Το Δέλτα του Νίγηρα ήταν πάντα ένας παράξενος, άγριος και όμορφος τόπος, με μια γεωλογία μοναδική - στα περισσότερα χωριά του, που κατοικούν ψαράδες, μπορεί κανείς να φθάσει μόνο με βάρκες. Το κλίμα είναι ιδανικό για τα φυτά του κακάο, αλλά για τους ανθρώπους πολύ δύσκολο: Το 1805, ο Μάνγκο Παρκ, ένας Σκοτσέζος τυχοδιώκτης, ηγήθηκε μιας εξερευνητικής ομάδας 45 ανθρώπων, που είχε ως αποστολή το να βρει από πού πήγαζε ο τεράστιος, ορμητικός ποταμός. Αλλά η ελονοσία τούς θέρισε τον ένα μετά τον άλλον και ο μόνος που επέζησε της ασθένειας, λέει η ιστορία, ήταν ο ίδιος ο Παρκ, που έμελλε να δολοφονηθεί από τους πολεμιστές μιας τοπικής φυλής. Το κλίμα και τα σμήνη των κουνουπιών ήταν από τους βασικούς λόγους που οι Βρετανοί, οι αποικιοκράτες που έλεγχαν τη Νιγηρία, δεν εγκαταστάθηκαν σ' αυτήν κατά μεγάλους αριθμούς.

Το Δέλτα απέκτησε όμως μεγάλο ενδιαφέρον για ολόκληρο τον κόσμο τις δεκαετίες του '60 και του '70, ειδικά μετά την ενεργειακή κρίση του 1973-'74. Ο λόγος είναι πολύ απλός: Για να βγάλει κανείς πετρέλαιο από τα κοιτάσματα του Δέλτα του Νίγηρα, αρκεί να κάνει μια γεώτρηση και να βάλει σωλήνες. Ο μαύρος χρυσός αναβλύζει περίπου μόνος του. Οι πολυεθνικές, λοιπόν, συνέρρευσαν, και τα πετροδολάρια επίσης. 280 δισεκατομμύρια δολάρια εισήλθαν στη Νιγηρία από τις αρχές της δεκαετίας του '70 έως σήμερα, εκτιμούσε το περιοδικό TheEconomist σε μια περσινή μελέτη του (Survey: Nigeria, 13 του Γενάρη 2000), ενώ μόνο το 1999, σύμφωνα με τη σχετική αναφορά του WorldFactbook2001, του ετήσιου οδηγού της CIA, το πετρέλαιο αποτελούσε το 95% της αξίας των εξαγωγών της Νιγηρίας (από το 1% που μόλις και μετά βίας έφθανε το 1960), οι οποίες, το 1999, είχαν αξία 13,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Με τέτοια ιλιγγιώδους ύψους έσοδα, η χώρα των 123 εκατομμυρίων ανθρώπων - η πολυπληθέστερη της Αφρικής - θα έπρεπε σήμερα να έχει φθάσει σε ένα ζηλευτό επίπεδο «ανάπτυξης», με τα καπιταλιστικά έστω μέτρα. Μόνο που η οικονομία στην πραγματική ζωή δε λειτουργεί καθόλου με βάση τέτοιες υπεραπλουστευτικές θεωρήσεις: Η ληστεία στη Νιγηρία, από τις πολυεθνικές και τους τοποτηρητές τους, τους στρατηγούς, που από το 1966 έως σήμερα έχουν κάνει τουλάχιστον 5 πραξικοπήματα, ήταν πιο άγρια απ' ό,τι μπορεί να βάλει κι η οργιαστικότερη φαντασία. Οχι μόνο η εθνική περιουσία κατασπαταλήθηκε, διασπαθίστηκε ή, απλούστατα, έφυγε για ξένες τράπεζες και τοποθετήθηκε στο λογαριασμό του κάθε φορά πραξικοπηματία, αλλά και για να καλύψουν τα «τρέχοντα» έξοδά τους οι κυβερνήσεις (στρατιωτικές και πιο... σπάνια πολιτικές) της Νιγηρίας δανείζονταν συνέχεια από το εξωτερικό, με όλο και πιο επαχθείς όρους, όλο και συχνότερα. Με αποτέλεσμα σήμερα η Νιγηρία να έχει ένα εξωτερικό χρέος κάπου 35 δισεκατομμύρια δολάρια. Το κατά κεφαλήν ετήσιο εισόδημα δεν ξεπερνά, σύμφωνα με την αποτίμηση της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα 345 δολάρια. Ο αναλφαβητισμός κάνει θραύση, οι θάνατοι από εύκολα αντιμετωπίσιμες ασθένειες ομοίως κι ένα σημαντικό ποσοστό των Νιγηριανών δεν ξεπερνά τα 40 χρόνια ζωής, σύμφωνα με το UNDevelopmentProgramme (UNDP).

Το διαρκές έγκλημα στη Νιγηρία έχει αυτουργούς, με γνωστά ονοματεπώνυμα. Το αμερικανικό περιοδικό TheNation είχε πάρει μια καταπληκτική συνέντευξη από τον διευθύνοντα σύμβουλο της θυγατρικής της αμερικανικής πετρελαϊκής εταιρίας Chevron στη χώρα το 1998, στην οποία παραδεχόταν ότι οι ειδικές δυνάμεις «νοικιάστηκαν» από την εταιρία του για να δολοφονήσουν εν ψυχρώ Νιγηριανούς ακτιβιστές, οι οποίοι είχαν τολμήσει, οι άθλιοι, να καταλάβουν εγκαταστάσεις της ζητώντας πόσιμο νερό (ο Νίγηρας έχει μολυνθεί σε απελπιστικό βαθμό από τις διαρροές των αγωγών), ηλεκτρικό ρεύμα (που φθάνει, ακόμη και σήμερα, παρά σε ελάχιστους κατοίκους της περιοχής), δουλιές και αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Ουδείς πλήρωσε. Μια μήνυση που κατατέθηκε σε αμερικανικό δικαστήριο ακόμη σέρνεται. Οπως επίσης ουδείς πλήρωσε για την εκτέλεση των «εννέα των Ογκόνι», το 1995, ανάμεσά τους και του περίφημου συγγραφέα Κεν Σάρο Ουίουα, από τη χούντα του στρατηγού Σάνι Αμπάτσα, μετά από εντολή και με την αρωγή της RoyalDutch/Shell. Η συγκεκριμένη υπόθεση, για την οποία έχει κατατεθεί μήνυση εδώ και χρόνια σε αμερικανικά δικαστήρια, ίσως επιτέλους εκδικαστεί: Την περασμένη βδομάδα, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι η υπόθεση εμπίπτει στη δικαιοδοσία της αμερικανικής Δικαιοσύνης. Το ποια θα είναι η εξέλιξη της εκδίκασης της υπόθεσης παραμένει βέβαια ένα μεγάλο ερώτημα. Εξάλλου, οι αμερικανικές αρχές πάντα «υποστήριζαν τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων των ΗΠΑ στο εξωτερικό», όπως είχε πει Αμερικανός διπλωμάτης όταν είχε κληθεί να σχολιάσει την ιστορία των στυγερών δολοφονιών και των απάνθρωπων βασανιστηρίων μετά από εντολές της Chevron.

«Γίγαντας» με ξύλινα πόδια...

Η «δημοκρατία» επέστρεψε, λέει, στη Νιγηρία το 1999, μετά το θάνατο του Αμπάτσα το 1998 και μια «μεταβατική» περίοδο που οδήγησε σε εκλογές. Ο εκλεγείς Πρόεδρος, Ολεσεγκούν Ομπανσάγιο, τότε, χαιρετιζόταν από το διεθνή Τύπο ως ο άνθρωπος που θα έστηνε τη Νιγηρία ξανά στα πόδια της: Με θητεία στην προεδρία της πασίγνωστης μη κυβερνητικής οργάνωσης TransparencyInternational κι άψογες διεθνείς δημόσιες σχέσεις, αν και με μια... ενοχλητικά προοδευτική ρητορική για τη μείωση του χρέους του Τρίτου Κόσμου, έμοιαζε ο ιδανικός αναμορφωτής. Οι Νιγηριανοί ήξεραν καλύτερα: Ο Ομπανσάγιο είναι κι ο ίδιος απόστρατος στρατηγός. Το παραμύθι δεν κράτησε πολύ. Το Νοέμβρη του 1999, ένοπλοι, που προχωρούσαν σε απαγωγές εργαζομένων στην πετρελαϊκή βιομηχανία και ζητούσαν λύτρα, σκότωσαν 12 αστυνομικούς στην πόλη Οντι. Ο Πρόεδρος έστειλε τους «ανθρώπους με τα πράσινα», όπως είναι γνωστά τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων στη Νιγηρία, να καθαρίσουν. Ο στρατός δε νοιάστηκε να αναζητήσει τους ενόχους. Κύκλωσε την πόλη των 15.000 κατοίκων και επί δύο βδομάδες τη βομβάρδιζε ανηλεώς με τανκς και πυροβολικό, πριν το πεζικό εισβάλει. Ο επίσημος απολογισμός έκανε λόγο για 23 πολίτες νεκρούς. Οι κάτοικοι μίλησαν για 1.623 θύματα. Από τους 15.000 στην πόλη επέστρεψαν μόνον 7 χιλιάδες. Μόλις τρία κτίρια έμειναν άθικτα. Εως και σήμερα, η Οντι είναι πόλη-φάντασμα. Ο Ομπανσάγιο είπε απλώς ότι έκανε ένα «λάθος» στέλνοντας το στρατό. Ουδέποτε απολογήθηκε για τη σφαγή. Οσο για τη διεθνή κοινότητα, αυτή διά στόματος ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Κόλιν Πάουελ, μόλις την περασμένη βδομάδα, εξήρε τα «θετικά βήματα» της κυβέρνησης Ομπανσάγιο, όπως γράφει η WashingtonPost - η Νιγηρία άλλωστε «προβάλλει ως ένας από τους σημαντικότερους συμμάχους των ΗΠΑ στη Δυτική Αφρική».

Η πετρελαιοπαραγωγός Νιγηρία δεν έχει πετρέλαιο για την εσωτερική αγορά της. Ο Ομπανσάγιο αύξησε τις τιμές της λιανικής 50% μέσα στο Μάρτη. Ο κόσμος βγήκε στους δρόμους. Ο Πρόεδρος δεν επτοήθη: Ανακοίνωσε μέτρα λιτότητας, αρχής γενομένης από το πάγωμα των μισθών.

Αυτό το μήνα η CIA έδωσε στη δημοσιότητα μία, μη διαβαθμισμένη, έρευνα για τις συνέπειες της εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος της Νιγηρίας από τις πολυεθνικές του πετρελαίου. Από το 1986 έως το 1996, ανέφερε ξερά η έρευνα, 2,5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου χύθηκαν στο Δέλτα, περιοχή όπου κατοικούν 7 εκατομμύρια Νιγηριανών. Ουδεμία πολυεθνική ανέλαβε - ή πρόκειται να αναλάβει - την ευθύνη.

Οι κυβερνώντες έχουν άλλα, σημαντικότερα γι' αυτούς, ζητήματα να ασχοληθούν. Ο προϋπολογισμός του 2001 της κυβέρνησης Ομπανσάγιο περιλαμβάνει κονδύλι 330 εκατομμυρίων δολαρίων για την κατασκευή εθνικού σταδίου ποδοσφαίρου στο Λάγος. Το ποσό, περιττό να λεχθεί, είναι πολύ μεγαλύτερο από τις δαπάνες για την παιδεία και την υγεία. Στον προϋπολογισμό έχει επίσης προβλεφτεί κονδύλι για προεδρικό αεροσκάφος και αεροσκάφη για τα μέλη της κυβέρνησης. Οπως το θέτει ο κ. Πάουελ: «Πρέπει να είμαστε περήφανοι που ο Πρόεδρος Ομπανσάγιο επαναφέρει τη Νιγηρία στον ορθό δρόμο». Αμήν.