ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Η διαδήλωση ως έργο τέχνης

Ευλογημένοι οι δρόμοι της Αθήνας. Σ' αυτούς χρωστάμε τα πάντα. Ευλογημένη και η τελευταία συγκέντρωση ενάντια στον πόλεμο στο Ιράκ.

Η πρώτη εικόνα της συνάντησης έλαβε χώρα μέσα στη στοά Κοραή. Κάτω από μια αφίσα με μπλε δαμασκηνιές δύο νέες συντρόφισσες ξεδίπλωναν τα πανό τους εναντίον του πολέμου. Ηταν σαν ένας ζωντανός πίνακας ζωγραφικής, ένα έργο που μόνο η διαδήλωση μπορεί να σου χαρίσει.

Οταν ήμουν παιδί, ο πατέρας μου μ' έπαιρνε μαζί του σαν βοηθό στα πλακάτ που κατασκεύαζε με τους Λαμπράκηδες για την πορεία ειρήνης. Στη συνέχεια μ' έβαζε στους ώμους του για να βλέπω καλύτερα το θαύμα της πορείας.

Μεγάλος πια και πιστεύοντας ότι τα μάτια μου έχουν δει αρκετά, ακόμα και τώρα περιμένω σαν παιδί κάθε διαδήλωση. Εχω γυρίσει τα μεγαλύτερα μουσεία τέχνης και, παρ' όλα αυτά, θεωρώ τη συνάντηση αυτή που συμβαίνει μέσα στη διαδήλωση ως το μεγαλύτερο έργο τέχνης. Θα έπρεπε όσοι σπουδάζουν στη Σχολή Καλών Τεχνών να παρακολουθούν την προετοιμασία μιας διαδήλωσης. Είναι το πρώτο και μεγαλύτερο μάθημα που μπορεί να λάβει ένας νέος που θέλει να γίνει ζωγράφος: παρακολουθώντας τη δημιουργία ενός απλού πανό, μπορεί να μάθει πώς να μη φοβάται το χρώμα. Μακριά από τους τέσσερις τοίχους της Σχολής του, θα δει πώς δημιουργούν αυτοί που η ανάγκη τους υποβάλλει να ζωγραφίζουν γρήγορα, και πώς καταφέρνουν να κάνουν ένα έργο να ξεχωρίζει μέσα στο πλήθος.

Οσον αφορά τον άλλο λόγο που ακούγεται σε κάθε συγκέντρωση, αυτόν που περνά από στόμα σε στόμα, θα έπρεπε να τον παρακολουθεί κάθε εταιρία συγγραφέων και μάλιστα να βρίσκεται στο κέντρο της συγκέντρωσης, πριν ακόμα μαζευτεί όλος ο κόσμος, γιατί εκεί και μόνο εκεί μπορεί κανείς να πάρει μαθήματα ρυθμού, που τόσο έχει ανάγκη το γραπτό έργο. Ο ρυθμός αρχίζει να παίρνει μπροστά μόλις οι πρώτοι διαδηλωτές κάνουν την εμφάνισή τους και σιγά - σιγά εξελίσσεται σ' ένα μουσικό κομμάτι με απρόοπτα, που δένουν ωστόσο απολύτως με το έργο. Μπορεί δηλαδή, ενώ έχει ενωθεί ο κόσμος σ' ένα μουσικό κομμάτι, να πέσει ένα σύνθημα από κάποιον που ν' αλλάξει τη μορφή της μουσικής και να βρεθούμε μπροστά σ' ένα νέο έργο. Και όλα αυτά όχι μέσα σε μια θλιβερή αίθουσα κάποιου «Παρνασσού», όπου μπροστά σ' ένα αναλόγιο οι συγγραφείς συναγωνίζονται τους θεατές σε χασμουρητά, αλλά αντιθέτως, στο δρόμο, περπατώντας ή τρέχοντας, με τη φωνή όσο γίνεται πιο δυνατή, γιατί το μήνυμα που φέρει ο καθένας απευθύνεται προς όλους.

Το πιο γοητευτικό κομμάτι της διαδήλωσης είναι η στιγμή που, ασυνείδητα, ο κόσμος χαιρετά τους αγωνιστές που δε ζουν πια ανάμεσά μας. Αν και ουδεμία σχέση έχω με τη μεταφυσική, είναι σίγουρο ότι ο αέρας είναι ηλεκτρισμένος από την παρουσία τους.

Η συλλογική προσπάθεια που καταβάλλεται για ένα συγκεκριμένο στόχο, μεταμορφώνει τα πάντα. Αυτό το καταλαβαίνεις από τον απόηχο της διαδήλωσης, που κάνει τους δρόμους ν' αποκτούν άλλο βάρος πριν βουλιάξουν στην επανάληψη της καθημερινότητας. Η διαδήλωση όχι μόνο οξύνει την παρατηρητικότητα, αλλά με τη δύναμή της καταστρέφει ακόμα και την εικόνα - φετίχ για κτίρια που κάποτε έσπερναν τον τρόμο ανάμεσά μας. Αλλο μόνη της η μολυβένια Αμερικανική Πρεσβεία, σύμβολο απόλυτης εξουσίας μέσα στη Δικτατορία, κι άλλο τώρα μπροστά σε χιλιάδες κόσμο, που την υποβιβάζει σε ποντικοπαγίδα με τον εφευρέτη της κλειδωμένο μέσα.

Η διαδήλωση καταστρέφει τη μεγαλύτερη αρρώστια του αιώνα, αυτή που κλείνει τον καθένα στο σπίτι του, πιστεύοντας ότι τίποτα δεν είναι πια δυνατό. Από τη στιγμή που όλα βγαίνουν στη φόρα, εξαφανίζεται το σύνορο που χωρίζει το σπίτι από το δρόμο. Και στη θέση του εμφανίζεται η διαδήλωση ως το μεγαλύτερο έργο τέχνης της μίας, αγίας και μοναδικής μας ζωής.

Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ

Ο εικαστικός Γιάννης Ρίτσος

«Τη ζωγραφική την αντιμετωπίζω σαν έναν άλλο τρόπο άσκησης της ποίησης» ανέφερε το 1981 ο Γιάννης Ρίτσος σε μια συνέντευξή του. Τον εικαστικό Γιάννη Ρίτσο έρχεται να φωτίσει η έκδοση «Γιάννης Ρίτσος εικαστικά», που κυκλοφόρησε πρόσφατα το Μουσείο Μπενάκη. Πρόκειται για μία ιδιαιτέρως καλαίσθητη έκδοση με φωτογραφίες του φίλου και συνεργάτη του ποιητή, Πλάτωνα Μάξιμου, ο οποίος μέσα από το φακό του αποκαλύπτει μια λιγότερο γνωστή πλευρά του μεγάλου μας ποιητή: τις εικαστικές του δημιουργίες.

Διαλέγοντας ως υλικά την πέτρα και το ξύλο, τα βότσαλα και τις ρίζες που ξεβράζει το κύμα ο ποιητής έμοιαζε να ελευθερώνει τα κρυμμένα τους μυστικά. Οπως σημειώνει ο Γ. Τσαρούχης «Το θέμα του είναι ένα σ' ό,τι σχεδίασε και ζωγράφισε: η ανθρώπινη μορφή, που παλεύει με την αγριότητα του κόσμου για να αγριέψει και η ίδια στο τέλος και να γίνει τερατώδης και αλύπητη. Μα μέσα απ' την αγριάδα και τη σκληρότητα, σαν σπίθα μέσα στη στάχτη, υπάρχει ατόφια αγάπη και, σαν περαστική αστραπή, ο έρωτας, πέρα από την εγκράτεια και την απόλαυση. Ο έρως που δημιουργεί τον κόσμο».

Στα έργα αυτά, δημιουργήματα τα περισσότερα της εξορίας, ο Γ. Ρίτσος διοχέτευσε την απελπισία του αλλά και τις άσβεστες ελπίδες του. Ζωγράφισε την ασχήμια, αλλά και την αγάπη του για τη ζωή και την ομορφιά. Αποτύπωσε τη μοναξιά του αλλά και τη βαθιά του πίστη στον άνθρωπο. «Ο Ρίτσος αναζητεί και ανακαλεί πάνω στις πέτρες του τον χαμένο παράδεισο: έναν κόσμο αιώνιας και αμάραντης νιότης, ερατεινά κορίτσια και αθλητικά αγόρια με ελληνικές κατατομές, εμπνευσμένες από την αρχαία αγγειογραφία» σημειώνει η Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα. «Το τραγικό του βίωμα ο ποιητής το αποτύπωσε σχεδόν αποκλειστικά και με μεγάλη εκφραστική ένταση στις ρίζες από καλάμια. Οι ίδιες οι ρίζες, βασανιστικές, ροζιασμένες του υπαγόρευαν τις μορφές που ανέσυρε με ελάχιστες γραμμές μέσα από τα πάθη του ξύλου. Γιατί οι ρίζες έχουν πάνω τους τα ίχνη του χρόνου, της φθοράς, του γήρατος. Ετσι βγήκαν αυτές οι μαρτυρικές φυσιογνωμίες, που ανταποκρίνονται στα πάθη του ποιητή, στα πάθη του λαού μας».

Οι φωτογραφίες αυτές του Π. Μάξιμου είναι οι μόνες που διασώζουν την εικαστική διάσταση του ποιητή της Ρωμιοσύνης. Οπως αναφέρει ο Αγγελος Δεληβορριάς: «Περισσότερη όμως σημασία από την προφανή ζωγραφική ευχέρεια του ποιητή, δεν έχει η πρόδηλη πνευματική και σωματική αξία του ανθρώπου, η διυλισμένη μέσα από μια ευδιάκριτα νοσταλγική διάθεση, αλλά η επιλογή των υλικών πάνω στα οποία εναποθέτει τα οράματά του: Οι πέτρες, τα βότσαλα και οι γλειμμένες από το κύμα επιφάνειες, οι ρίζες που ξεβράζει η θάλασσα στις παραλίες, με τις αλλόκοτες φόρμες να προσκαλούν την ερμηνευτική διάθεση, τα χαρτιά και τα μολύβια, τα πινέλα και τα χρώματα, ό,τι εξασφαλίζει στις επιλογές των εγγραφών της μνήμης την ανάκληση των αναμνήσεων. Οι πέτρες, τα βότσαλα και τα κύματα, οι θάλασσες, οι ρίζες και τα χαρτιά, λέξεις πυροδοτημένες με τη φλόγα ενός ξεχωριστού φορτισμού, σημαδεμένες με τα στίγματα μιας βασανισμένης ελληνικότητας σε ποιήματα, που έθρεψαν τις προσδοκίες μας και λάξευσαν τον ψυχισμό μας».

Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται στο λεύκωμα έχουν εκτεθεί σε εκθέσεις στο Μουσείο Πομπιντού του Παρισιού, στα Πανεπιστήμια της Σορβόνης και του Στρασβούργου και στην Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα.

Το βιβλίο συνοδεύεται από cd, όπου ακούγεται ο ποιητής να διαβάζει γνωστά και άγνωστα έργα του με μουσική υπόκρουση του Νότη Μαυρουδή. Επίσης, περιλαμβάνονται δύο τραγούδια του ίδιου συνθέτη σε στίχους του Γιάννη Ρίτσου, ερμηνευμένα από τον Πέτρο Πανδή.

Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ