Τον μεγαλύτερο σε έκταση και τρίτο σε πληθυσμό δήμο του νομού Κοζάνης, λέμε να γνωρίσουμε σήμερα. Να «προσγειωθούμε» στην ελληνική πραγματικότητα με τις φυσικές ομορφιές και τα πολλά, σημαντικά αξιοθέατα. Φύγαμε...

Η ονομασία του τόπου, είναι η λατινική μετάφραση της αρχαίας ελληνικής πόλης «Φυλακαί». Προέρχεται από το λατινικό «servo» που σημαίνει «φυλάσσω». Η ευρύτερη περιοχή των Σερβίων ήταν κατοικημένη από τα προϊστορικά χρόνια όπως έδειξαν ανασκαφές σε νεολιθικούς και μυκηναϊκούς οικισμούς στις όχθες του Αλιάκμονα παλαιότερα, και της λίμνης σήμερα. Υπάρχουν ευρήματα επίσης από τα κλασικά χρόνια, την ελληνιστική, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή περίοδο. Ιδιαίτερα γνωστό είναι το βυζαντινό κάστρο των Σερβίων. Ενώ λιγότερο γνωστό είναι το κάστρο των Λευκάρων. Γύρω στο 1390 η περιοχή των Σερβίων καταλήφθηκε από τους Τούρκους και απελευθερώθηκε μετά τη νικηφόρα μάχη του ελληνικού στρατού στη θέση Πόρτες κοντά στο Προσήλιο στις 10/10/1912. Μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που υπέστησαν τα Σέρβια ήταν τον Μάρτη του '43, όταν καταστράφηκαν συθέμελα από τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής. Από το 1999 ο Δήμος Σερβίων συμπεριλαμβάνει τα περισσότερα δημοτικά διαμερίσματα που βρίσκονται περιμετρικά της τεχνητής λίμνης της ΔΕΗ. Το 70% περίπου της έκτασής της βρίσκεται στην επικράτεια του Δήμου Σερβίων. Η τεχνητή λίμνη δημιουργήθηκε μετά το 1973, όταν γέμισε η λεκάνη του Αλιάκμονα μετά την κατασκευή του φράγματος «Πολυφύτου», που βρίσκεται στα όρια των Ιμέρων (δημ. διαμέρισμα Σερβίων) και του Δήμου Βελβεντού. Το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της ΔΕΗ βρίσκεται κοντά στον εγκαταλειμμένο οικισμό του Πολύφυτου του Δήμου Βελβεντού.

Ο επισκέπτης της ευρύτερης περιοχής των Σερβίων, θα μείνει ενθουσιασμένος από την ποιότητα και την ποσότητα όσων θα αντικρίσει. Αρκεί να διαθέτει τον απαραίτητο χρόνο. Εμείς θα παρουσιάσουμε επιγραμματικά τα αξιοθέατα, μιας που είναι πολλά και ο χώρος μας περιορισμένος:

Η εντυπωσιακή υψηλή γέφυρα Σερβίων πάνω από την τεχνητή λίμνη που ενώνει τη βόρεια και νότια ακτή της. Η θέα της από το χωριό Νεράιδα αλλά και μακρύτερα, από όλες τις περιμετρικά ορεινές περιοχές μένει αξέχαστη. Τα προϊστορικά ευρήματα στις ακτές της λίμνης και οι πανέμορφοι κολπίσκοι στις βόρειες και νότιες ακτές της. Τα εντυπωσιακά νησάκια που δημιουργούνται όταν η στάθμη της λίμνης ανεβαίνει (την άνοιξη και το καλοκαίρι), τα οποία ενώνονται πάλι με την ξηρά, όταν η στάθμη της λίμνης κατεβαίνει (το φθινόπωρο και χειμώνα). Στη λίμνη υπάρχουν πολλών ειδών ψάρια, τα οποία ψαρεύουν τόσο οι επαγγελματίες όσο και οι ερασιτέχνες ψαράδες της περιοχής αλλά και τουρίστες.

Το Λαογραφικό Μουσείο που το λειτουργεί ο μορφωτικός όμιλος «Τα κάστρα» Σερβίων.

Το μοναδικό στη δυτική Μακεδονία Βυζαντινό κάστρο (βυζαντινή ακρόπολη) με πύργους και δύο σειρές τειχών, καθώς και το άγνωστο (ίσως ακόμα και στις αρμόδιες υπηρεσίες) κάστρο των Λευκάρων.

Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες με σημαντικές τοιχογραφίες (στα Σέρβια, στο Τριγωνικό, στο Πλατανόρρευμα, στο Προσήλιο, στο Πολύρραχο, στα Κρανίδια, στις Γούλες). Τα ερείπια της Μεγάλης βασιλικής (11ος αι.) και σπηλαιοεκκλησιές με βυζαντινές τοιχογραφίες.

Οι αξιοθαύμαστοι γεώτοποι που έχουν προταθεί για να αναγνωριστούν ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς προστατευόμενα από την ΟΥΝΕΣΚΟ είναι: Τέσσερα εντυπωσιακά φαράγγια, δύο εκατέρωθεν του λόφου των βυζαντινών μνημείων Σερβίων, ένα στο Προσήλιο και ένα νότια της Μεσιανής - Βαθυλάκκου. Πολλά μεγαλόπρεπα ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα βράχια που συνδέονται με θρύλους και παραδόσεις, όπως αυτό του «Μαρμαρωμένου βασιλιά», του «Αετού», της «Αρκούδας» κλπ. Το μεγάλο γεωλογικό ρήγμα, του οποίου το μέτωπο διακρίνεται εντυπωσιακά σε πολλές θέσεις των Σερβίων.

Πανέμορφα είναι επίσης τα δύο πέτρινα τοξωτά βυζαντινά γεφύρια στα Σέρβια και στην Παλ. Καστανιά.

Χρήσιμο είναι να γνωρίσουμε λόγω των ημερών που έρχονται, πώς οι κάτοικοι υποδέχονταν και γιόρταζαν τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα: Την παραμονή των Χριστουγέννων, πολύ πριν ξημερώσει, ακούγονταν στις πόρτες των σπιτιών βροντερά χτυπήματα με τις «τζιουμανίκες» και τα «κάλαντα» και με τις φωνές των παιδιών: «κόλιαντα - κόλιαντα, Χριστός γεννιέται». Ανάγγελναν το χαρμόσυνο γεγονός της γέννησης του Χριστού και δέχονταν δώρα. Θα ήταν γρουσουζιά για τη νοικοκυρά να μην ανοίξει την πόρτα και να μη δώσει στα παιδιά δώρα, όπως κάστανα, μήλα, πορτοκάλια, ξυλοκέρατα, ζαχαρομπέμπιλα, σταφίδες και νομίσματα (μόνο στα συγγενικά παιδιά). Το ίδιο επαναλαμβανόταν οκτώ μέρες μετά, με τα «Σούρβα», όταν τα παιδιά την παραμονή του νέου έτους χτυπούσαν πάλι τις πόρτες των σπιτιών, για να αναγγείλουν τον ερχομό του, με τις κραυγές: «Σούρβα, σούρβα κ' Αϊβασίλης κι χαρά μεγάλη. Χρόντς' πολλούς». Την ημέρα των φώτων, νεόνυμφοι και νεοαρραβωνιασμένοι στα Σέρβια, δέχονταν την επίθεση των φίλων τους με βρεξίματα. «Τα βρεξίματα» με το νερό δε σταματούσαν, αν ο νεόνυμφος δεν έταζε «φιλιά», ένα γλέντι το οποίο και έπρεπε να πραγματοποιήσει σύντομα.

Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, αλλά και των Φώτων, όλοι σχεδόν οι νέοι των Σερβίων, ντύνονταν με στολές ευζωνικές ή αντάρτικες, και συγκεντρώνονταν κατά ομάδες και γυρνούσαν από το πρωί ως το βράδυ στα σπίτια των κατοίκων της πόλης και συγκέντρωναν μέσα σε μεγάλους κυλινδρικούς τενεκεδένιους κουμπαράδες χρήματα τα οποία διατίθενταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.

Σε μια βδομάδα που κλείνουν τα σχολεία, ίσως κάποιοι τυχεροί, μπορούν να «ξεκλέψουν» λίγες μέρες και να θαυμάσουν από κοντά αυτά τα μέρη, που σίγουρα θα ενθουσιάσουν μικρούς και μεγάλους.