Ηταν στις 27 του Γενάρη, του 1901, όταν ο μουσουργός, το όνομα του οποίου έφτασε να θεωρείται συνώνυμο της όπερας, Τζιουζέπε Βέρντι έφευγε για το τελευταίο «ταξίδι». Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν από το θάνατό του και η επέτειος είναι μια αφορμή να συναντηθούμε με το μοναδικής αξίας έργο του. Η ανάγκη αυτή ίσως γίνεται μεγαλύτερη στις μέρες μας, που το εφήμερο, το ευτελές, το κίβδηλο αποτελούν συστατικά στοιχεία της κυρίαρχης «κουλτούρας». Η επέτειος, όπως είναι φυσικό, τιμάται με διάφορες εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο. Στη χώρα μας, η Εθνική Λυρική Σκηνή είναι ο πρώτος μεγάλος πολιτιστικός οργανισμός, που, με αφορμή την επέτειο, προσφέρει τη δυνατότητα στο ελληνικό κοινό να συναντηθεί για μια ακόμη φορά με ένα εξαιρετικό έργο του Βέρντι. Από σήμερα, στο Θέατρο «Ολύμπια», ανεβαίνει ο «Ναμπούκο», η όπερα που θεμελίωσε τη μετέπειτα δόξα του μουσουργού. Πρόκειται για έργο με μεγαλειώδη αρχιτεκτονική και ρωμαλέα πνοή, αλλά και εξαίρετες μελωδίες, όπως το περίφημο «Va pensiero».

Γιος ταβερνιάρη, ο Τζιουζέπε Βέρντι γεννήθηκε στις 10 του Οκτώβρη 1813 στο Ρόνκολε της Πάρμας. Από επτά χρόνων άρχισε να μαθαίνει μουσική από έναν ιερέα στην εκκλησία του χωριού του, ενώ αργότερα απέκτησε μια σπινέτα, το ίδιο παλιό μικρό πιάνο που διασώζεται στο μουσείο του θεάτρου της Σκάλας, στο Μιλάνο. Αξίζει να σημειωθεί πως κατά την πορεία των σπουδών του απορρίφθηκε από το Ωδείο του Μιλάνου, λόγω μεγάλης ηλικίας. Η μουσική ιδιοφυία του Βέρντι ήταν έκδηλη από την αρχή. Ακόμα και ως μικρό παιδί συνέθετε ορχηστρικά θρησκευτικά έργα, συμφωνίες, άριες, εμβατήρια κτλ., όλα για τη Φιλαρμονική του Μπουσέτο, επαρχιακή κωμόπολη κοντά στο χωριό που μεγάλωσε. Η απόρριψή του από το Ωδείο τον οδήγησε να μαθητεύσει στο πλάι του μαέστρου και συνθέτη Β. Λαβίνια. Το 1834 διορίστηκε αρχιμουσικός του Δήμου Μπουσέτο και αργότερα διευθυντής του τοπικού ωδείου και της Φιλαρμονικής. Στόχος του, όμως, ήταν να γίνει συνθέτης όπερας. Από την πρώτη κιόλας όπερά του, με τίτλο «Ομπέρτο, κόμης του Σαν Μπονιφάτσιο», έδειξε ότι τον χαρακτηρίζει ένα καινούριο ύφος, διαφορετικό από τους κυρίαρχους μουσουργούς της εποχής, Ροσίνι, Ντονιτσέτι και Μπελίνι. Η δεύτερη όπερά του, όμως, «Μια μέρα βασιλείας», δεν είχε επιτυχία. Κατά τη διάρκεια της σύνθεσής της ο Βέρντι, που ήδη έχει νωρίτερα θρηνήσει τα δυο του παιδιά, χάνει και τη γυναίκα του, από εγκεφαλίτιδα.

Απελπισμένος ο συνθέτης έφυγε από το Μιλάνο, για να επιστρέψει έναν χρόνο αργότερα. Ζούσε φτωχικά σε ένα δωμάτιο και τα χρήματά του έφταναν μόλις για ένα γεύμα τη μέρα. Μια βραδιά τον βρήκε στο δρόμο ο διευθυντής της Σκάλας του Μιλάνου, Μερέλι, κι αφού τον μάλωσε για την εξαφάνισή του, του έβαλε στην τσέπη το λιμπρέτο του «Ναμπούκο». Εκείνο το βράδυ ο Βέρντι διάβασε το λιμπρέτο τρεις φορές. Την επομένη το επέστρεψε στον Μερέλι, ο οποίος όμως του το ξανάβαλε στην τσέπη. Η ανάγνωση και πάλι του χορωδιακού των εξόριστων Ιουδαίων τον συγκίνησε καθοριστικά. Πλημμυρισμένος από δημιουργική ορμή ο Βέρντι έγραψε την όπερα μέσα σε τρεις μήνες. Ο Μερέλι, μάλιστα, άλλαξε τον προγραμματισμό της Σκάλας και την παρουσίασε, με πρόχειρα σκηνικά και κοστούμια, το Μάρτη του 1842. Από τις πρώτες κιόλας δοκιμές φάνηκε ότι επρόκειτο για πολύ μεγάλη επιτυχία. Οι μηχανικοί και οι ηλεκτρολόγοι, στις πρόβες, σταματούσαν τη δουλιά τους για ν' ακούσουν τη μουσική. Από τα πρώτα μέτρα βρισκόμαστε μπροστά στην αντίθεση της εξαιρετικής δύναμης και της πιο βελουδένιας γλυκύτητας. Η δύναμη του έργου, μάλιστα, ανταποκρινόταν στην προσμονή της Ιταλίας του 1842, που βρισκόταν υπό αυστριακή κατοχή. Της έφερνε το πάθος, την ηρωική πνοή, το κάλεσμα στον αγώνα, τις υποσχέσεις για ελευθερία. Οπως έλεγε ο Ροσίνι, σ' αυτή τη δύναμη χρωστά ο Βέρντι το ότι θεωρήθηκε ένας από τους δασκάλους της Ιταλικής Επανάστασης. Το χορωδιακό των Ιουδαίων δεσπόζει στο έργο, καθώς σπάνια βρίσκει κανείς στην παγκόσμια λυρική δημιουργία κάποια μελωδία ωραιότερη από αυτήν, την οποία διακρίνει η μελαγχολία, η ευγένεια, η γαλήνη.

Ο θρίαμβος του Βέρντι συνεχίστηκε και με την επόμενη όπερά του, «Οι Λομβαρδοί στην πρώτη Σταυροφορία», που ανέβηκε το 1843 στη Σκάλα. Εμποτισμένες με ηρωικό επαναστατικό πάθος, αυτές οι όπερες συνάντησαν ενθουσιώδη υποδοχή στην κατακτημένη από τους Αυστριακούς Ιταλία. Σε αυτά τα έργα οι ακροατές αντιλαμβάνονταν τους υπαινιγμούς για τα σύγχρονα γεγονότα και συχνά οι παραστάσεις συνοδεύονταν από πολιτικές διαδηλώσεις. Από το 1842 έως το 1849 ο Βέρντι δημιουργεί 13 όπερες, ανάμεσα στις οποίες τις «Ερνάνη», «Αττίλα», «Μάκβεθ» κ.ά. Μια από τις πατριωτικές εμπνεύσεις του ήταν και ο ύμνος «Να ηχήσει η σάλπιγγα», που έγραψε κατά την περίοδο της επανάστασης του 1848, ύστερα από πρόταση του Τζ. Ματσίνι (σε κείμενο του Γκ. Μαμέλς). Παγκόσμια αναγνώριση είχαν, επίσης, οι όπερες που έγραψε την περίοδο 1850-1860, «Ριγγολέτο», «Τροβατόρε», «Τραβιάτα», στις οποίες οι ρομαντικές τάσεις παραχωρούν τη θέση τους σ' έναν ρεαλισμό, που διακρίνεται από βαθιά ψυχολογική διείσδυση. Στο κέντρο της προσοχής του συνθέτη είναι οι τύχες των απλών ανθρώπων, η κοινωνική ανισότητα, οι προλήψεις των κοινωνικών στρωμάτων. Ακολουθούν οι όπερες «Σικελικός εσπερινός», «Σιμόν Μποκανέγκρα», «Ο χορός των μεταμφιεσμένων», «Η δύναμη του πεπρωμένου», «Ντον Κάρλος», «Αϊντα». Η παγκόσμια πρώτη της «Αϊντα» - παραγγελία της νέας Οπερας του Καΐρου - το 1871, υπήρξε διεθνές καλλιτεχνικό γεγονός.

Ακολούθησε το περίφημο, συνταρακτικό «Ρέκβιεμ» (για τέσσερις σολίστ, μεικτή χορωδία και ορχήστρα), που ο Βέρντι το έγραψε στη μνήμη του Ιταλού συγγραφέα Α. Μαντσόνι. Δεκαπέντε χρόνια μετά την «Αϊντα» γράφει τον «Οθέλλο», ένα αριστούργημα δραματικού πάθους και λυρικής έξαρσης. Η τελευταία του όπερα, «Φάλσταφ», βασισμένη στην ιταλική όπερα-μπούφα, παίχτηκε το 1893.

«Η φωνή και η μελωδία θα είναι πάντα για μένα τα πιο κύρια», έλεγε ο Βέρντι, που συνολικά έγραψε 26 όπερες, καντάτες, έργα θρησκευτικής μουσικής, μουσική για φωνητικά σύνολα, τραγούδια κ.ά. Τα έργα του, δίκαια, δεν έπαψαν και μετά το θάνατό του να κατέχουν την πρώτη θέση στο διεθνές ρεπερτόριο της όπερας, δίπλα σε εκείνα του Μότσαρτ και του Βάγκνερ. Την τέχνη του τη χαρακτηρίζει ένας μοναδικός συγκερασμός δραματικού πάθους και μελωδικού λυρισμού, ενώ οι ρυθμικές εναλλαγές των μελωδιών του ακολουθούν την πορεία των ψυχικών συγκρούσεων των ηρώων. Μεταρρυθμιστής της όπερας, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που άλλαξε σημαντικά το ύφος της ιταλικής όπερας. Ο ιδεολογικο- καλλιτεχνικός πλούτος, η ανθρωπιστική χροιά της δημιουργίας του, η σχέση της με την εθνική-δημοκρατική πρόοδο της Ιταλίας, καθώς και το αξεπέραστο σε ιστορική σημασία έργο του, έκαναν τις όπερες του Βέρντι λαοφιλείς σε όλο τον κόσμο.