Παρίσι 22/Χ/959

Αγαπητέ Τάκη σου στέλνω το ανάτυπο [μιας] μελέτης μου. Ελπίζω πως θα βρεις τον καιρό για να το διαβάσεις και για να μου γράψεις τις απόψεις (κρίσεις) σου, σχετικά ιδιαίτερα με τα γενικά (ιδεολογικά κλπ.) θέματα που θίγω και που σχετίζονται με τα νεοελληνικά [προβλήματα].

Δεν είχα την ευχαρίστηση να... (*διαβάσω το γράμμα σου που περιμένω και περιμένω πάντοτε)... λάβω ειδήσεις σου. Γιατί τόση επιφυλακτικότητα; Είμαι και μένω ό,τι είμουνα πάντα... και αυτό το δείχνουν τα δημοσιεύματα που έκανα στα χρόνια αυτά... (*Το σημερινό που λαμβάνεις)... όπως «το δείχνει» και αυτό που λαμβάνεις σήμερα. Δεν είναι δικό μου το φταίξιμο αν έμεινα εξόριστος «στη Δύση», όπου χαροπαλεύω... [*δίχως σταθερή... θέση (... με έπαψαν από εκείνη που είχα έως το 1951 στο κέντρ. επιστ. έρευνας) δίχως «ταχτική» σταθερή δουλειά, δίχως καμμιά προστασία ή υποστήριξη, ολομόναχος στην ξενητειά και άρρωστος. Αφού τα έδωσα και τα θυσίασα όλα είναι φυσικό να χάσω και την υγεία μου]...

Σου τα γράφω αυτά όχι για να παραπονεθώ, ούτε για να σε συγκινήσω. Αλλά... (*απλούστατα)... μονάχα... (*για να υπογραμμίσω το γεγονός πως)... για να σου πω, πως δε βλέπω για ποιο λόγο (πραγματικό) δε θα είτανε δυνατή μία επικοινωνία μας.

...(*Αν υπάρχουν λόγοι που αγνοώ ή που μου διαφεύγουν, θα μου τους γράψεις σε παρακαλώ να)... Γι' αυτό και περίμενα, όπως και περιμένω, να λάβω επιστολή σου.

Με πολύ φιλικά αισθήματα.

Το κείμενο που σου στέλνω είχε πολλά, πάρα πολλά, τυπογρ. λάθη (δεν είδα διορθώσεις). Μερικά τα διόρθωσα [ιδιοχείρως], άλλα όχι.

(σ.σ. οι προτάσεις στις παρενθέσεις με τον αστερίσκο, είναι στο Δελτίο διαγραμμένες από τον Δημ. Χατζή).

Ξαναγράφω σχετικά με τα έργα Γληνού. Οπως ξαίρεις, τις 4 εκδ. που βγήκαν στα Ν[έα], Β[ιβλία], είχα επιμεληθεί ο ίδιος. Στα [δημοσιεύματα] προτ.[άσσεται;] εισαγω[γή] και βιβλιογραφία πιά, [///]] στον θάνατο του Γληνού, το ΠΓ είχε τότε αποφασίσει τη σύσταση επιτρ. για την έκδ. Απ. Γληνού. ...(*είχε διορίσει πρόεδρο)... δέν στάθηκε δυνατό να προχωρήσει.

Βερολίνο [Δευτέρα] 2.11.1959

5/ΧΙ/959

Αγαπητέ Γιώργη,

Με συγκίνηση είναι η ακριβής λέξη πήρα το γράμμα σου. Την ίδια συγκίνηση είχα νιώσει όταν είδα την Κατερίνα. Την ξαναείδα ακόμα μια φορά και τη βεβαίωσα για τα αισθήματά μου προς εσένα και προς αυτήν. Ηταν η πρώτη, ύστερα από τόσα χρόνια, φορά που είχα την ευκαιρία να εκδηλώσω έστω και τόσο θεωρητικά τα αιστήματα της εκτίμησης και της αγάπης που τρέφω πάντοτε για σένα. Την Κατερίνα από τότε δεν ξαναείδα ποτές, έτσι δεν είχα // την ευκαιρία να εκδηλώσω ίσως και έμπρακτα αυτά τα αισθήματα παρέχοντάς της κάποια εκδούλευση ή βοήθεια.

Συνεπώς η «σιωπή» μου δεν προέρχεται από τούτα ή εκείνα τα αισθήματά μου και δεν έχει καμία σχέση με πολιτικές ή άλλες εκτιμήσεις (για τις οποίες είμαι αναρμοδιότατος). Απλούστατα δεν είχαμε ποτέ την ευκαιρία να αλληλογραφήσουμε. Και τώρα που έλαβα το γράμμα, εγώ με μεγάλη χαρά σου γράφω.

Διάβασα όλα αυτά τα χρόνια μερικά δημοσιεύματα δικά σου τελευταία στα Mlanges Merlier και χαίρομαι ειλικρινά κάθε φορά // που βλέπω τόνομά σου. Με ευχαρίστηση διάβασα σαν «φιλομαθής αναγνώστης» όπως λες κάπου και το ανάτυπο που μου έστειλες. Σε ευχαριστώ πολύ.

Βλέποντας πως όλα αυτά τα χρόνια εσύ δεν έπαψες να εργάζεσαι και να δημοσιεύεις και ξέροντας από τάλλο μέρος πως εργάζεσαι κάτω από κακές οικονομικές συνθήκες και με κακή υγεία, είναι φυσικό να νoιώθω απέναντί σου ακόμα μεγαλύτερη εκτίμηση.

Να σου πω τώρα και τα δικά μου τα νέα και στο τέλος απαντώ σε μερικά που με ρωτάς.

Εγώ από υγεία είμαι καλά. Δεν είμαι πια ο «μικρός» κοντεύω και εγώ τα... πενήντα. Είμαι παντρεμένος, εδώ έξω παιδιά δεν έχων. Από δυόμισυ περίπου χρόνια βρίσκομαι εδώ στο Ανατολικό Βερολίνο όπου έχω μια θέση assistent στο ινστιτούτο ελληνικών και ρωμαϊκών σπουδών. (Δεν πρέπει, σε παρακαλώ, να με ξαναγράψεις δόκτορα γιατί δεν είμαι). Ο μισθός, χωρίς να είναι μεγάλος δεν είναι κακός. Μπορώ να ζήσω και η γυναίκα μου επίσης εργάζεται. Η δουλειά στο ινστιτούτο είναι περισσότερο δουλειά redakteur και δεν είναι πολλή. Ετσι έχω και εγώ λίγο καιρό στη διάθεσή μου. Τον χρησιμοποιώ από τόνα μέρος για να ετοιμάσω ίσως για τον ερχόμενο χρόνο μία διατριβή και από τάλλο μέρος για να κάνω στο μεταξύ ό,τι μπορώ δεν είναι και πολύ αυτό που μπορώ. Ισως μέσα στον ερχόμενο χρόνο ευτυχήσω να σου στείλω και εγώ ένα - δυο μικρά μελετήματα που περιμένω τη δημοσίευσή τους. Αυτά μπορώ να πω, είναι όλα τα νέα μου. Εχω ωστόσο ψυχική γαλήνη και κερδισμένη μέσα από πολλά βάσανα, όλα αυτά τα χρόνια κάποια στωική σοφία. Πολλές φορές νομίζω ότι με φτάνει αυτή για το υπόλοιπο της ζωής μου.

Αφού, λοιπόν, σου έγραψα και τα δικά μου απαντώ σε όσα ρωτάς:

1. Ανάτυπα από την εργασία σου ασφαλώς πήρες ήδη. Αν ήθελες περισσότερα από 20 θα έπρεπε έγκαιρα να μου γράψεις και θα το κανόνιζα πληρώνοντας εγώ. Αντίτυπο του όλου έργου είπα ήδη στον κ. Ιρμσιερ. Αν δεν μπορεί να σου στείλει εκείνος, θα σου στείλω ένα εγώ. Κάνε υπομονή δυο-τρεις εβδομάδες.

2. Του Μάξιμου τη διεύθυνση δεν έχω ούτε έχω αλληλογραφία. Πάνε δέκα χρόνια τώρα ήταν ακόμα στην Πράγα όταν μου έστειλε ένα τσακμάκι και εγώ του έστειλα δυο μπουκάλια κρασί. Από τότε χαθήκαμε, μαθαίνω [κάποια] νέα του από διάφορους που περνούν στη Βιέννη. Φαίνεται ότι υπόφερε και αυτός πολύ. Τώρα τι κάνει δεν ξέρω. Διάβασα μερικά δημοσιεύματά του καθώς και ένα γράμμα που είχε στείλει στο περιοδικό του Ηρ. Αποστολίδη.

Απάντησα, τώρα μία παράκληση: Ενας συνάδελφος, καλλίτερα μία του ινστιτούτου ενδιαφέρεται πολύ να έχει το βιβλίο που εκδόθηκε από τα Νέα Βιβλία για τον Γληνό. Μήπως το έχεις // και αν το έχεις μήπως μπορείς να το στείλεις, με επιστροφή φυσικά, σε μένα; Αν όχι μπορείς μήπως να δώσεις καμία συμβουλή [ποιος] μπορεί να το έχει;

Γιώργη σε ευχαριστώ πάρα πολύ για το γράμμα σου, ήταν μία χαρά (και δεν έχω πολλές). Οταν έχεις κέφι και καιρό περισσευάμενο, γράψε πάλι. Και αν χρειάζεσαι τίποτα, γράψε.

Αδερφικά

Δημ. Χατζής

Στον παλιό και αγαπητό / φίλο και συνάδελφο / σ. Τάκη Χατζή / με αγάπη κ' εκτίμηση / G.D.Z./Paris 13/XI/959

[envoi 28/XII/59]

Παρίσι, 28 Δεκεμβρίου 1959

Αφαπητέ μου Τάκη,

Με την ίδια κ' εγώ συγκίνηση διάβασα το γράμμα σου (από 2/ΧΙ). Με συγχωρείς που σου απαντώ με τόση καθυστέρηση. Ο λόγος είναι πάντα ο ίδιος: η κακή (και το χειμώνα κάκιστη) κατάσταση της υγείας μου και οι άθλιες συνθήκες της ζωής μου.

Είδα, με μεγάλη ευχαρίστηση, πως εσύ είσαι καλά, πως ρίζωσες στην ξενιτιά, έκανες (ή ξανάκανες) τη ζωή σου, βρήκες τη συντρόφισσα της ζωής σου και σου εύχομαι να χαρείς σύντομα και την ευδαιμονία του παιδιού. Κ' επειδή ξαίρω την ευαισθησία σου, το συναισθηματισμό σου, τις αρετές σου, είμαι βέβαιος πως η εκλογή σου και η νέα ζωή που δημιούργησες σου έδωσαν πλέρια ικανοποίηση. Ετσι, αγαπητέ φίλε, κατέχεις το ύψιστο αγαθό που είναι η ψυχική και πνευματική γαλήνη, δηλαδή πραγματοποίησες την απαραίτητη προϋπόθεση για την παραπέρα ώριμη δημιουργία σου.

Θα χαρώ πολύ να διαβάσω τις μελέτες που δημοσιεύεις και που θάχεις την καλοσύνη να μου στείλεις ένα ανάτυπο (εν καιρώ). Στο μεταξύ, βλέπω πότε-πότε (όταν τυχαίνει να παίρνω το περιοδικό) τη λογοτεχνική παραγωγή σου και σήμερα ακόμα διάβασα τη νουβέλλα «Ο τάφος», με τον κυρ-Αντώνη τον Τσιάγαλο και το μπάρμπα Σπούργο. Μου άρεσε πολύ και, φυσικά, πρόσεξα περισσότερο την απεικόνιση της πάλης του νέου με το παλαιό, την εμφάνιση του καπιταλισμού με νέες μορφές επιχείρησης στο παλαιικό, καθυστερημένο περιβάλλον της μικρής, επαρχιακής πολιτείας, με την ποταμιά. Κρατώ όλα αυτά τα στοιχεία για τη μελέτη μου «Κοινωνιολογία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (ο τίτλος της δεν είναι αυτός), δηλ. για την ανάπτυξη και ολοκλήρωση της επιτομής που δημοσιεύτηκε σαν ανακοίνωσή μου στον πρώτο τόμο της. (Δε σου στέλνω ανάτυπο, γιατί υποθέτω πως έχεις το κείμενο, θάχεις ολόκληρο τον τόμο που σε παρακαλώ να ενεργήσεις κατάλληλα ώστε να μου σταλεί και μένα, ξαίρεις τους λόγους που μ' εμποδίζουν να τον αγοράσω δε μου είναι ευχάριστο να επιδεικνύω την πενία μου, εμπιστεύομαι σε σένα, που με ξαίρεις και που μας έχουν συνδέσει τόσα γεγονότα, σε καλές και σε κακές μέρες, ώστε να πιστεύω πως δεν κινδυνεύω να παρεξηγηθώ από μέρους σου).

Βλέπω και στη νουβέλλα σου αυτή την πρόοδο που πραγματοποίησες στα τελευταία χρόνια, την ωρίμανσή σου. Οπως μου το γράφεις, εξ άλλου, και ο ίδιος, δεν είσαι πια «ο μικρός» πλησιάζεις τα πενήντα. Και το γράμμα σου δείχνει, πραγματικά, πως έφτασες στη σοφία της ζωής,la sagesse de l' age, και αυτός είναι ο άλλος, θετικός και ενεργητικός, παράγοντας που θα σου επιτρέψει να προχωρήσεις ανεμπόδιστα στη δουλειά σου, στην ολοκλήρωση του έργου σου. Τράβα λοιπόν μπροστά, με τις ευχές όλων μας και ιδιαίτερα του παλαιού και πιστού φίλου, που σου γράφει αυτό το γράμμα.

Δεν είναι, βέβαια, σωστό να παρεμβάλω στο γράμμα μου άλλα θέματα, ή όπως γράφεις, «πολιτικές ή άλλες εκτιμήσεις». Οφείλω όμως να δώσω μια εξήγηση γιατί σου είχα ζητήσει (μέσω της κόρης μου) σχετικές πληροφορίες. Ο λόγος είναι γιατί έχω χάσει, από πολλά χρόνια, κάθε επαφή και όλες οι προσπάθειες που έκανα δεν έδωσαν αποτέλεσμα. Εξακολουθώ ακόμα να μη μπορώ να συνδεθώ με κανέναν και, όπως θα συμφωνείς, οφείλω να εξακολουθήσω [...] αυτή την κατεύθυνση. Και χωρίς να θέλω να σε [...] όπου είσαι αναρμοδιότατος, σε παρακαλώ, φιλικά, αν έχεις καπ[...] [δυνατότητα], να μιλήσεις, όπου πρέπει, ώστε να πραγματοποιηθεί κάποια σύνδεση. Και, επειδή δεν ξαίρω τίποτα από όσα έγιναν και αποφασίστηκαν τα χρόνια αυτά, διατυπώνω και πάλι τη θερμότατη παράκληση (που σε παρακαλώ να διαβιβάσεις, αν δεν κωλύεσαι) για να λάβω τα έντυπα που έχουν δημοσιευτεί και το περιοδικό («Νέος Κόσμος»), όπου μάλιστα θα ήθελα να στείλω και συνεργασία.

Δε θέλω να παραφορτώσω το γράμμα μου αυτό, φοβούμαι μάλιστα πως έγινα κι όλας δυσάρεστος.

Χαιρετίζω με ειλικρινή χαρά την έναρξη της επικοινωνίας μας και εύχομαι να συνεχιστεί, αδιατάρακτα. Από μέρους μου, μπορεί να υπάρξει κάποια καθυστέρηση, πότε-πότε, από τη διαβολο-υγεία, αλλά θάχεις πάντοτε απάντηση. Δε θα είμαι εκείνος που θα κλείσει την αλληλογραφία με αδικαιολόγητη σιωπή.

Σχετικά με τη δουλειά σου, είχα ενημέρωση και πριν λάβω το γράμμα σου, από τον απολογισμό της δράσης του Ινστιτούτου που είχα λάβει. Εχεις ευτυχώς τον καιρό για να συνεχίσεις τις δικές σου μελέτες στο καλύτερο επιθυμητό περιβάλλον και με εξασφαλισμένη την υλική βάση της ζωής: είσαι λοιπόν πανευτυχής!

Φρόντισα αμέσως για να βρω το βιβλίο του Γληνού για να σου το στείλω για τη συνάδελφό σου. Το είχε κάποιος εδώ (το «Στη μνήμη Δ. Γληνού»), πήγα και το ζήτησα, δεν το βρήκε, ξαναπήγα, το ίδιο, θα ξαναπάω και θα το κυνηγήσω, έως ότου μου το δώσει, ή αρνηθεί (αν μου λέει ψέματα). Εγώ, δεν το έχω εδώ, δυστυχώς [εδώ ήρθα δίχως τίποτε από την προγενέστερη εργασία μου, όλα τα χαρτιά μου έμειναν κάτου, ήρθα στα 1947 με δυο βαλίτσες που περιείχαν κονσέρβες και μ' αυτές έζησα τον πρώτο καιρό και κρατήθηκα όσο μπόρεσα στη ζωή, ολομόναχος, χτυπημένος από όλες τις μεριές, αγνοημένος από όλους]. Θα μπορούσα (ελπίζω) να γράψω και να μου το στείλουν (δεν εγγυώμαι, γιατί δεν εξαρτάται από μένα, αλλά από άλλους, κάτου). Στο μεταξύ, θα πρέπει να προσδιορίσεις ποιο ακριβώς, από τα σχετικά με το Γληνό βιβλία ενδιαφέρει τη συνάδελφο. Είχαμε τυπώσει στα «Νέα βιβλία» τέσσερα έργα: 1) Η φιλοσοφία του Χέγγελ (ανατύπωση από τους «Πρωτοπόρους»). 2) Η τριλογία του πολέμου (μισοτελειωμένο). 3) Τα νεοελληνικά προβλήματα (το ίδιο) και 4) Στη μνήμη Δ. Γληνού (μελέτες από διάφορους και, στο τέλος, βιβλιογραφία από το Βαλέττα).

Μόλις τελευταία, πληροφορήθηκα πως ορίσθηκε και συγκλήθηκε το δεύτερο συνέδριο της νεοελληνικής λογοτεχνίας και πως έχουν σταλεί από καιρό οι προσκλήσεις. Δεν έλαβα πρόσκληση και, αν δεν έχει τυχόν αποφασιστεί ο αποκλεισμός μου (δεν ξαίρω για ποιον λόγο, αλλά όλα είναι δυνατά!), σε παρακαλώ να κάνεις σχετικά λόγο στον καθηγητή κ. Ιρμσερ. Θα γράψω και ο ίδιος.

Τελειώνω με μια σημείωση που αφορά σε δύο μικρές εργασίες μου που σου στέλνω με τον ίδιο φάκελο. Η μία τυπωμένη άθλια και με πολλά λάθη και παραμορφώσεις, έγινε κάτω από τις συνθήκες της τρομοκρατίας στο Βόλο, γι' αυτό και σε μερικά σημεία αναγκάζεται να χρησιμοποιεί περιφράσεις, αντί για την κυριολεξία (μαρξισμός κλπ.). // Σου στέλνω το δημοσίευμα αυτό, όχι μόνο γιατί συνδέομαι μαζί του συναισθηματικά, αφού πρόκειται για τη γενέτειρα, αλλά προ παντός γιατί, εφαρμόζοντας σε μια τοπική μονογραφία, τη δική μας μεθοδολογία, έφτασα να ιδώ πού και πώς σκοντάφτει και πώς θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να φτάσουμε σε ικανοποιητικά αποτελέσματα.

Η άλλη εργασία μου είναι μία «Εισαγωγή στην επιστήμη του τύπου», που πρόκειται να τυπωθεί και γαλλικά, με κάπως αλλαγμένη μορφή. Σε παρακαλώ να βρεις τον καιρό και να τη διαβάσεις και, αν δε βαρυέσαι, να μου γράψεις τη γνώμη σου. Νομίζω πως θα μπορούσε να τυπωθεί και γερμανικά, από τη βιβλιογραφία που έχω υπόψη μου, δεν υπάρχει ανάλογη εργασία, συνθετική, ούτε γερμανικά ούτε ρωσσικά. Στη δυτική Γερμανία ξαναρχίσαν, με άλλη ονομασία, την παλιά δουλειά τους οι ίδιοι σχεδόν καθηγητές (Ντόβιφα κλπ.). Νομίζω πως θα μπορούσε να τυπωθεί γερμανικά η εργασία αυτή (με τις αλλαγές και διορθώσεις που θα είναι αναγκαίες) για να χρησιμεύσει στη DDR. Σε παρακαλώ πολύ να κάνεις τον κόπο και να τη διαβάσεις και, αν συμφωνείς, να εισηγηθείς σχετικά στον καθηγητή κ. Ιρμσερ. Προσθέτω κάτι αυτονόητο: είμαι πρόθυμος να επιφέρω οποιεσδήποτε διορθώσεις κριθούν αναγκαίες για την καλύτερη παρουσίαση της εργασίας.

Τελειώνω με τις ευχές μου για τον καινούριο χρόνο που σας στέλνω εγκάρδια, στη γυναίκα σου και σε σένα. Είμαι στη διάθεσή σας, αν θέλετε οποιαδήποτε εξυπηρέτηση απ' εδώ, γράψε μου ελεύθερα και με εμπιστοσύνη.

Σου σφίγγω το χέρι

με αγάπη

G. D. Ζιούτος