Για την ιστορία της Μακρονήσου η πλέον σίγουρη πηγή γνώσης μέχρι σήμερα παραμένει η μεγάλη τρίτομη έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με τίτλο «Μακρόνησος. Ιστορικός τόπος» (συλλογικό έργο), με υλικά προερχόμενα από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές - θύματα αλλά και ήρωες αυτής της περιόδου. Κατά καιρούς εκδόθηκαν και διάφορες άλλες μαρτυρίες, οι εκδόσεις αυτές όμως εξαντλήθηκαν και είναι πλέον δυσεύρετες. Το κενό αυτό ήρθε να αναπληρώσει σε ένα βαθμό η Ρένα Λευκαδίτου - Παπαντωνίου, αρχιτέκτονας και μέλος της ομάδας εργασίας που συστάθηκε το 1989 υπό τον τίτλο «Για την προστασία και ανάδειξη του ιστορικού τόπου της Μακρονήσου».

Το βιβλίο της «Μακρόνησος, μια υπόμνηση για ό,τι έγινε, για ό,τι γράφτηκε», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Εντός», το έχει αφιερώσει «στα 100 χρόνια του ΚΚΕ και σ' όλους εκείνους που συντελέσανε στη μακρόχρονη πορεία». Στις σελίδες του βιβλίου γίνεται μια ανθολόγηση από το σύνολο σχεδόν των εκδόσεων που έχουν υπάρξει μέχρι τώρα για τη Μακρόνησο και, όπως σημειώνει αντί προλόγου η Ρ. Λευκαδίτου, «μετά από ένα κατά το δυνατόν σύντομο ιστορικό, το οποίο θα ήθελα να είναι μια ακριβής "υπόμνηση για ό,τι έγινε και ό,τι γράφτηκε" από τους ίδιους τους παθόντες (συχνά και με τα ίδια τους τα λόγια), περιλαμβάνονται τρεις κατάλογοι ονομάτων: 1. Των εξορίστων στη Μακρόνησο Ανδρών. 2. Των εξορίστων Γυναικών. 3. Ενας ακόμα με τα ονόματα των παραγωγών της φρίκης.

Τους δύο πρώτους καταλόγους τούς παραδίδω σε νεότερους μελετητές με την ευχή να τους συμπληρώσουν με τα ονόματα όλων των αγωνιστών που πέρασαν τη φοβερή δοκιμασία. Τον τρίτο κατάλογο τον "παραδίδω στην κατάρα των γενεών", όπως έκανε πριν από μένα ο Θέμος Κορνάρος για το όνομα ενός από αυτούς, τον Θωμά Σούλη, στο βιβλίο του "Στάχτες και Φοίνικες". Πρόκειται για τα κάθε βαθμού υπευθυνότητας και κτηνωδίας άτομα που στήριξαν και υλοποιήσανε το διαπραχθέν έγκλημα. Κανένας κατάλογος δεν κατάφερα να είναι πλήρης. Εύχομαι λοιπόν κάποιος άλλος να βρει το χρόνο και το ενδιαφέρον, με τη συνδρομή των απογόνων, να τους συμπληρώσει, και ελπίζω κάποτε όλα τα στοιχεία αυτής της απάνθρωπης ιστορίας να βγουν και επίσημα στο φως».

Στην εισαγωγή του βιβλίου, η Ρ. Λευκαδίτου υπενθυμίζει ότι «με την εγκατάλειψή του από το στρατό, το νησί έπεσε αυτόματα στα νύχια και στα "οράματα" κάθε αυθαίρετου οικιστή αλλά και επιστήμονα μελετητή - οραματιστή, όπως οι βοσκοί, οι μελισσουργοί και κάποιοι αυθαίρετοι οικιστές. Οπως ο πολεοδόμος Κ. Δοξιάδης, ο οποίος σε Συνέδριο Αρχιτεκτόνων, το 1965, πρότεινε, με κατάλληλη ισοπέδωση και σύνδεση, να γίνει στη Μακρόνησο το νέο Αεροδρόμιο της Αθήνας! Πρόταση εξαφάνισης κάθε ίχνους ντροπής. Πολύ αργότερα, και ενώ όλη η Μακρόνησος είχε κηρυχτεί Ιστορικός Τόπος και είχε αποκτήσει Χρήσεις Γης, προτάθηκε για "Αιολικό Πάρκο" κ.ά. Προς το παρόν τη λυμαίνονται οι βοσκοί και τα κοπάδια τους».

Στο βιβλίο, πέρα από το κυρίως περιεχόμενό του, που είναι η συνοπτική παρουσίαση διαφόρων μαρτυριών, περιέχεται ένα ιστορικό του νησιού από την εποχή που χρησιμοποιήθηκε σαν στρατόπεδο αιχμαλώτων κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων καθώς επίσης και μια σειρά από λεπτομερή στοιχεία για τη διάταξη των στρατοπέδων στη νεότερη περίοδο και τη λειτουργία του καθενός απ' αυτά. Αναφέρονται, επίσης, αναλυτικά οι χρονολογίες - σταθμοί στη λειτουργία του στρατοπέδου, οι συνθήκες ζωής των κρατουμένων, τα βασανιστήρια, ενώ γίνεται και ειδική αναφορά σε ορισμένες μορφές της Μακρονήσου. Περιέχονται ξεχωριστά μαρτυρίες για τις δολοφονίες, ενώ ένα τμήμα του βιβλίου αφορά την ιστορία του χαρακτηρισμού του νησιού ως Ιστορικού Τόπου. Τέλος, ο χώρος στις σελίδες 181 - 363 καταλαμβάνεται από τους τρεις καταλόγους ονομάτων που προαναφέρθηκαν. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου σημειώνεται: «Το αιώνιο στίγμα του Μακρονησιού και η θυσία των κολασμένων τράβηξε τον τροχό μπροστά, ό,τι κι αν ισχυρίζονται από την αναπαυτική πολυθρόνα τους οι παραχαράκτες της Ιστορίας».