Σελίδα τίτλου του τρίπρακτου δράματος «Νικήρατος» (1826)

Σεμνοπρεπής, σχεδόν αφανής, υιοθετεί τα αιτήματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, όπως αυτά διαμορφώθηκαν με την εμφάνιση της αστικής τάξης ως ιδεολογικές δικαιολογήσεις των νέων καιρών.

Τα εγκολπώνεται και τα μεταφέρει στην ελληνική γλώσσα, κυρίως μέσω του δι' αλληλογραφίας δασκάλου της Αδαμάντιου Κοραή, ο οποίος την καθοδηγεί στη μετάφραση βασικών εγχειριδίων αυτομόρφωσης, με έμφαση στη γυναικεία χειραφέτηση προς φωτισμό του γένους: Φρανσουά Φενελόν (1651 - 1615) «Περί ανατροφής των νεανίδων», Ζαν - Νικολά Μπουγί (1763 - 1842) «Συμβουλαί προς την θυγατέρα μου», Αντουά - Λεονάρ Τομά (1732 - 1785), «Μάρκου Αυρηλίου Εγκώμιον».

Δεν χρησιμοποιεί τον λόγο της, στα λογοτεχνικά, στα μαχητικά και στα μεταφραστικά δημιουργήματά της για να υπηρετεί την άρχουσα τάξη, ούτε συμμαχεί με τον ξένο παράγοντα. Παρέμεινε ως τον θάνατό της η ανεξάρτητη και ανεμπόδιστη φωνή του λαού, γι' αυτό είχε επιλέξει να μην υπογράφει τα έργα της, γιατί είχε καταλάβει ότι τα κείμενα είναι κυρίως μέσα αυτογνωσίας και γνώσης των επαναστατημένων μαζών για την κατανόηση της ανεξαρτησίας και της αυτοδιάθεσης του αναδυόμενου ελληνικού έθνους - κράτους.

Φανταστική προσωπογραφία της Ευανθίας Καΐρη από την Ρούλη Μπούα

«(...) Η εθνικο-δημοκρατική επαναστατική κίνηση, που άρχισε με το Ρήγα το Βελεστινλή, για ν' αγκαλιάσει και να μετασχηματίσει δημοκρατικά ολόκληρη την οθωμανική αυτοκρατορία, βρήκε το στεφάνωμά της στην ελληνική εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821. Αυτή η επανάσταση ήταν έργο, πριν απ' όλα, των λαϊκών μαζών και σε πρώτη γραμμή της αγροτιάς (...)

» (...) Προοριζόταν απ' τον αντιδραστικό τσάρο και απ' τη συντηρητική Αγγλία για πεδίο οικονομικο-πολιτικής εκμετάλλευσης. Τις δημοκρατικές ελευθερίες έπνιξε η πολιτική των εμποροκοτζαμπάσηδων και επέβαλε την ''ελέω θεού'' μοναρχία. Το αγροτικό ζήτημα μπήκε στο δρόμο της αντιδραστικής λύσης. Η γη κρατικοποιήθηκε και δόθηκε υποθήκη στους Αγγλους τραπεζίτες. Τα τοκογλυφικά δάνεια αποτέλεσαν αφετηρία οικονομικής υποδούλωσης της χώρας. Πριν λυτρωθεί ο ελληνικός λαός από τους αγάδες άρχισε να νοιώθει τις αλυσίδες των μεγιστάνων του κεφαλαίου. Ετσι η εθνικολαϊκή επανάσταση, κομμάτι της μεγάλης ελληνικής επανάστασης που ξεπήδησε απ' το 1789, απότυχε».

Η πατριώτισσα από την Ανδρο δεν αποχωρίστηκε ποτέ το μικρό κινητό της γραφείο, με θήκες για τα όργανα της γραφής. Ξενυχτούσε δίπλα του πολλά βράδια διαβάζοντας και γράφοντας

Το δίγλωσσο (στα ελληνικά και στα γαλλικά) ανώνυμο φυλλάδιο που τυπώνεται στην Υδρα, το 1825, φέρει τον τίτλο «Επιστολή Ελληνίδων τινών προς τας φιλελληνίδας, Συντεθείσα παρά τινος των σπουδαιοτέρων Ελληνίδων Ε. Ν.» συντάσσεται απ' αυτήν και συνυπογράφεται από τριάντα αρχοντοπούλες αστικών οικογενειών.

Προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν τις Ευρωπαίες ομόφυλές τους για την πολύπαθη πατρίδα τους. Αφού διεκτραγωδούνται οι ποταμοί αίματος που χύθηκαν, με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, καταφέρονται εναντίον των «προστάτιδων» ξένων δυνάμεων:

«Σας βεβαιώνομεν ω φίλαι της Ελλάδος ότι κανέν από τα δεινά όσα υπέστημεν, δεν διεπέρασε τόσον τας καρδίας μας, όσον η απανθρωπία, διά να μην είπωμεν θηριωδία, την οποία έδειξαν εις το έθνος μας πολλοί από τους καυχωμένους ότι εγεννήθησαν εις την σοφήν Ευρώπην (...)».

Γι' αυτό στρέφονται προς τους αληθινούς μαχητές της ελευθερίας, στους ανώνυμους της λαϊκής βάσης, που έδρασαν σε στεριά και θάλασσα, ελπίζοντας ότι θα έχουν τον πρώτο λόγο στον απελευθερωμένο από την σκλαβιά τόπο:

Θεόδωρος Βρυζάκης: «Η θυσία του Καψάλη»

Στις Κυδωνιές της Μικράς Ασίας, όπου ο τελευταίος εργάζεται ως σχολάρχης στην τοπική Σχολή, παίρνει ως συνοδό και την αδελφή του, αναγνωρίζοντας τις μαθησιακές της ικανότητες. Ο αδελφός σε ρόλο μέντορα θα την εισαγάγει στα αρχαία ελληνικά, στα μαθηματικά και στη φιλοσοφία, ενώ την προτρέπει να μάθει γαλλικά και ιταλικά, ώστε να έχει πρόσβαση στην κυρίαρχη βιβλιογραφία της ευρωπαϊκής παιδείας.

Τρία χρόνια προτού ξεσπάσει η Επανάσταση, η Ευανθία Καΐρη αναλαμβάνει το Παρθεναγωγείο της εμπορικά αναπτυσσόμενης μικρασιατικής πόλης, προσπαθώντας να μεταγγίσει το προοδευτικό παράδειγμα της ευρωπαϊκής σκέψης, με χαρακτήρα ηθικοδιδακτικό, στις μαθήτριές της. Ομως, οι ειρηνικές μέρες θα εξανεμιστούν μέσα σε μία μέρα, όταν οι Οθωμανοί θα βάλουν φωτιά, στις 3 Ιούνη 1821, στις Κυδωνιές. Αναγκαστικά, τα αδέλφια θα επιστρέψουν στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο και το καθένα θα τραβήξει τον δρόμο του.

Η Ευανθία θα επιστρέψει στη γενέθλια Ανδρο και τρία χρόνια αργότερα θα συνοδεύσει τον αδελφό της Δημήτριο στην Ερμούπολη της Σύρου, όπου δραστηριοποιείται ως έμπορος. Σ' αυτό το αστικό κέντρο - αναπτυσσόμενο με γρήγορους ρυθμούς βιομηχανικούς κι εμπορικούς - όπου έχουν καταφύγει πρόσφυγες μετά τα ολοκαυτώματα και τις διώξεις σε Χίο, Σμύρνη, Κυδωνιές, Ρόδο, Ψαρά και Κάσο, η 28χρονη συγγράφει το πρώτο γραμμένο και τυπωμένο θεατρικό έργο, με θέμα την Ελληνική Επανάσταση, το τρίπρακτο δράμα «Νικήρατος».

Εκδίδεται ανωνύμως, τον Ιούλη του 1826, από τον πρώτο απεργό τυπογράφο στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, τον Κυδωνιέα Κωνσταντίνο Τόμπρο, «Εν τη Τυπογραφία της Διοικήσεως», στο Ναύπλιο. Εν θερμώ το συνθέτει μέσα σε τρεις μήνες, μετά την Εξοδο του Μεσολογγίου, στις 10 Απρίλη. Σ' αυτό συνηχούν η διαφωτιστική ιδεολογία, η κλασικιστική παιδεία, το «πατριωτικό» όραμα, αλλά και ψήγματα επαναστατικού ρομαντισμού.

Στις 6 Αυγούστου του 1866, σταμάτησε να χτυπά η καρδιά αυτής της μεγάλης πατριώτισσας που ταύτισε τη νικηφόρα Επανάσταση του 1821 με τον άδολο αγώνα του μαχόμενου λαού. Οι τελευταίες λέξεις της, καθώς ψυχορραγούσε, ήταν οι ακόλουθες: «Επί τέλους ήλθεν η στιγμή να λυθή το πρόβλημα». Σε δεκαπέντε μέρες, θα ξεσπάσει η Κρητική Επανάσταση που θα σφραγισθεί με το λαϊκό ολοκαύτωμα της Μονής Αρκαδίου.