Την περασμένη Κυριακή (25/2) κυκλοφόρησε με την εφημερίδα «Δημοκρατία» ένα - ακόμη - αντικομμουνιστικό λιβελογράφημα με τον «βαρύγδουπο» τίτλο «Τα 10 θανάσιμα αμαρτήματα του ΚΚΕ» (Α' τόμος) του Ν. Μέρτζου. Το «σπάνιο» αυτό «ιστορικό βιβλίο», που επανεκδόθηκε «με ευθύνη απέναντι στην ιστορική αλήθεια» (όπως διαφημίζεται), έρχεται ως συνέχεια μιας μακράς σειράς ένθετων εκδόσεων της εν λόγω εφημερίδας, όπως π.χ. η δίτομη βιογραφία του Ι. Μεταξά (του Κ. Πλεύρη), «Η τρομοκρατία του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ», «Ο λαός ξεχνά τι σημαίνει αριστερά», «Η πηγάδα του Μελιγαλά και ο Αρης Βελουχιώτης», «Πας μη Ελλην Βάρβαρος», κ.ά. πολλά τέτοια.

Ποιος είναι όμως ο συγγραφέας; Ο Ν. Μέρτζος διαθέτει πράγματι ένα «πλούσιο βιογραφικό» στην υπηρεσία της αστικής τάξης πραγμάτων: Προδικτατορικά έδρασε μέσα από τις γραμμές της ΕΚΟΦ (της φοιτητικής παράταξης της ΕΡΕ, που κυριολεκτικά οργίασε μέσα στα πανεπιστήμια, επιστρατεύοντας τραμπούκικες μεθόδους και συνεργαζόμενη με την Ασφάλεια, ενάντια στο φοιτητικό κίνημα).

Την περίοδο της δικτατορίας (1967 - 1974) διετέλεσε μέλος - και εν συνεχεία γραμματέας, καθώς και β' αντιπρόεδρος - της λεγόμενης «Συμβουλευτικής Επιτροπής» (ένα είδος ψευδοκοινοβουλίου, διορισμένου από τη χούντα). Από αυτό το «μετερίζι», ο Ν. Μέρτζος στήριξε, άλλοτε ως εισηγητής, άλλοτε ως απλός αγορευτής, όλα τα νομοσχέδια της χούντας, εκθειάζοντας με κάθε ευκαιρία το καθεστώς και βεβαίως τον ίδιο τον πρωτοδικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο.

Μετά την «ειρηνική μετάβαση» από την αστική στρατιωτική δικτατορία στην αστική δημοκρατία (στην οποία επαίρεται πως συντέλεσε¹), ο Ν. Μέρτζος (όπως και πολλοί άλλοι σαν και αυτόν) συνέχισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο πολιτικό προσωπικό του κεφαλαίου, διατελώντας «στενός εξ απορρήτων συνεργάτης» των Κ. Καραμανλή και Ε. Αβέρωφ καθώς και σύμβουλος του Κ. Μητσοτάκη «για τη Μακεδονία - Θράκη (1990 - 1993)». Ηταν εκείνος που το 1992 συνέταξε την ιδρυτική διακήρυξη της «Επιτροπής Μακεδόνων» και πρωτοστάτησε στη διοργάνωση του πρώτου εθνικιστικού συλλαλητηρίου στη Θεσσαλονίκη (14/2/1992). Ενώ σήμερα αρθρογραφεί για τα οφέλη από το συμβιβασμό με την ΠΓΔΜ υπό «ευρωΝΑΤΟική» ομπρέλα... πάντα με βάση το συμφέρον της αστικής τάξης.

Μέσα, λοιπόν, από μια «κοπτοραπτική» θέσεων του ΚΚΕ (για να προσδίδεται η απαραίτητη αληθοφάνεια), διαστρεβλωμένων κατά το δοκούν και διανθισμένων με πλήθος ιστορικών λαθών και ανακριβειών, ο συγγραφέας προχωρά στη «στοιχειοθέτηση» μιας σειράς χιλιοαναμασημένων αντικομμουνιστικών ιδεολογημάτων, όπως:

• Περί «αντεθνικού ΚΚΕ», όπου μεταξύ άλλων:

α) «Υπονόμευσε» τον «αγώνα του ελληνισμού στη Μικρά Ασία». Η μικρασιατική εκστρατεία όμως δεν έγινε υπέρ των συμφερόντων του ελληνικού λαού, αλλά της ελληνικής άρχουσας τάξης και των διεθνών συμμάχων της. Αυτοί όλοι - βενιζελικές και αντιβενιζελικές ηγεσίες - ευθύνονται για την τραγωδία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Η ταύτιση, βεβαίως, του «εθνικού συμφέροντος» (του τι είναι «πατριωτικό») με τα ταξικά συμφέροντα των εκμεταλλευτών του λαού είναι ένα στοιχείο που διατρέχει όλο το βιβλίο του Ν. Μέρτζου (προσδιορίζοντας αντίστοιχα και το τι καθίσταται ως «προδοτικό»). Σκοπός του είναι η προάσπιση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και του κράτους της.

β) Το ΚΚΕ «υπονόμευσε όλο το εθνικό, προοδευτικό και αναγεννητικό έργο» του Βενιζέλου. Ο εκθειασμός του Βενιζέλου από έναν θαυμαστή του Παπαδόπουλου μπορεί να φαντάζει ακατανόητος, ωστόσο δεν είναι. Γίνεται σαφώς πιο αντιληπτός αν αναλογιστεί κανείς τις σημαντικότατες υπηρεσίες που πρόσφερε ο Βενιζέλος και το κόμμα του στην αστική τάξη και τον ελληνικό καπιταλισμό αλλά και στην θωράκιση της αστικής εξουσίας και με την προσπάθεια να παρέμβει στο νεαρό -τότε- εργατικό κίνημα αλλά και στην θεσμική-κατασταλτική θωράκιση της αστικής εξουσίας απέναντι στον «κομμουνιστικό κίνδυνο» (μεταξύ αυτών και το βενιζελικό «Ιδιώνυμο», με το οποίο φυλακίστηκαν και εξορίστηκαν χιλιάδες κομμουνιστές).

γ) Το ΚΚΕ «υπονόμευσε» την άμυνα της χώρας στον ιταλοελληνικό πόλεμο του 1940. Να θυμίσουμε βεβαίως πως, παραμονές του πολέμου, τα περισσότερα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ ήταν στις φυλακές και τα ξερονήσια, ενώ με το που ξέσπασε ο πόλεμος ζήτησαν μαζικά να σταλούν στην πρώτη γραμμή του μετώπου (κάτι που φυσικά η δικτατορία αρνήθηκε, επειδή οι πολιτικοί κρατούμενοι δεν υπέγραφαν δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ).

δ) Το ΚΚΕ «εφήρμοσε υπέρ των Ξένων Δυνάμεων το σχέδιο διαμελισμού της χώρας» («διαχρονικά κλασικό» αντικομμουνιστικό ψέμα και χυδαιότητα), κρύβοντας ότι δεν ήταν οι κομμουνιστές που παζάρευαν σύνορα, αντάλλασαν πληθυσμούς και αποδέχονταν κατοχικές δυνάμεις αλλά αστικές πολιτικές δυνάμεις όλου του φάσματος παίρνοντας μέρος σε ενδοαστικές και ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και ανταγωνισμούς.

• Περί «αιμοσταγούς» ΚΚΕ:

Που το 1936 «οργανώνει αιματηρές ταραχές στη Θεσσαλονίκη» (βαφτίζοντας το θύμα θύτη, δικαιολογώντας ουσιαστικά τη σφαγή των εργατών το Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη και την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά), που «αιματοκύλισε τον ελληνικό λαό» την περίοδο της Κατοχής, το 1944, το 1946 - 1949 και που γενικότερα «βύθισε τον ελληνισμό στον ατέρμονα μιας τριακονταετούς εθνικής τραγωδίας [από την ίδρυσή του δηλαδή]» και «θέρισε το άνθος της ελληνικής Φυλής»!!!

Τα παραπάνω «χαρακτηριστικά», του «προδοτικού» και «δολοφονικού» ΚΚΕ, επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά, αναποδογυρίζοντας την Ιστορία. Ετσι, το 1940 - 1944, το ΚΚΕ παρουσιάζεται να έχει καλές σχέσεις - ακόμα και να συνεργάζεται - με τους φασίστες κατακτητές! Αναφέρεται π.χ. πως με την έναρξη της Κατοχής οι περισσότεροι κομμουνιστές κρατούμενοι απελευθερώνονται (ψέμα: στην πραγματικότητα παραδίδονται από την 4η Αυγούστου και τους Μανιαδάκηδες στις δυνάμεις Κατοχής, ενώ πολλοί στη συνέχεια εκτελούνται).

Υπογραμμίζεται ακόμη πως «εξ αντικειμένου τουλάχιστον το ΚΚΕ είχε συμμαχήσει με τους Βούλγαρους φασίστες κατακτητές για τον εκβουλγαρισμό της Ανατολικής Μακεδονίας». Και αυτά την ίδια στιγμή που το ΚΚΕ καλούσε για «πανεθνικό απελευθερωτικό πόλεμο για τη σωτηρία της ελληνικής Μακεδονίας»², με ένοπλη δράση, κινητοποιήσεις και νεκρούς. Το ΚΚΕ, με το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, συσπείρωσε την πλειοψηφία του λαού, δίνοντας ποταμούς αίματος για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Τι έκανε το ΚΚΕ στην Κατοχή, κατά τον Ν. Μέρτζο; Εκανε μεν αντίσταση στον κατακτητή (αυτό δεν το αρνείται), ωστόσο:

α) Η δράση του «επενήργησε ως "προβοκάτορας" των ναζί εναντίον των άμαχων Ελλήνων». Με άλλα λόγια, το ΚΚΕ έφταιγε και για τις θηριωδίες των φασιστών, εφόσον ήταν αντίποινα στη δράση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Ισως θα έπρεπε - κατά τον Μέρτζο - να μην πολεμήσει, να μην αντισταθεί.

β) Μετέτρεψε τη χώρα «σε απέραντο σφαγείο Ελλήνων» (ως προς αυτό επικαλείται και τη γνωστή δήλωση του Γ. Παπανδρέου πως «σφάζουν οι Γερμανοί... σφάζουν και οι Αντάρται»), εννοώντας ότι το ΚΚΕ έπρεπε ίσως ...να τείνει και χείρα φιλίας προς τους ταγματασφαλίτες!

γ) Εξαπέλυσε πόλεμο «εναντίον όλων ανεξαιρέτως των άλλων δυνάμεων της Εθνικής Αντιστάσεως». Αναφέρονται, μεταξύ άλλων, η γνωστή για την «εθνική» της δράση ΠΑΟ και ο Τσαούς Αντών (που συνεργάστηκαν τόσο με τους κατακτητές όσο και με τους Βρετανούς για να κτυπηθεί το ΕΑΜ), ο αρχιταγματασφαλίτης Παπαδόγγονας (που σφαγίασε χιλιάδες αμάχους στην Πελοπόννησο), κ.ά.

δ) «Ο ΕΛΑΣ δεν πολέμησε κατά την υποχώρηση τους Γερμανούς το 1944. Διότι πρώτον πολεμούσε τους Ελληνες...». Πρόκειται, βεβαίως, για ένα ακόμη χονδροειδές ψέμα, αφού ο ΕΛΑΣ έδωσε δεκάδες μάχες με τους υποχωρούντες Γερμανούς και τους ντόπιους συνεργάτες τους.

Να τι αναφέρει ο πληρεξούσιος του Ράιχ στην Ελλάδα Χέρμαν Νοϊμπάχερ για το ρόλο όλων των αντι-ΕΑΜικών οργανώσεων κατά την απελευθέρωση: «Οι Αγγλοι και οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν, εκόντες - άκοντες, να συνεχίσουν τον αγώνα του τέως κατακτητή ενάντια στον ΕΛΑΣ... Σ' αυτόν τον αγώνα όμως συμμετείχαν και οι "Κουίσλινγκ" που είχαν συνεργαστεί με τον κατακτητή εξαιτίας του κομμουνιστικού κινδύνου. Αυτός ο αγώνας είχε ακινητοποιήσει τη δραστηριότητα του εθνικιστή ηγέτη Ναπολέοντα Ζέρβα ενάντια στον κατακτητή στην Ελλάδα, όπως και τη δραστηριότητα του Draza Mihailovic στη Γιουγκοσλαβία. Και για τους δύο ο κατακτητής, ο οποίος εξάλλου θα αποχωρούσε κάποτε, έγινε ο εχθρός υπ' αριθμόν 2 απέναντι στον κομμουνισμό».³

Ομως, η «δολοφονική μανία» του ΚΚΕ δεν σταμάτησε εκεί: «Αναίτια» (δεν προηγήθηκε κανένα ματοκύλισμα στο Σύνταγμα, ουτε η επέμβαση των αγγλικών τανκς κ.λπ.) ξεκίνησε «λαϊκή επανάσταση» το Δεκέμβρη του 1944, κατά την οποία «εσφαγιάσθηκαν 56.373 [!] Ελληνες» άμαχοι!!! Το «έγκλημα» επαναλαμβάνεται «εν ψυχρώ» το 1946 - 1949 και ενώ το ΚΚΕ - δήθεν - «εξακολούθη να λειτουργή ελεύθερα ως νόμιμο κόμμα μέχρι τα Χριστούγεννα του 1947» (ούτε διώξεις, ούτε Μακρονήσια, ούτε εκτελέσεις δεν «είδε» ο κ. Μέρτζος!). Ακολούθως, ο ΔΣΕ εμφανίζεται να οργανώνεται από τη Γιουγκοσλαβία με σκοπό το διαμελισμό της Ελλάδας (πρωτότυπο!), να στρατολογεί εγκληματίες από τις φυλακές (αναφέρεται στην απελευθέρωση από τον ΔΣΕ των κρατουμένων αγωνιστών της Σπάρτης το 1947) και να «πνίγει στο αίμα» ολόκληρες πόλεις!

Πολλά θα μπορούσαν ακόμη να γραφτούν για το αντικομμουνιστικό λιβελογράφημα του Ν. Μέρτζου. Ας αναφέρουμε ακόμα δύο μόνο στοιχεία της «κλασικής» αντι-ΚΚΕδολογίας, που ξεχωρίζουν: α) Τον τεχνητό και σκόπιμο διαχωρισμό ηγεσίας - βάσης, λοιδορώντας την πρώτη και εκθειάζοντας τη δεύτερη (από τη μία, το Κόμμα «έφαγε όλα τα παιδιά του», από την άλλη «η αφοσίωση και η μέχρι θανάτου αυταπάρνηση πολλών κομμουνιστών είναι αξιοσημείωτες»). Και β) την «απόσπαση» ηρώων του ΚΚΕ από το Κόμμα τους, ώστε να «αξιοποιηθούν» εναντίον του (χαρακτηριστική και εδώ η περίπτωση του Α. Βελουχιώτη, που παρότι ήταν πρωτοκαπετάνιος του «αιμοβόρου» ΕΛΑΣ για το οποίο έγραψε τα μύρια όσα, εκείνος παρουσιάζεται να πηγαίνει κόντρα στο ΚΚΕ συνεργαζόμενος ενωτικά με τον Ζέρβα στο Γοργοπόταμο!).

Καθώς το ΚΚΕ κλείνει έναν αιώνα στην ανιδιοτελή και ακούραστη πάλη του στην υπόθεση της εργατικής τάξης, είναι λογικό οι επιθέσεις εναντίον του να πολλαπλασιάζονται, ανασύροντας από το βούρκο ακόμα και «βρικολακιασμένα» αντικομμουνιστικά επιχειρήματα, όπως αυτά που αναπαράγονται στο βιβλίο του Ν. Μέρτζου. Γιατί, πράγματι, το ΚΚΕ έχει διαπράξει ένα «θανάσιμο αμάρτημα» ως προς την αστική τάξη: Στέκεται όρθιο, πιο νέο και πιο δυνατό από ποτέ, παλεύοντας για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, για την κατάργηση της αστικής εξουσίας.

Παραπομπές:

1. http://www.voria.gr/article/i-apantisi-mertzou-stis-epikrisis-gia-tin-parasimoforisi-tou

2. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τ. 5, σελ. 162

3.Hermann Neubacher, «Ειδική αποστολή στη νοτιοανατολική Ευρώπη 1940 - 1945. Αναφορά ενός ιπτάμενου διπλωμάτη», στο Θανάσης Γκιούρας - Μιχάλης Ψαλιδόπουλος (επιμ.), Κατοχή. Ναζισμός και ελληνική οικονομία. Υπηρεσιακές εκθέσεις και απομνημονεύματα, εκδ. «Μεταμεσονύκτιες», Αθήνα, 2015, σελ. 415 - 416.

Η σφαγή στη Μακρόνησο στις 29 Φλεβάρη - 1η Μάρτη δεν ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία. Συνέβη στην Ελλάδα του ένοπλου ταξικού αγώνα, σε ένα κράτος που λειτουργούσε ως απέραντη φυλακή.

Δεκάδες φυλακές πολιτικών κρατουμένων και τόπων εξορίας λειτούργησαν σε όλη την επικράτεια, κρατώντας μέσα τους κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές της ΕΑΜικής Αντίστασης. Πάνω από 49 φυλακές καταμετρώνται στα τέλη του 1946 - αρχές του 1947 σε όλη τη χώρα, με συνολικό αριθμό κρατουμένων 11.244 άτομα¹, καθώς και 35 τόποι εξορίας που λειτούργησαν σε πολλά από τα νησιά της, που αριθμούσαν 5.809 εξόριστους (4.816 άνδρες, 853 γυναίκες και 140 παιδιά).² Ταυτόχρονα, ήταν αμέτρητα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων που χρησιμοποίησε ο αστικός στρατός και τα κρατητήρια και τμήματα που χρησιμοποίησαν η Χωροφυλακή και η Ασφάλεια, στα οποία κρατήθηκαν χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Το πιο συμβολικό στρατόπεδο αποτέλεσε η Μακρόνησος.

Η δημιουργία της Μακρονήσου υπήρξε οργανωμένο σχέδιο των Βρετανών και Αμερικανών, σε συνεργασία με το ελληνικό αστικό κράτος, για την εξουδετέρωση μιας μεγάλης μερίδας του λαϊκού κινήματος, πρωταρχικά για την αποστέρηση του ΔΣΕ από πολύτιμες εφεδρείες, καθώς και για το ηθικό τσάκισμα των κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών, μέσα από την υπογραφή δηλώσεων αποκήρυξης του ΚΚΕ και της ιδεολογίας του. Επιπλέον, στόχευε, μέσω της «ανάνηψης» των κρατουμένων, στη δημιουργία μάχιμων μονάδων, τις οποίες ο αστικός στρατός θα τοποθετούσε απέναντι στον ΔΣΕ. Πράγματι, κατάφεραν να ενσωματώσουν τουλάχιστον 5 τάγματα Μακρονησιωτών, που χρησιμοποιήθηκαν σε πολεμικές επιχειρήσεις κατά του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, την Εύβοια και τη Σάμο.³Η στάση αυτών των στρατιωτών δεν ήταν ενιαία, αφού στην Πελοπόννησο επέδειξαν αδράνεια, ενώ στη Σάμο πολέμησαν δυναμικά.

Η Μακρόνησος, το «ελληνικό Νταχάου», όπως το χαρακτήρισαν πολλοί εξόριστοι, είναι εκείνος ο τόπος εξορίας όπου οι μηχανισμοί καταστολής τελειοποιήθηκαν, η βία συστηματοποιήθηκε και οι πολιτικά διωκόμενοι γνώρισαν τη μεγαλύτερη αναμέτρησή τους με τον ταξικό αντίπαλο.

Η εισήγηση για την ίδρυση του στρατοπέδου της Μακρονήσου έγινε στις 19 Φλεβάρη 1947, η απόφαση πάρθηκε στις 3 Απρίλη, ενώ ξεκίνησε να λειτουργεί στις 26 Μάη 1947⁴, με τον εκτοπισμό σε αυτήν των πρώτων 100 μόνιμων αξιωματικών και 600 εφέδρων.⁵

Οργανώθηκε σε τρία στρατιωτικά τάγματα, ένα χώρο κράτησης πολιτών και γυναικών και ορισμένες μικρές μονάδες υποστηρικτικών υπηρεσιών. Στα τρία Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (ΕΤΟ), Α' ΕΤΟ, Β' ΕΤΟ και Γ' ΕΤΟ, κρατούνταν κομμουνιστές και άλλοι ΕΠΟΝίτες φαντάροι, ανάλογα το βαθμό επικινδυνότητας που προέκυπτε από το φάκελο που είχε στη διάθεσή του το Γραφείο Ασφαλείας (Α2) του νησιού. Στο Α' ΕΤΟ, το λεγόμενο και «Κόκκινο Τάγμα», κρατούνταν οι πιο επικίνδυνοι οπλίτες, στο Β' ΕΤΟ οι «συμπαθούντες» και στο Γ' ΕΤΟ οι «ύποπτοι».

Παράλληλα, στο νησί λειτούργησαν αρχικά οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ), στις οποίες κρατούνταν «επικίνδυνοι πολίτες» (υπόδικοι στρατοδικείων) και οι οποίες μετονομάστηκαν, το 1949, σε Ειδικό Σώμα Αναμόρφωσης Ιδιωτών (ΕΣΑΙ), που αργότερα ονομάστηκε Δ' ΕΤΟ, το «Τριανέμι», όπως το ονόμασαν οι εξόριστοι.⁶

Το Γενάρη 1950, μεταφέρθηκαν στη Μακρόνησο 1.200 εξόριστες γυναίκες και παιδιά από το Τρίκερι, που συγκροτήθηκαν ως ΕΣΑΓ (Ειδικό Σώμα Αναμόρφωσης Γυναικών) και γνώρισαν την κόλαση της Μακρονήσου⁷. Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου οι εξόριστες μεταφέρθηκαν και πάλι στο Τρίκερι.

Συνολικά στο νησί κρατήθηκαν, κατά μια εκδοχή, πάνω από 100.000 άτομα, πολίτες ή στρατιωτικοί⁸. Ανάμεσά τους και 300 ανήλικα παιδιά.⁹

Η βία και τα ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια¹⁰ υπήρξαν καθημερινό φαινόμενο στη Μακρόνησο. Ηδη με την άφιξή τους στο νησί, οι εξόριστοι ξυλοκοπούνταν από άνδρες της Αστυνομίας Μονάδας (ΑΜ) και όσοι δεν υπέγραφαν δηλώσεις αποκήρυξης στέλνονταν στο γραφείο Α2 για περαιτέρω βασανιστήρια και ανακρίσεις. Οι εξόριστοι που δεν υπέγραφαν, συνήθως απομονώνονταν και βασανίζονταν αδιάκοπα, ενώ οι υπογράφοντες δήλωση τοποθετούνταν σε ξεχωριστούς κλωβούς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τους επιφυλασσόταν καλύτερη μεταχείριση. Βασανιστήρια όπως το ξύλο με σύρματα, καδρόνια και ξύλα μπαμπού, η φάλαγγα, η ψυχρολουσία, η έκθεση στον ήλιο και το κρύο και το κάψιμο με πυρωμένα σίδερα και τσιγάρα, συνδυάζονταν με ώρες καψονιών όπως η ορθοστασία, το κουβάλημα βράχων και η ακινησία, προκειμένου να αποσπαστούν δηλώσεις. Παράλληλα, εφαρμόζονταν ψυχολογικές μέθοδοι βασανισμού, όπως η άσκοπη εργασία, ο δημόσιος εξευτελισμός και τα πολύωρα «μαθήματα» εθνικής διαπαιδαγώγησης. Τα βασανιστήρια αυτά δεν περιορίζονταν μόνο στους άνδρες εξόριστους.¹¹ Πολλά από τα ανήλικα παιδιά του στρατοπέδου αναφέρεται ότι υπέστησαν και βιασμούς¹². Στις 18 Αυγούστου 1949, πραγματοποιήθηκε ομαδική απόπειρα αυτοκτονίας ανηλίκων στη ΣΦΑ.¹³

Πολλοί κρατούμενοι της Μακρονήσου έμειναν ανάπηροι και κάποιοι τρελάθηκαν.

Κολοφώνα της βίας στη Μακρόνησο αποτέλεσε η ομαδική σφαγή στο Α' ΕΤΟ περισσότερων από 300 φαντάρων (29 Φλεβάρη 1948 - 1 Μάρτη 1948). Το έγκλημα χαρακτηρίστηκε από το ΓΕΣ και τον αστικό Τύπο ως «στάση» των φαντάρων και πολλοί από τους επιζήσαντες δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε θάνατο ως «στασιαστές». Τους νεκρούς του Α' ΕΤΟ τους έριξαν στη θάλασσα με άκρα μυστικότητα, στη βραχονησίδα Σαν Τζιόρτζιο, μέσα σε συρμάτινα δίχτυα¹⁴. Ως σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί και προσωποποιηθεί ο ακριβής αριθμός τους.

Στη Μακρόνησο, οι συνθήκες εκτεταμένης βίας αλλά και η προσεκτική απομόνωση των στελεχών των ΚΚΕ και ΑΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, από τη μεγάλη μάζα των εξόριστων, δημιούργησαν μεγάλη δυσκολία στη σύσταση και στη λειτουργία παράνομων κομματικών πυρήνων. Ομως τέτοιοι πυρήνες συγκροτήθηκαν¹⁵, έχοντας ως δράση κυρίως τη μαζική αντίσταση στα βασανιστήρια, την προσπάθεια συγκράτησης εξόριστων που σκέπτονταν να υπογράψουν δηλώσεις και την υποβοήθηση των βασανιζόμενων εξόριστων στην απομόνωση.¹⁶

Ο Σταύρος Κασιμάτης, στην έκθεση που έδωσε στο ΠΓ για τη δουλειά των παράνομων Οργανώσεων στα χρόνια 1947 - 1952, έγραψε:

«Στο Μακρονήσι συγκροτήσαμε οργάνωση από 153 φαντάρους συγκροτημένους σε τριάδες σε όλα τα τάγματα, με επαφή με τη ΣΦΑ και τα απομονωτήρια. Βάλαμε το ζήτημα των αντιδηλώσεων. Ξεσηκώσαμε ένα μαζικό κίνημα αντιδηλώσεων».¹⁷

Παράλληλα με την ηρωική στάση χιλιάδων κομμουνιστών, όπως ο Γιώργος Σαμπατάκος και ο Μήτσος Τατάκης, που πέθαναν στη Μακρόνησο μετά από φριχτά βασανιστήρια, στις 5 προς 6 Αυγούστου 1949 και στις 9 προς 10 Γενάρη 1950 αντίστοιχα, πολλοί ήταν εκείνοι που υπέγραψαν «δήλωση μετανοίας» μην αντέχοντας στα βασανιστήρια και στις άλλες μεγάλες δυσκολίες της ζωής. Πολλοί από τους «δηλωσίες» παρέμειναν υποστηρικτές ή και δραστήριοι οπαδοί του ΚΚΕ. Μετρημένοι στα δάκτυλα έγιναν και βασανιστές.

Συνεργός στο τεραστίων διαστάσεων έγκλημα της Μακρονήσου¹⁸ήταν και η επίσημη Εκκλησία. Δίπλα στους αρχιδήμιους Βασιλόπουλο, Μπαϊρακτάρη, Σκαλούμπακα, Ιωαννίδη κ.ά., έδρασαν οι εντεταλμένοι από την Αρχιεπισκοπή Αρχιμανδρίτες, όπως οι Βαλληνδράς και Κορνάρος, μετέπειτα μητροπολίτης Πρεβέζης. Ακόμα, ο μητροπολίτης Σύρου Φιλάρετος, στη μητροπολιτική δικαιοδοσία του οποίου υπαγόταν η Μακρόνησος. Ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος, που την περίοδο της Μακρονήσου ήταν επίσκοπος Κιτίου, επισκέφτηκε το Α' ΕΤΟ, εκτιμώντας και αυτός το τεράστιο έργο της «εθνικής αναγεννήσεως» που συντελούταν.

Το 1954 καταργήθηκαν τα τάγματα «αναμόρφωσης», ενώ έως το 1958 πραγματοποιήθηκε συστηματική καταστροφή των εγκαταστάσεων από το στρατό, σε μια προσπάθεια να εξαφανιστεί το έγκλημα. Η ΣΦΑ μετατράπηκε σε φυλακές ποινικών στρατιωτών.¹⁹

^{ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:}

1. Επιτροπή Τύπου του ΚΔΣ της Εθνικής Αλληλεγγύης Ελλάδος (Σύνταξη), «Στα νησιά της Ελλάδας», εκδ. Εθνική Αλληλεγγύη Ελλάδος, Αθήνα, 1947, σελ. 48-49.

2. Επιτροπή Τύπου του ΚΔΣ της Εθνικής Αλληλεγγύης Ελλάδος (Σύνταξη), «Στα νησιά της Ελλάδας», εκδ. Εθνική Αλληλεγγύη Ελλάδος, Αθήνα, 1947, σελ. 54.

3. Σταμάτης Βαλσάμος, «Οι τρείς κύκλοι της κόλασης. Σκαπανείς - Μακρόνησος, ΕΤΑΞ (1945-1954)», εκδ. «Υπερόριος», Αθήνα, 2004, σελ. 106.

4. «Ριζοσπάστης», 25-2-2002.

5. Γιάννης Βασιλάς, «Μακρονήσι», εκδ. «Φοίβος», Αθήνα, 1982, σελ. 15.

6. Ρένα Λευκαδίτου - Παπαντωνίου, «Μακρόνησος. Μια υπόμνηση... για ό,τι έγινε για ό,τι γράφτηκε», εκδ. «Εντός», 2017, σελ. 34.

7. Συλλογικό, «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος», τόμ. Β', εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2002, σελ. 465-466.

8. Συλλογικό, «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος», τόμ. Α', εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2002, σελ. 19.

9. Στοιχεία της Πανελλήνιας Ενωσης Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου ΠΕΚΑΜ: http://www.pekam.org.gr/makronisos/stratopeda-sygkentroshs.html

10. Από τα πιο φριχτά βασανιστήρια ήταν αυτό της «γάτας». Εβαζαν τον κρατούμενο γυμνό σ' ένα τσουβάλι και στο στήθος του μια γάτα. Εδεναν το τσουβάλι και πετούσαν τον κρατούμενο στη θάλασσα. (Αντώνης Φλούντζης, «Στο κολαστήριο της Μακρονήσου», εκδ. «Φιλιππότης», Αθήνα, 1984, σελ. 46).

11. Νίτσα Κ. Γαβριηλίδου, «Μακρόνησος. Απόψε χτυπούνε τις γυναίκες», Αθήνα, 2004, σελ. 46-57.

12. Νίκος Μάργαρης, «Ιστορία της Μακρονήσου», τόμ. 2ος, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 1966, σελ. 446-457. Γιώργος Λιβανός, «Τα ανήλικα της Μακρονήσου», Αθήνα, 2003, σελ. 47.

13. Ρένα Λευκαδίτου - Παπαντωνίου, Μακρόνησος. «Μια υπόμνηση... για ό,τι έγινε για ό,τι γράφτηκε», εκδ. «Εντός», 2017, σελ. 23.

14. Μαρτυρίες Μίμη Βρονταμίτη, Διονύση Γεωργάτου, Τάκη Παπανικολάου, Παντελή Παντελέοντα και άλλων στον «Ριζοσπάστη» («Ριζοσπάστης», 29-2-2004).

15. Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 59901, Εκθεση του Σταύρου Κασιμάτη (Ορέστη) για τη δουλειά του το διάστημα 8/1947 - 11/1952.

16. Η δράση των πυρήνων αυτών προβάλλει πιο έντονη μετά τις εκλογές του 1950 και τη χαλάρωση των μέτρων καταστολής στη Μακρόνησο, όταν στο νησί θα παρουσιαστεί ένα μεγάλο κύμα αντιδηλώσεων και ανακλήσεων (Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 59901, Εκθεση του Σταύρου Κασιμάτη (Ορέστη) για τη δουλειά του το διάστημα 8/1947 - 11/1952).

17. Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 59901, Εκθεση του Σταύρου Κασιμάτη (Ορέστη) για τη δουλειά του το διάστημα 8/1947 - 11/1952. Αντιδήλωση ονομάστηκε η άμεση ανάκληση της «δήλωσης μετανοίας» από τον υπογράψαντα, που σήμαινε ότι δεν την αναγνωρίζει και παραμένει πιστός στις πεποιθήσεις του.

18. Ο «Νέος Παρθενώνας» κατά τον Π. Κανελλόπουλο. (Φοίβος Ν. Γρηγοριάδης, «Εμφύλιος Πόλεμος 1944-1949. Το δεύτερο Αντάρτικο (1946-49)», τόμ. 10ος, εκδ. «Νεόκοσμος», Αθήνα, 1975, σελ. 431-432).

19. Ρένα Λευκαδίτου - Παπαντωνίου, Μακρόνησος. «Μια υπόμνηση... για ό,τι έγινε για ό,τι γράφτηκε», εκδ. «Εντός», 2017, σελ. 23.

Για την ιστορία της Μακρονήσου η πλέον σίγουρη πηγή γνώσης μέχρι σήμερα παραμένει η μεγάλη τρίτομη έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με τίτλο «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος» (συλλογικό έργο), με υλικά προερχόμενα από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές - θύματα αλλά και ήρωες αυτής της περιόδου. Κατά καιρούς εκδόθηκαν και διάφορες άλλες μαρτυρίες, οι εκδόσεις αυτές όμως εξαντλήθηκαν και είναι πλέον δυσεύρετες. Το κενό αυτό ήρθε να αναπληρώσει σε ένα βαθμό η Ρένα Λευκαδίτου - Παπαντωνίου, αρχιτέκτονας και μέλος της ομάδας εργασίας που συστάθηκε το 1989 υπό τον τίτλο «Για την προστασία και ανάδειξη του ιστορικού τόπου της Μακρονήσου».

Το βιβλίο της «Μακρόνησος, μια υπόμνηση για ό,τι έγινε, για ό,τι γράφτηκε», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Εντός», το έχει αφιερώσει «στα 100 χρόνια του ΚΚΕ και σ' όλους εκείνους που συντελέσανε στη μακρόχρονη πορεία». Στις σελίδες του βιβλίου γίνεται μια ανθολόγηση από το σύνολο σχεδόν των εκδόσεων που έχουν υπάρξει μέχρι τώρα για τη Μακρόνησο και, όπως σημειώνει αντί προλόγου η Ρ. Λευκαδίτου, «μετά από ένα κατά το δυνατόν σύντομο ιστορικό, το οποίο θα ήθελα να είναι μια ακριβής "υπόμνηση για ό,τι έγινε και ό,τι γράφτηκε" από τους ίδιους τους παθόντες (συχνά και με τα ίδια τους τα λόγια), περιλαμβάνονται τρεις κατάλογοι ονομάτων: 1. Των εξορίστων στη Μακρόνησο Ανδρών. 2. Των εξορίστων Γυναικών. 3. Ενας ακόμα με τα ονόματα των παραγωγών της φρίκης.

Τους δύο πρώτους καταλόγους τούς παραδίδω σε νεότερους μελετητές με την ευχή να τους συμπληρώσουν με τα ονόματα όλων των αγωνιστών που πέρασαν τη φοβερή δοκιμασία. Τον τρίτο κατάλογο τον "παραδίδω στην κατάρα των γενεών", όπως έκανε πριν από μένα ο Θέμος Κορνάρος για το όνομα ενός από αυτούς, τον Θωμά Σούλη, στο βιβλίο του "Στάχτες και Φοίνικες". Πρόκειται για τα κάθε βαθμού υπευθυνότητας και κτηνωδίας άτομα που στήριξαν και υλοποιήσανε το διαπραχθέν έγκλημα. Κανένας κατάλογος δεν κατάφερα να είναι πλήρης. Εύχομαι λοιπόν κάποιος άλλος να βρει το χρόνο και το ενδιαφέρον, με τη συνδρομή των απογόνων, να τους συμπληρώσει, και ελπίζω κάποτε όλα τα στοιχεία αυτής της απάνθρωπης ιστορίας να βγουν και επίσημα στο φως».

Στην εισαγωγή του βιβλίου, η Ρ. Λευκαδίτου υπενθυμίζει ότι «με την εγκατάλειψή του από το στρατό, το νησί έπεσε αυτόματα στα νύχια και στα "οράματα" κάθε αυθαίρετου οικιστή αλλά και επιστήμονα μελετητή - οραματιστή, όπως οι βοσκοί, οι μελισσουργοί και κάποιοι αυθαίρετοι οικιστές. Οπως ο πολεοδόμος Κ. Δοξιάδης, ο οποίος σε Συνέδριο Αρχιτεκτόνων, το 1965, πρότεινε, με κατάλληλη ισοπέδωση και σύνδεση, να γίνει στη Μακρόνησο το νέο Αεροδρόμιο της Αθήνας! Πρόταση εξαφάνισης κάθε ίχνους ντροπής. Πολύ αργότερα, και ενώ όλη η Μακρόνησος είχε κηρυχτεί Ιστορικός Τόπος και είχε αποκτήσει Χρήσεις Γης, προτάθηκε για "Αιολικό Πάρκο" κ.ά. Προς το παρόν τη λυμαίνονται οι βοσκοί και τα κοπάδια τους».

Στο βιβλίο, πέρα από το κυρίως περιεχόμενό του, που είναι η συνοπτική παρουσίαση διαφόρων μαρτυριών, περιέχεται ένα ιστορικό του νησιού από την εποχή που χρησιμοποιήθηκε σαν στρατόπεδο αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων καθώς επίσης και μια σειρά από λεπτομερή στοιχεία για τη διάταξη των στρατοπέδων στη νεότερη περίοδο και τη λειτουργία του καθενός απ' αυτά. Αναφέρονται, επίσης, αναλυτικά οι χρονολογίες - σταθμοί στη λειτουργία του στρατοπέδου, οι συνθήκες ζωής των κρατουμένων, τα βασανιστήρια, ενώ γίνεται και ειδική αναφορά σε ορισμένες μορφές της Μακρονήσου. Περιέχονται ξεχωριστά μαρτυρίες για τις δολοφονίες, ενώ ένα τμήμα του βιβλίου αφορά την ιστορία του χαρακτηρισμού του νησιού ως Ιστορικού Τόπου. Τέλος, ο χώρος στις σελίδες 181 - 363 καταλαμβάνεται από τους τρεις καταλόγους ονομάτων που προαναφέρθηκαν. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σημειώνεται: «Το αιώνιο στίγμα του Μακρονησιού και η θυσία των κολασμένων τράβηξε τον τροχό μπροστά, ό,τι κι αν ισχυρίζονται από την αναπαυτική πολυθρόνα τους οι παραχαράκτες της Ιστορίας».

1948, στο γύρισμα του Φλεβάρη προς τον Μάρτη. Λίγες μέρες μετά την άφιξη του Αμερικανού στρατηγού Βαν Φλιτ στην Αθήνα. Μακρόνησος, 29 Φλεβάρη:

«Ο Σκαλούμπακας μου κόλλησε το πιστόλι στο κεφάλι και με απειλές με διέταξε να κουβαλάω σκοτωμένους φαντάρους πέρα μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερόνησο Σαν Τζιόρτζιο (...) Τους σκοτωμένους φαντάρους τους τακτοποιούσανε στριμωχτά στο αμπάρι οι Αλφαμίτες Χούμης και Λαγός. Σ' ένα μόνο δρομολόγιο φορτώσαμε 185 νεκρούς φαντάρους. Λέω στον Σκαλούμπακα: "Το καΐκι δε σηκώνει τόσο πράμα, είναι πολύ το πράμα, θα μπατάρει το καΐκι". Αυτός κουβέντα δεν έπαιρνε, με το πιστόλι με διέταξε. Τι να 'κανα; Το πιστόλι σε παγώνει...

Ανοιγόμασταν τη νύχτα στον Κάβο Ντόρο. Εκεί στο Σαν Τζιόρτζιο περίμενε καράβι πολεμικό. Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας. Αυτό ξανάγινε. Οι νεκροί όλοι - όλοι ήταν 350 κοντά, τους μέτραγα έναν - έναν και ήταν 350 φαντάροι νεκροί. Αυτή ήταν η πιο τραγική περιπέτεια που έζησα στη ζωή μου» (μαρτυρία του Μίμη Βρονταμίτη, καπετάνιου του καϊκιού, περιέχεται στο τρίτομο συλλογικό έργο «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»).

«Λίγες μέρες πριν γίνουν τα φοβερά επεισόδια της σφαγής των κρατουμένων, με κάλεσε ο συνταγματάρχης, ο Μπαϊρακτάρης, και μου ζήτησε να στήσουμε παγίδα, για να χτυπηθούν οι κρατούμενοι. Εγινα έξω φρενών. Του απάντησα ότι δολοφόνος δε γίνομαι. Είμαι στρατιώτης και δεν κάνω αυτήν την ατιμία και μάλιστα σε Ελληνόπουλα. Παραιτούμαι αυτήν τη στιγμή, του απάντησα. Και αμέσως εγκατέλειψα το γραφείο του.

Πήγα στην έδρα μου. Μάζεψα τα πράγματά μου και ύστερα από λίγες μέρες έφυγα. Ο αντικαταστάτης μου ήρθε το ίδιο βράδυ.

Αυτά να τα γνωρίζετε υπεύθυνα. Τη δολοφονία τόσων παιδιών την οργάνωσε ο συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης μαζί με τους σκοτεινούς, που κυβερνούσαν τον στρατό μας την εποχή εκείνη. Πήρε μέρος και ο ίδιος αυτοπροσώπως, χτυπώντας από τη θάλασσα με πολυβόλα. Σκοπός τους ήταν να σας τρομοκρατήσουν, για να μπορέσουν στη συνέχεια να στρατολογήσουν από σας, όσους φοβηθούν, για να δημιουργήσουν το περίφημο τάγμα από τη Μακρόνησο, που το έστειλαν να πολεμήσει τους αντάρτες» (μαρτυρία του Κωνσταντόπουλου, διοικητή του Α' Τάγματος Σκαπανέων Μακρονήσου, στον Θοδωρή Κατριβάνο, περιέχεται στο τρίτομο συλλογικό έργο «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»).

Για όλες τις μέχρι τώρα αστικές κυβερνήσεις, αυτό το στυγερό έγκλημα είναι σαν να μην έγινε.

Η Διεύθυνση ΒΧΙ του ΓΕΣ που οργάνωσε το έγκλημα εξαφανίστηκε από τα αρχεία. Το ίδιο το Γενικό Επιτελείο Στρατού απάντησε επίσημα σε γραπτό ερώτημα του «Ριζοσπάστη» στις 23/8/2001: «Η Υπηρεσία εκτιμά ότι το αρχείο της ΓΕΣ/ΒΧΙ, αν όντως δημιουργήθηκε ποτέ η αναφερόμενη διεύθυνση, γεγονός που δεν προκύπτει από τα επίσημα έγγραφα της Υπηρεσίας, ενδέχεται να καταστράφηκε με το κλείσιμο του Στρατοπέδου χωρίς τις προβλεπόμενες διαδικασίες (πρωτόκολλα καταστροφής κ.λπ.)».

Κι όμως στο περιοδικό «ΣΚΑΠΑΝΕΥΣ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ», στο τεύχος Μαΐου 1949 (σελ. 28), περιέχεται ημερήσια διαταγή του επικεφαλής του στρατοπέδου συνταγματάρχη Πυροβολικού, Γ. Μπαϊρακτάρη, όπου αναφέρεται πως η ΒΧΙ/ΓΕΣ δημιουργήθηκε στις 3/4/1947, ύστερα από διαταγή του τότε αρχηγού ΓΕΣ στρατηγού Βεντήρη.

Το γεγονός ότι, με βάση το ΟΓ' ψήφισμα της 9/14 Οκτώβρη του 1949 «Περί μέτρων Εθνικής Αναμορφώσεως» (ΦΕΚ 262), η ΒΧΙ/ΓΕΣ μετονομάστηκε από τις 16/11/1949 σε «Οργανισμό Αναμορφωτηρίου Μακρονήσου» (ΟΑΜ), όσο κι αν διευκόλυνε τις αστικές κυβερνήσεις στο να αρνούνται την ύπαρξή της, δεν μπορεί να κρύψει το έγκλημα.

Αυτό που καταγράφηκε ανεξίτηλα ως μια από τις πλέον μαύρες σελίδες της Ιστορίας αυτού του τόπου.

Το γεγονός, δηλαδή, ότι 350 φαντάροι (ίσως και περισσότεροι) δολοφονήθηκαν στο διήμερο 29 Φλεβάρη - 1η Μάρτη 1948 πάνω στη Μακρόνησο και τα πτώματά τους αφού τα «χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια», τα «φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας».

Ενα μέρος της σφαγής ομολογήθηκε με ανακοίνωση του υπουργείου Στρατιωτικών, που έφτασε στις εφημερίδες την 1η Μάρτη:

«Την 29η Φεβρουαρίου άνδρες του Στρατοπέδου Μακρονήσου εις το οποίον υπηρετούν οι επικίνδυνοι κομμουνισταί, κατά τη διάρκειαν της θρησκευτικής τελετής, επετέθησαν κατά της φρουράς του Στρατοπέδου προς αφοπλισμόν της. Η τελευταία, αμυνομένη, έκαμε χρήσιν των όπλων και η τάξις απεκατεστάθη. Απώλειαι στασιαστών 17 νεκροί και 61 τραυματίες. Εκ των ημετέρων, 4 τραυματίαι διά λιθοβολισμού. Οι τραυματίαι μεταφέρονται εις το Στρατιωτικόν Νοσοκομείον», έγραφε η ανακοίνωση («ΒΗΜΑ», 2/3/1948).

Πριν ακόμα κυκλοφορήσει η επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Στρατιωτικών, η εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» είχε προλάβει να δημοσιεύσει την 1η Μάρτη και εκτίμηση: «Οι κομμουνισταί επροκάλεσαν ταραχάς εις την Μακρόνησον».

Στις 4 Μάρτη 2001, ο Μακρονησιώτης Νίκος Παπαδόπουλος περιγράφει στον «Ριζοσπάστη»:

«Διοικητής στο τάγμα είναι ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντόπουλος (...) Στις αρχές του Γενάρη (1948) ο Κωνσταντόπουλος κλήθηκε ή έφυγε στην Αθήνα. Γύρισε σε λίγο ανήσυχος και στενοχωρημένος. Κάλεσε σε έκτακτη συγκέντρωση του Τάγματος. Μίλησε με ταραγμένη φωνή (...) "Η Διοίκηση έχει πληροφορίες ότι σκοπεύετε να αφοπλίσετε το λόχο διοικήσεως και να μας κτυπήσετε... Δε θα παραδοθούμε... Προσέξετε, γιατί πολλά κεφάλια, που τώρα βλέπω, φοβάμαι ότι αργότερα δε θα υπάρχουν" (...) Πολλοί αλληλοκοιτάζονται (...) Προφανώς, τους πληροφορεί και τους προειδοποιεί τι μέλλει να ακολουθήσει. Η στολή και τα διάσημα του ανώτερου αξιωματικού δεν μπορούν να κρύψουν τον αναβρασμό της ψυχής του. Το βλέμμα του, φευγαλέο, πετά εδώ κι εκεί, σα να θέλει ν' αποφύγει ν' αντικριστεί με τα εκατοντάδες βλέμματα των στρατιωτών (...). Στις αρχές Φλεβάρη έρχεται στο ΑΕΤΟ ο Καρδάρας σαν υπασπιστής του Τάγματος. Ουσιαστικά όμως, αυτός διοικεί ύστερα από την απομάκρυνση του Καραμπέκιου, που είχε αντικαταστήσει τον Κωνσταντόπουλο».

«Κυριακή πρωί - συνεχίζει την αφήγησή του ο Νίκος Παπαδόπουλος - στο γήπεδο γίνεται το προσκλητήριο του Α' Τάγματος (...) οι λόχοι ξεκινούν για τη χαράδρα, όπου θα γίνει εκκλησιαστική ομιλία. Οι αλφαμίτες ψάχνοντας για "κοπανατζήδες" ορμούν και δέρνουν σκαπανείς που φώναζαν ότι είναι ελεύθεροι ιατρού και τους τραβούν στο πειθαρχείο (...) Ο διοικητής της ΑΜ Καστρίτσης πυροβολεί στον αέρα, ενώ ο υποδιοικητής της φρουράς Σαλβαράς δίνει το σύνθημα "Πυρ". Οι άνδρες του ορμούν προς την πλαγιά, όπου είναι το θέατρο, και χτυπούν δεξιά και αριστερά. Κανείς μας δεν υποψιάζεται ότι θα μας πυροβολήσουν. Οπότε ακούγεται μια κραυγή: "Αδέρφια με φάγανε... μας σκοτώνουν...". Από το θέατρο ακούγεται άλλη φωνή: "Κάτω παιδιά χτυπάνε στο ψαχνό". Οι λόχοι που βρίσκονται στο θέατρο και γύρω του ξαπλώνουν καταγής. Μερικοί από μας όρθιοι ψάχνουν να δουν από πού μας ρίχνουν. Η πλαγιά και η χαράδρα έχουν βαφτεί με αίμα. Οπως το είχε πει ο Κωνσταντόπουλος.

Οι πυροβολισμοί προς στιγμή σταματούν. Ολο το τάγμα, 4.500 φαντάροι, τρέχει προς το γήπεδο, φωνάζοντας: "Δολοφόνοι... φασίστες... αίσχος...". Ο ταγματάρχης Καραμπέκιος, που βρισκόταν στο λιμάνι, τρέχει και με το πιστόλι στο χέρι απειλεί τον Καρδάρα να σταματήσει αμέσως τους πυροβολισμούς και να απομακρυνθούν οι αλφαμίτες από το χώρο του Διοικητηρίου και από το γήπεδο.

Οι 15 τραυματίες μεταφέρονται στο αναρρωτήριο και οι 5 νεκροί σε μια σκηνή στο κέντρο του στρατοπέδου.

Το Τάγμα, συγκεντρωμένο στο γήπεδο, ζητάει από τον Καραμπέκιο να συλληφθούν οι δολοφόνοι και να σταλούν οι τραυματίες στο νοσοκομείο. Ταραγμένος ο ταγματάρχης ζητάει να δείξουν ψυχραιμία. Με τρεμάμενη φωνή ακούγεται να λέει: "Παιδιά μου, έχετε δίκιο, όλα θα γίνουν ...πρέπει να περιμένουμε τον διοικητή σας, που είναι στη ΣΦΑ". Υστερα από μια ώρα, φάνηκε ο Βασιλόπουλος. Ψυχρός, ακούει τις φωνές και ρωτάει τι συνέβη... Μιλάει με τον Καρδάρα και άλλους αξιωματικούς και ζητά μια επιτροπή στρατιωτών να μιλήσει μαζί τους. Δεν υπάρχουν επιτροπές, του απαντούν. Καλέστε εσείς. Τέσσερις φαντάροι, μεταξύ τους και ο φοιτητής της Ιατρικής Αρσένης, του εκθέτουν τα γεγονότα και ζητούν τη μεταφορά των τραυματιών, να συλληφθούν οι υπαίτιοι και να έρθει κοινοβουλευτική επιτροπή. Του δηλώνουν πως δε θα πάρουν φαγητό και για να μην ξαναγίνουν επεισόδια, ο δρόμος να είναι διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους αλφαμίτες και το στρατόπεδο. Ο Βασιλόπουλος συμφώνησε προσωρινά.

(...) Οι τραυματίες μεταφέρονται στο Λαύριο. Το στρατόπεδο κηρύσσει απεργία πείνας (...) Στήνεται τιμητική φρουρά στη σκηνή των νεκρών (...) Οι εναλλασσόμενοι σκηνάρχες παρακολουθούν κάθε κίνηση προς την πλευρά της διοίκησης και γύρω από το στρατόπεδο.

(...) Ο Βασιλόπουλος βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία με το Λαύριο, όπου είναι και ο Μπαϊρακτάρης. Τη νύχτα λειτουργούν και τον οπτικοτηλέγραφο (...) Δεν ξέρουμε τι θα ξημερώσει.

(...) Με την ανατολή του ήλιου, πρώτη του Μάρτη, μια ακταιωρός με τα μυδράλιά της στραμμένα προς τους λόχους, περιφέρεται κάπου πενήντα μέτρα από τα βράχια. Πάνω της βρίσκεται ο Μπαϊρακτάρης (...) Στις έντεκα περίπου, από τα μεγάφωνα της ακταιωρού ακούγεται η φωνή του Μπαϊρακτάρη: "Προσοχή, προσοχή! Σας μιλά ο διοικητής Μπαϊρακτάρης. Κάματε μια απερισκεψία. Μερικά καθάρματα κομμουνισταί σας παρέσυραν εις στάσιν κατά της πατρίδος. Διαχωρίστε τη θέση σας από τους πρωταίτιους. Συγκεντρωθείτε στον 7ο Λόχο. Το κράτος δε θα υποχωρήσει". Ξαφνιασμένοι από την επινόηση του αρχιδήμιου, οι στρατιώτες απαντούν ομαδικά: "Αίσχος... προβοκάτορες... δολοφόνοι!".

(...) Και τότε, ακούγεται το σύνθημα της επίθεσης. Ξεκινούν πρώτα οι ροπαλοφόροι και ορμούν στον 4ο και τον 5ο λόχο. Οι όμηροι στρατιώτες αντιστέκονται, τους παίρνουν τα ρόπαλα και τα σπάζουν (...) Η ακταιωρός δίνει το σύνθημα στους οπλοφόρους να επιτεθούν. Ο Μπαρούχος ρίχνει τον πρώτο πυροβολισμό και βάλλουν πάνω στις σκηνές με όπλα και αυτόματα. Πέφτουν οι πρώτοι νεκροί και τραυματίες (...) Ο Σκαλούμπακας δε βιάζεται. Οι ένοπλοί του προχωρώντας χτυπούν και τραυματίες. Περισφίγγουν τον κλοιό. Πέφτουν περισσότεροι νεκροί και τραυματίες. Από τη μεριά των δεσμωτών ακούγεται η φωνή: "Αδέλφια, όλοι τον εθνικό ύμνο". Με τις πρώτες στροφές του, οι πυροβολισμοί ελαττώνονται προς στιγμή και ξαναρχίζουν (...) Οι νεκροί πολλαπλασιάζονται. Το Τάγμα υποχωρεί. Η ώρα είναι 4 μ.μ. Ο σκοτωμός κράτησε περίπου πέντε ώρες! (...) Πόσοι είναι οι νεκροί; Το μυστικό κρατιέται ακόμη στα αρμόδια υπουργεία!».