδρούν με χορήγηση δανείων, πιστωτικών εγγυήσεων και επιχορηγήσεων στους καπιταλιστές, φορολογικές διευκολύνσεις, παραγγελίες πολεμικού υλικού, ο μιλιταρισμός αναπτύσσεται στο έπακρο. Επιχειρείται η "ρύθμιση" της βιομηχανίας, της αγροτικής οικονομίας, της Πίστης. Αναπτύσσεται παραπέρα ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός.

Η ταξική πάλη οξύνεται, οι απεργίες πολλαπλασιάζονται. Στη Γερμανία της ανόδου του φασισμού, οι ρεφορμιστές διακηρύσσουν ότι "στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης η απεργία είναι έγκλημα". Σήμερα, ορισμένοι εραστές του "κοινωνικού διαλόγου" το θέτουν πιο εκλεπτυσμένα. "Η σύγκρουση δεν είναι αυτοσκοπός, τουλάχιστον σήμερα που δε βρισκόμαστε σε προεπαναστατική εποχή" γράφει ο κ. Κουκιάδης, πρόεδρος της ΟΚΕ (Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή) σε άρθρο του στο "Βήμα" (11/5/97). Στις εκκλήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας να απαντήσει η εργατική τάξη με γενική απεργία στην άνοδο του φασισμού στην εξουσία, με τα συνθήματα "Ολοι στο πεζοδρόμιο", "Να κλείσουν τα εργοστάσια", "Στην επίθεση των αιμοβόρων φασιστικών σκυλιών να απαντήσουμε αμέσως με απεργία, με μαζική απεργία, με γενική απεργία!", οι σοσιαλδημοκράτες απαντούν αρνητικά με το πρόσχημα πως ο Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία νόμιμα και πως το προλεταριάτο δεν πρέπει "να σπαταλήσει πρόωρα το μπαρούτι της γενικής απεργίας".

Στη Γαλλία, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών, ιδρύεται το Λαϊκό Μέτωπο από το ΓΚΚ, το κόμμα των ριζοσπαστών, το κόμμα των ριζοσπαστών σοσιαλιστών, το ρεπουμπλικανικό σοσιαλιστικό κόμμα, το σοσιαλιστικό κόμμα Γαλλίας και την ομάδα των ανεξάρτητων αριστερών. Την άνοιξη του 1936 το Λαϊκό Μέτωπο παίρνει 375 έδρες από τις 618 της Βουλής. Σχηματίζεται κυβέρνηση από τους σοσιαλιστές, τους ριζοσπάστες σοσιαλιστές και το ρεπουμπλικανικό σοσιαλιστικό κόμμα υπό τον Λέοντα Μπλουμ. Το ΓΚΚ υποστηρίζει την κυβέρνηση. Με μαζικές και μαχητικές απεργίες οι εργαζόμενοι κατακτούν τον Ιούνη του 1936 αυξήσεις στα μεροκάματα, αναγνώριση συνδικαλιστικών ελευθεριών, άδεια με πλήρεις αποδοχές, εργάσιμη βδομάδα 40 ωρών. Αποδείχτηκαν πολύ προσωρινές κι ευάλωτες. Σε δυο μόνο χρόνια, ενώ η Γαλλία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει οξεία οικονομική κρίση, τις εξαφανίζει μια άλλη κυβέρνηση υπό τον Νταλαντιέ, η οποία προέρχεται από την ίδια Βουλή που κυριαρχεί το Λαϊκό Μέτωπο. Η κυβέρνηση αυτή διακηρύσσει πίστη στο πρόγραμμά του Μετώπου. Αυτό δεν την εμποδίζει μέσα σε μόλις τέσσερις μήνες, από το Μάη ως τον Αύγουστο του 1938, να σαρώσει όλες τις κατακτήσεις του 1936. Αυξάνει άμεσους κι έμμεσους φόρους, μειώνει τη φορολογία των καπιταλιστικών κερδών, υποτιμά το φράγκο, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το κόστος ζωής σε σύγκριση με το 1936 κατά 40%. Επιβάλλει συμπληρωματικές ώρες εργασίας, έτσι καταργείται το 40ωρο. Περιορίζει τις κρατικές δαπάνες και απολύει μαζικά κατώτερους υπαλλήλους. Τέλος εξαπολύει διώξεις κατά των κομμουνιστών.

Αξίζει να σταθούμε αναλυτικότερα στις ΗΠΑ, όπου εφαρμόστηκε το περίφημο "New Deal", που διαφημίζεται σαν το δραστικότερο φάρμακο κατά της καπιταλιστικής κρίσης. Το Μάρτη του 1933 αναλαμβάνει τα καθήκοντά του ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ Φ. Ρούσβελτ. Η κρίση έχει χτυπήσει σκληρά τις ΗΠΑ. Το 1932 η παραγωγή περιορίστηκε σε σχέση με το 1929 κατά 46% και ιδιαίτερα η παραγωγή μέσων παραγωγής κατά 72%. Το εθνικό εισόδημα από 87,8 δισ. δολ. το 1929 έπεσε στα 40,2 δισ. το 1933. Πάνω από 135.000 εμπορικές, βιομηχανικές και χρηματιστικές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν. Από τις 25.000 τράπεζες έμειναν 15.000. Το Μάρτη του 1933 οι άνεργοι φτάνουν τα 17 εκατ. χωρίς να υπολογίζονται οι μισοάνεργοι (το σύνολο των μισθωτών υπολογίζεται στα 33 εκατομμύρια). Οι αγρότες καταστρέφονται μαζικά. Από το 1929 ως το 1933 πουλήθηκαν αναγκαστικά ένα περίπου εκατομμύριο αγροκτήματα.

Σ' αυτή την κρίσιμη στιγμή δρομολογείται το "New Deal". Στόχος του η σωτηρία του συστήματος με την επίτευξη ταξικής ειρήνης. Στα μέσα Ιουνίου 1933 αρχίζει η ισχύς του νόμου που ιδρύει τον οργανισμό "ρύθμισης" της βιομηχανίας, NIRA (National Industrial Recovery Administration - το 1935 κρίνεται αντισυνταγματικός από το Ανώτατο Δικαστήριο). Επικεφαλής τίθεται ο στρατηγός Χιου Τζόνσον, συμμετέχουν εκπρόσωποι του εμπορικού επιμελητηρίου κι εκπρόσωποι μονοπωλίων, όπως οι "Τζένεραλ Μότορς", "Στάνταρντ Οϊλ", συγκρότημα "Μόργκαν", οικονομολόγοι και παράγοντες της Ομοσπονδίας Εργασίας. Η βιομηχανία χωρίζεται σε 17 ομάδες που καταρτίζουν κώδικες "εντίμου συναγωνισμού", που καθορίζουν τον όγκο παραγωγής, τους μισθούς, τη διάρκεια της εργάσιμης μέρας, την κατανομή των αγορών στις επιχειρήσεις. Οι "κώδικες" αγκαλιάζουν το 95% της βιομηχανίας και του εμπορίου κι είναι μια συμφέρουσα για τα μονοπώλια μορφή αναγκαστικής οργάνωσης σε καρτέλ. Το γενικό επίπεδο του μεροκάματου, μετά την εφαρμογή των "κωδίκων", πέφτει.

Για την αγροτική οικονομία δημιουργείται το Μάη του 1933 ο οργανισμός ΑΑΑ (Agricultural Adjustment Act - ακυρώνεται το 1936), με στόχο να αυξηθούν οι τιμές των αγροτικών προϊόντων στο επίπεδο του 1909-1914. Μέσα που χρησιμοποιούνται είναι η πριμοδότηση των εξαγωγών, ο περιορισμός των καλλιεργειών, η σφαγή ζώων με αποζημίωση από το κράτος. Τα ζώα που σφάζονται χρησιμοποιούνται σαν λίπασμα, την ίδια στιγμή που πλατιά λαϊκά στρώματα πεινούν. Συντελείται μια τεράστια καταστροφή κοινωνικού πλούτου.

Δημιουργούνται όργανα για την "καταπολέμηση της ανεργίας", όπως η Διεύθυνση Βιομηχανικών - Οικοδομικών Εργων, με κοινωνικό προορισμό να δώσει δουλιά σε ανέργους, η Διεύθυνση Δημοσίων Εργων, υπηρεσία για την οργάνωση δημοσίων έργων κλπ. Οι άνεργοι απασχολούνται στην κατασκευή δρόμων, γεφυρών, αεροδρομίων ή στέλνονται για υλοτόμηση στα δάση. Νέοι από 18-25 ετών στέλνονται σε στρατόπεδα εργασίας με στρατιωτική πειθαρχία κι ένα χρόνο εκπαίδευση από αξιωματικούς του στρατού.

Το 1933 εμφανίζεται κάποια αναζωογόνηση της οικονομίας. Το 1936 ωστόσο η οικονομική δραστηριότητα είναι κατά 10% κάτω από αυτή του 1929. Στις αρχές του 1937 την ξεπερνά κατά 2,5%. Διατηρείται η χρόνια υποαπασχόληση του παραγωγικού δυναμικού, η μαζική ανεργία και η αγροτική κρίση.

Ο απεργιακός αγώνας ανεβαίνει. Οι απεργίες χτυπιούνται με στρατό. Ωστόσο, οι απεργιακές μάχες 1933-1936 δίνουν κάποιες περιορισμένες κατακτήσεις. Αυξήσεις μεροκάματων, περιορισμό της εργάσιμης μέρας για 2 εκατ. εργάτες, άδεια με αποδοχές για 1 εκατ. εργάτες, αύξηση της υπερωριακής αμοιβής για 1,5 εκατ. εργάτες. Το 1935 ψηφίζεται για πρώτη φορά νόμος για τις συντάξεις (σύνταξη στα 65). Ψηφίζεται επίσης η "Εθνική πράξη για τις σχέσεις εργασίας" που δίνει δικαιώματα για συνδικαλιστική οργάνωση και δράση.

Το "New Deal", παρόλο που δημιούργησε πολλές αυταπάτες και προσδοκίες στην εργατική τάξη, δεν έβγαλε τον αμερικάνικο καπιταλισμό από την κρίση. Το φθινόπωρο του 1937 η κρίση επανακάμπτει σε παγκόσμιο επίπεδο. Στις ΗΠΑ το συνολικό βιομηχανικό προϊόν μειώνεται στο τέλος του 1937 κατά το 1/3. Οι άνεργοι το 1938 φτάνουν τα 16,6 εκατ., όσοι περίπου και το 1933. Αρχίζει η ίδια ιστορία. Κατάργηση βοηθημάτων στους αγρότες, δραστικός περιορισμός των πιστώσεων για δημόσια έργα κλπ. Ολόκληρη η εργατική τάξη υποφέρει. Ανεργοι, μισοάνεργοι κι εργαζόμενοι, παρόλο που κάποιοι σήμερα θα λέγανε ότι όλοι αυτοί έχουν "διαφοροποιημένα" συμφέροντα. Μαζί τους υποφέρουν και τα άλλα λαϊκά στρώματα, μικρομεσαίοι αγρότες κλπ.

Οι αστοί και μικροαστοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι η κεϋνσιανή συνταγή στη δεκαετία του '30 έσωσε τον αμερικανικό καπιταλισμό. Τίποτα ψευδέστερο. Η κρίση στις ΗΠΑ, αλλά και γενικότερα, ξεπεράστηκε (όπου το σύστημα δεν ανατράπηκε), με μια τεράστιας έκτασης καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων. Η ισορροπία του συστήματος αποκαταστάθηκε με μια ακόμη πιο βίαιη, απ' ό,τι μια "σκέτη" οικονομική κρίση, λύση των αντιθέσεών του, πάντα βέβαια σχετική και προσωρινή. Μέσω του Β Παγκοσμίου Πολέμου και των ασύλληπτων απωλειών σε εργατική δύναμη και παραγωγικά μέσα και υλικά που αυτός προκάλεσε. Ο πόλεμος, η καταστροφή ανόρθωσε τον καπιταλισμό, απόδειξη ανάμεσα σε πολλές άλλες του παρασιτικού χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού.

Πόσο δίκιο είχε ο Λένιν όταν έγραφε ότι "χωρίς αποφασιστικό, ανελέητο αγώνα, σ' όλη τη γραμμή, ενάντια σ' αυτά τα κόμματα (σ.σ. τα "αστικά εργατικά κόμματα") - ή πράγμα που είναι το ίδιο, ομάδες, ρεύματα κτλ. - δεν μπορεί να γίνεται καν λόγος ούτε για αγώνα ενάντια στον ιμπεριαλισμό, ούτε για μαρξισμό, ούτε για σοσιαλιστικό εργατικό κίνημα" (Απαντα, τ. 30, σελ. 177). Πόσο δίκιο είχε όταν διαπίστωνε ότι "ο οπορτουνισμός είναι ο κυριότερος εχθρός μας. Ο οπορτουνισμός στις κορυφές της εργατικής τάξης δεν είναι προλεταριακός σοσιαλισμός, αλλά αστικός. Η πράξη απέδειξε πως οι παράγοντες του εργατικού κινήματος, που ανήκουν στο οπορτουνιστικό ρεύμα, είναι οι καλύτεροι υπερασπιστές της αστικής τάξης, παρά οι ίδιοι οι αστοί. Χωρίς την καθοδήγηση των εργατών απ' αυτούς, η αστική τάξη δε θα μπορούσε να σταθεί" (στο ίδιο, τ. 41, σελ. 232).

Οι σοσιαλδημοκράτες, οι κάθε φύσης οπορτουνιστές, εγκλημάτησαν και στην περίοδο του μεσοπολέμου απέναντι στην εργατική τάξη. Εκαναν τα πάντα, και τα κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, να αποκοιμίσουν και αφοπλίσουν την εργατική τάξη με τα ρεφορμιστικά γιατροσόφια της κρίσης και την προώθηση της "ταξικής ειρήνης". Να την υποτάξουν στα δεδομένα της καπιταλιστικής κρίσης με επιχειρήματα ανάλογα με αυτά που προωθούνται από τους σημερινούς πλασιέ της κοινωνικής συναίνεσης, όπως ο πρόεδρος της ΟΚΕ, που μας πληροφορεί ότι "ο παραγωγικός μηχανισμός, με ή χωρίς νομική κάλυψη, εκτρέφει νέες μορφές εκμετάλλευσης" και "δημιουργεί κατηγορίες εργαζομένων με διαφοροποιημένα συμφέροντα από τους παραδοσιακούς μισθωτούς". Δε μας εξηγεί βέβαια ο κ. καθηγητής, ποια είναι αυτά τα "διαφοροποιημένα" συμφέροντα. Τι να πει όμως... ότι πρόκειται για τη μοντέρνα έκδοση των "ρετιρέ" και "υπογείων" του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του '80, ένα προπαγανδιστικό εφεύρημα της τακτικής του "διαίρει και βασίλευε" της κυρίαρχης τάξης;

Μας διαφωτίζει ακόμη ο κ. Κουκιάδης πως η κυβέρνηση γνωρίζει ότι "η ανάπτυξη δε γίνεται με νομοθετικά μέτρα, που με αστυνομικό τρόπο επιδιώκουν να επιβάλουν τις επιλογές της, γιατί ο νόμος δεν εξουσιάζει τα κοινωνικά φαινόμενα αλλά απλά τα εκφράζει". Λέγεται ότι η μισή αλήθεια είναι χειρότερη από ένα ολόκληρο ψέμα. Και είναι μισή αλήθεια ότι η καπιταλιστική κρίση - γι' αυτήν ουσιαστικά γίνεται εδώ λόγος - δεν μπορεί να αναστραφεί με την πολιτική, με πολιτικές αποφάσεις. Ολόκληρη όμως η αλήθεια είναι ότι η καπιταλιστική κρίση δεν μπορεί να αναστραφεί με καμιά πολιτική διαχείρισής της, με πολιτική δηλαδή που αποδέχεται τα καπιταλιστικά πλαίσια, την εξουσία του κεφαλαίου. Χρειάζεται η ανατροπή του ίδιου του πλαισίου που γεννά την κρίση.Χρειάζεται μια γνήσια ταξική εργατική πολιτική, και υπάρχει αυτή η πολιτική - είναι η πολιτική του ΚΚΕ. Η πολιτική της σύγκρουσης, της ρήξης, η πολιτική της συσπείρωσης των λαϊκών δυνάμεων και της δημιουργίας του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού μετώπου πάλης, που μπορεί να οδηγηθεί στην ανατροπή του κοινωνικοοικονομικού πλαισίου που γεννά την κρίση, των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, της εξουσίας του κεφαλαίου.

Για την ορθότητα αυτής της πολιτικής θα πείθεται η εργατική τάξη μέσα από την εμπειρία της ταξικής πάλης για την απόκρουση της επίθεσης του κεφαλαίου, με την προϋπόθεση ότι οι κομμουνιστές τη βοηθάνε να βγάλει τα σωστά συμπεράσματα. Αυτό είναι το φάντασμα που ξορκίζουν οι καπιταλιστές και τα ποικιλόχρωμα και ποικιλώνυμα "δεκανίκια" τους. Αυτός είναι ο εφιάλτης όσων προωθούν τον "κοινωνικό διάλογο", την "ταξική ειρήνη". Στην πορεία της ανάπτυξης του ταξικού αγώνα, και μόνο με αυτή την προϋπόθεση, μπορούν οι εργαζόμενοι να κερδίσουν, εδώ κι εκεί, έστω και προσωρινά, κάποια μέτρα ανακούφισής τους από τις συνέπειες της κρίσης, μέσα στα πλαίσια του συστήματος.

Η ιστορία είναι δυνατόν να μην επαναληφθεί ούτε σαν τραγωδία, ούτε σαν φάρσα. Η κάθετη και αδιάλλακτη αντιπαράθεση με τη σοσιαλδημοκρατία, είτε εμφανίζεται με το κλασικό της πρόσωπο είτε με το προσωπείο και τα "αντινεοφιλελεύθερα" γλυκόλογα της "Νεοαριστεράς", η αποκάλυψη του προδοτικού της ρόλου μπροστά στους εργαζόμενους είναι όρος για να μην παγιδευτεί η εργατική τάξη από τις "Σειρήνες" της κοινωνικής συναίνεσης, για να μη χαθεί στους διαδρόμους του "κοινωνικού διαλόγου". Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του ταξικού αγώνα, για τη δημιουργία του Μετώπου ενάντια στα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό, για το σοσιαλισμό.

Ε. Κ.

Σημείωση: Τα στοιχεία του άρθρου είναι από την "Παγκόσμια Ιστορία" της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, εκδ. "Σκέψη", 1965

Η τάση του συμβιβασμού με την αστική τάξη, η τάση της αποδοχής του καπιταλισμού και της ενσωμάτωσης σ' αυτόν, ασφαλώς δεν είναι καθόλου σημείο των ημερών μας. Υπάρχει μέσα στο εργατικό κίνημα, με τη μια ή την άλλη μορφή, από τη γέννησή του. Στο στάδιο του ιμπεριαλισμού, αποκτά την πιο εξελιγμένη, ολοκληρωμένη, εδραιωμένη ιδεολογικοπολικά κι οργανωτικά μορφή του. Εμφανίζεται σ' όλον τον καπιταλιστικό κόσμο κι αποτελεί το αναντικατάστατο στήριγμα του κεφαλαίου, τον πιο ύπουλο, καμουφλαρισμένο και, γι' αυτό, άκρως επικίνδυνο αντίπαλο της ίδιας της εργατικής τάξης, όπως κι αν παρουσιάζεται, σαν οπορτουνισμός, ρεφορμισμός, αναθεωρητισμός ή σοσιαλσοβινισμός.

"Κοινό συμφέρον" εργαζομένων και καπιταλιστών για την αντιμετώπιση των ανταγωνιστών, ορθολογικοποίηση (εκσυγχρονισμός) της παραγωγής προς το συμφέρον όλων, ανάγκη "προσωρινών" θυσιών, στο όνομα μιας μελλοντικής ανάπτυξης, "ανωριμότητα" των συνθηκών για σκληρό ταξικό αγώνα, επομένως ανάγκη διαλόγου και συμβιβασμού στα υπάρχοντα πλαίσια, είναι από τα βασικά ιδεολογήματα στήριξης της ταξικής συνεργασίας. Οποιος θεωρεί ότι όλα αυτά είναι σύγχρονα και, μάλιστα, βάσιμα εξαιτίας της "παγκοσμιοποίησης", όπως ονομάζουν την ιμπεριαλιστική διεθνοποίηση στις μέρες μας, και των νέων τεχνολογιών, πλανάται πλάνην οικτράν. Η εποχή του μεσοπολέμου είναι διαφωτιστική. Μάλιστα, πολύ διαφωτιστική και χρήσιμη, όσον αφορά στο ρόλο και τις ολέθριες επιπτώσεις στους εργαζόμενους από την κυριαρχία στο εργατικό κίνημα της τάσης της υποταγής και διαχείρισης της καπιταλιστικής κρίσης. Πολύ περισσότερο, που αυξάνουν τελευταία τα σούρτα - φέρτα της σοσιαλδημοκρατίας όλων των αποχρώσεων για ένα "αριστερό" Μάαστριχτ και υψώνονται φωνές από τις κυρίαρχες τάξεις, που προειδοποιούν για την ανάγκη συντονισμένων μέτρων, ώστε να αποφευχθούν επικίνδυνες "κοινωνικές εκρήξεις".