«Οι τέσσερις εποχές» του Γιάννη Τσαρούχη (1969)

Τέσσερις Εποχές: Ανοιξη (Μάρτης, Απρίλης, Μάης), Θέρος - Καλοκαίρι (Ιούνης, Ιούλης, Αύγουστος), Φθινόπωρο (Σεπτέμβρης, Οκτώβρης, Νοέμβρης), Χειμώνας (Δεκέμβρης, Γενάρης, Φλεβάρης). Ζωδιακός κύκλος με δώδεκα ζωγραφισμένα σύμβολα για το κάθε ζώδιο, όπως Κριάρι (21 Μάρτη - 21 Απρίλη), Ταύρος (21 Απρίλη - 21 Μάη), Δίδυμοι (22 Μάη - 21 Ιούνη), Καρκίνος - Αστακοκαραβίδα (22 Ιούνη - 22 Ιούλη), Λιοντάρι (23 Ιούλη - 23 Αυγούστου), Παρθένος (24 Αυγούστου - 23 Σεπτέμβρη), Ζυγαριά (24 Σεπτέμβρη - 23 Οκτώβρη), Σκορπιός (24 Οκτώβρη - 22 Νοέμβρη), Τοξότης (23 Νοέμβρη - 21 Δεκέμβρη), Ζιγούρι (22 Δεκέμβρη - 20 Γενάρη), Υδροχόος (21 Γενάρη - 18 Φλεβάρη), Ψάρια (19 Φλεβάρη - 20 Μάρτη).

Τις Τέσσερις Εποχές τις βρίσκουμε σε τοιχογραφίες στ' Αγιονόρος, σ' άλλα μοναστήρια, όπως στη Σουρβιά, στο Δυτικό Πήλιο, ιστορημένα στα 1632, στην εκκλησιά Αγιος Δημήτρης στο πηλιορίτικο Νιοχώρι, ζωγραφισμένες από το λαϊκό ζωγράφο Γιάννη Παγώνη στα 1801.

Είναι κι εκείνες, που σε τρεις κύκλους και σπουδές, φιλοτέχνησε ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Σπουδές έκανε για τους μήνες: «Δεκέμβρη», ακριλικό σε χαρτί, με κεφάλι σε φυσικό μέγεθος, το 1966, που ανήκε στον καλλιτέχνη. Το «Μάη», ακριλικό σε χαρτί, το 1967, που ανήκε στον καλλιτέχνη και το «Νοέμβρη», ακριλικό σε χαρτί, 29Χ398 εκ., το 1966 (συλλογή Π. Χατζηγάκη, Αθήνα).

Ο πρώτος κύκλος «Οι Τέσσερες Εποχές», είναι λάδι σε πανί, 160Χ300 εκ., 1969, και ανήκει στη συλλογή Κ. Δοξιάδη. Στο έργο αυτό ο Τσαρούχης χώρισε τον πίνακα σε τρία μέρη, με πράσινο περίγραμμα και δυο χωρίσματα, σε μαύρο φόντο - παράθυρα, κι ένα μακρόστενο τραπέζι, στην κάτω μεριά, σχεδόν σε πρώτο πλάνο. Στο πρώτο χώρισμα - παράθυρο ζωγράφισε την Ανοιξη (αριστερά), στο δεύτερο, το μεσαίο, το Θέρο με το Φθινόπωρο και στο τρίτο (δεξιά) το Χειμώνα.

Η Ανοιξη είναι ροδοπρόσωπη κοπέλα, μαυρομαλλούσα με ξώπλατο πράσινο φόρεμα, ζώνη στη μέση και βλέμμα αισιόδοξο. Στο αριστερό της χέρι, υψωμένο ως τον ώμο, βαστά ρόδινο τριαντάφυλλο. Το δεξί, λίγο πιο κάτω από τη μέση, με κυρτωμένη την παλάμη. Μπροστά της στο τραπέζι, πάνω σε πτυχωμένο τραπεζομάντιλο, πανέρι γεμάτο βερίκοκα, στο πανί σκόρπια τέσσερα ροδάκινα. Λίγο αριστερά δίσκος γεμάτος κεράσια και στο πλάι της ανθοδοχείο με το λουλούδι που φέρνει στην Ανοιξη και το Πάσχα, τη Λαμπρή, το «Γιούδα». Πάνω της, στη γωνία, κρεμασμένο μαγιάτικο στεφάνι με κόκκινα τριαντάφυλλα.

Ο Θέρος, στο μεσιανό χώρισμα, ημίγυμνος, μπρατσωμένος και γεροδεμένος άντρας, λιοψημένος, με αδρά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο, στεφανωμένος με κόκκινα λουλούδια και στάχυα, που βαστά και στην αριστερή γροθιά του. Στο δεξί του χέρι, ως τη μέση, βαστά δρεπάνι. Μαυρομάλλης, με βλέμμα σταθερό και σίγουρο, φορά πανταλόνι προς το άσπρο, ζαρωμένο. Μπροστά του στο ξύλινο τραπέζι φέτες από καρπούζι. Το στήθος του διασύτριχο.

Πλάι στο Θέρο, στο ίδιο μεσιανό χώρισμα, το Φθινόπωρο. Μια κοπελιά, με μαντίλι σκούρο στο κεφάλι και βλέμμα λίγο θλιμμένο. Ντυμένη με ρόδινο φόρεμα, με τ' ακροδάχτυλά της βαστά μαντίλα γεμάτη τσαμπιά σταφύλια σκούρα και ξανθά - σαββατιανά. Δίπλα στην άσπρη μαντίλα κόκκινες φέτες καρπούζι.

Στο τρίτο χώρισμα - παράθυρο, ο Χειμώνας. Αντρας μαυρομάλλης, με σταθερό, απλανές βλέμμα. Στην πλάτη του ριγμένο γκρίζο πανωφόρι, ανοιγμένο στο στήθος γυμνό και κρατημένο με τα χέρια. Στο ξύλινο τραπέζι μπροστά του, τέσσερα ρόδια κι ανθοδοχείο με φθινοπωριάτικα άσπρα κρίνα. Πίσω του φλοκάτη, κόκκινη διπλωμένη, ενώ πάνω στη γωνιά, ένα άσπρο σύννεφο.

Δεν ξέρω αν χρησιμοποίησε μοντέλα στη σύνθεσή του αυτή ο Τσαρούχης, που έλεγε: «Τι θα πει ζωγραφική εκ του φυσικού; Ο καθένας τη βλέπει διαφορετικά. Η πείρα μ' έχει διδάξει πως αν κανείς αντιγράψει πιστά τα χρώματα ενός μοντέλου που τον ενδιαφέρει, σεβόμενος τους πανάρχαιους νόμους της ζωγραφικής, που από την εποχή της αρχαίας Αιγύπτου ως σήμερα ουσιαστικά δεν άλλαξαν, είναι αδύνατον να μην κάνει κάτι που ενδιαφέρει βαθύτατα τον άνθρωπο. Αυτούς τους πανάρχαιους νόμους της ζωγραφικής μερικοί τους ξέρουν εκ γενετής. Οπως το χελιδόνι ξέρει να χτίζει τη φωλιά του χωρίς να έχει πάει σε αρχιτεκτονική σχολή... Σε στιγμές ευφορίας νομίζω πως ξέρω να χτίζω σαν το χελιδόνι. Και ευχαριστώ το θεό. Αλλά περισσότερες είναι οι στιγμές που δεν ξέρω, ούτε σκέπτομαι τίποτε».

Ο δεύτερος κύκλος οι «Τέσσερες Εποχές», που ζωγράφισε ο Τσαρούχης, είναι: «Η Ανοιξη», «Το Θέρος», «Το Φθινόπωρο», «Ο Χειμώνας» (λάδι σε πανί, 68Χ89 εκ., 1970), που βρίσκονται στο Μουσείο Ελευθεριάδη - Τεριάντ, στη λεσβιακή Βαρειά.

Ο τρίτος κύκλος, με τα ίδια θέματα, είναι έργα λάδι σε πανί, 73Χ100 εκ., 1973, που βρίσκονται στη συλλογή Κλοντ Μπερνάρ, στο Παρίσι.

Ακόμα ο Τσαρούχης δούλεψε: Μια δεύτερη σπουδή για την «Ανοιξη» (λεπτομέρεια), λάδι σε πανί, διαστάσεις στη λεπτομέρεια 101Χ67 εκ., 1974, κι ανήκει στον καλλιτέχνη. Μια παραλλαγή για το «Φθινόπωρο», λάδι σε πανί, 81Χ116 εκ., 1976, κι ανήκει στη συλλογή Κ. Μαχαίρα (Αθήνα). Και μια σπουδή για τις «Τέσσερες Εποχές» (λάδι σε χαρτί, φυσικό μέγεθος, 1970) που ανήκε στον καλλιτέχνη. Δεν προχωρώ στην περιγραφή τους, σ' αυτό το σημείωμά μου, δεν παίρνει ο χώρος. Αλλά φαίνεται ξεκάθαρα, πόσο κοντά είναι στον Θεόφιλο, στο ελεύθερο σχέδιο και στα τρανταχτά - ζωηρά χρώματα του Θεόφιλου. Και χρησιμοποιούσε μοντέλα στη ζωγραφική του.

Το ξεκαθαρίζει ο ίδιος: «Κάποτε ο Στραβίνσκι ρώτησε μια γνωστή μου, πριν δει τα έργα μου, τι είδους ζωγραφική κάνω. Αυτή του είπε:

-- «Δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Ζωγραφίζει όπως όλος ο κόσμος»...

-- «Λυπηρό», απάντησε ο Στραβίνσκι. «Μιμείται ότι είναι της μόδας δηλαδή; Και φαίνεται τόσο έξυπνος...»

-- «Οχι», του αποκρίθηκε η γνωστή μου. «Κάνει το ανάποδο. Ζωγραφίζει εκ του φυσικού, όπως όλος ο κόσμος».

-- «Θέλετε να πείτε πως δε ζωγραφίζει πια κανένας», διόρθωσε ο Στραβίνσκι. «Πρέπει να δω το ταχύτερον έργα του. Μ' ενδιαφέρει πολύ ό,τι δεν κάνει όλος ο κόσμος»!

Σύμφωνα μ' αυτά που διηγείται ο Παυσανίας, η Ανοιξη με το Θέρος φαινότανε σ' ένα από τ' αγάλματα, τις «Ωρες» μέσα στο χρόνο και στην Αθήνα λατρευότανε με τ' όνομα «Θαλώ», που θύμιζε την εποχιακή βλάστηση. Μαζί με το άλλο άγαλμα που βρισκότανε στην Ολυμπία, το Θέρος εικονιζότανε μαζί με την Ανοιξη. Στο ανάγλυφο, στο βωμό για τους δώδεκα θεούς, το Θέρος εικονίζεται ως όμορφη παρθένα. Το Φθινόπωρο, που συμβολίζει την ωριμότητα στη φύση με τους καρπούς, εικονιζόταν ως ώριμη γυναίκα και λεγότανε «Καρπώ». Ο Χειμώνας είναι η ψυχρότερη από τις εποχές μέσα στο χρόνο. Είναι η νεροκρυστάλλινη εποχή, με χιλιάδες καλλιτεχνήματα στον κόσμο.