Με το λαό στο δρόμο για την αλήθεια

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΝΤΗΝΟΣ

"Το πρώτο συναπάντημα με το λόγο του κορυφαίου ποιητή μας Κώστα Βάρναλη έγινε μέσα από μια εφημερίδα του τοίχου, που καθημερινά ήμουν επιμελής αναγνώστης δύο χρόνια πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Κάπου στην οδό Πανεπιστημίου.

Οι παλιοί αναγνώστες του "Ρ" θυμούνται την εφημερίδα "Πρωία", τη Στοά της. Στην είσοδό της βρισκόταν μια προσθήκη. Η εφημερίδα παρουσίαζε την πρώτη και την τελευταία σελίδα της.

Η προτεραιότητα στο διάβασμα έπεφτε στο χρονογράφημα, πρωτοσέλιδο πάντα, στη στήλη "Τέχνη και Ζωή". Φυσικά δεν ήξερα τότε πως η στήλη αυτή ήταν του Κώστα Βάρναλη. Η μεταξική δικτατορία δεν επέτρεπε στον Βάρναλη να βάζει την υπογραφή του. Ο ποιητής υπέγραψε τη στήλη του στις 28/10/1940, με την έναρξη του πολέμου. Ως τότε κάτω από το χρονογράφημα έμπαιναν τα στοιχεία "Τ. κ. Ζ. " που ήταν τα αρχικά της επικεφαλίδας του χρονογραφήματος.

Ο Κ. Βάρναλης θα ανταμώσει με τη δημοσιογραφία γύρω στα 1925. Είναι η χρονιά που επιβλήθηκε από τον Πάγκαλο δικτατορία. Στους κυνηγημένους και ο Βάρναλης, που απολύθηκε και αναγκάστηκε να στραφεί σε εφημερίδες και περιοδικά, όπου δούλεψε τότε πολλές αριστουργηματικές μεταφράσεις και άλλα κείμενα με συνεργασία στη "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" και στην "Πρωία".

Η πολύχρονη θητεία του στη δημοσιογραφία στάθηκε φωτεινό παράδειγμα στην ιστορία του ελληνικού Τύπου. Ο Βάρναλης θα μπει στην ομάδα των άξιων συγγραφέων του 19ου αιώνα και του πρώτου ήμισυ του 20ού, που διέπρεψαν σαν χρονογράφοι στον ημερήσιο Τύπο. Ιδεολόγος της κοινωνικής αλλαγής και του ανθρωπισμού, μαχητικός, αλλά και νηφάλιος ερευνούσε και φώτιζε την αθέατη πλευρά των γεγονότων, προβάλλοντας μια λεπτομέρεια, μια απαρατήρητη συχνά είδηση, καίριας ωστόσο σημασίας για το δημόσιο βίο. Το χρονογράφημα αποτελούσε για τον Βάρναλη προϊόν καθημερινού μόχθου. Το χρονογράφημα είναι μια μορφή λογοτεχνικής δημιουργίας πολυδιάστατης. Απαιτεί χρόνο. Προϋποθέτει γνώσεις, καλλιέργεια, πλούτο ιδεών, φαντασία, προσωπικό ύφος. Πρόκειται για ανατομία του δημόσιου βίου, μια διεισδυτική αναδάφιση στα κακώς κείμενα. Αναζητεί τη βαθύτερη ουσία, την πραγματική έννοια των γεγονότων. Και φιλοδοξεί να επιβραβεύει την αξία και την αρετή.

Το καθημερινό χρονογράφημα του Βάρναλη, άλλοτε με το παιγνιώδες ευτράπελο και δηκτικό πνεύμα, άλλοτε με λυρική και φιλοσοφική διάθεση, με λογική επεξεργασία και ιστορικές αναγωγές, με σκέψεις πρωτότυπες ήταν μια όαση στις σελίδες της εφημερίδας. Διαβαζόταν από όλους. Ετερπε, μόρφωνε, ξυπνούσε συνειδήσεις. Αναφερόταν στα ανομήματα της πολιτικής εξουσίας, σε πράξεις και παραλείψεις ατόμων και ομάδων, στον πνευματικό βίο και τον πολιτισμό.

Ο Βάρναλης μας θυμίζει τον πρώτο αρχαίο χρονογράφο το Θεόφραστο, που περιδιάβαζε την Αθήνα του 4ου αιώνα π. Χ. και αποτύπωνε πράγματα καθημερινής ζωής, ανθρώπινους χαρακτήρες και συμπεριφορές. Θυμίζει το Λουκιανό, του 2ου αιώνα μ. Χ., που εξεικόνιζε στα ολιγοσέλιδα κείμενά του - χυμώδη και ευρηματικά - την καθημερινότητα, πρόσωπα και καταστάσεις, με οξύνοια, ειρωνεία, κυρίως με χιούμορ, κάλλος και σοφία λόγου, τόλμη και δύναμη πειθούς.

Ο Βάρναλης για να γράψει το χρονογράφημα συνήθιζε να φοράει μια ποδιά, όπως οι τεχνίτες, οι μπαλωματήδες, οι λιθοξόοι, οι βαφιάδες. Ηταν ένας εργατοτεχνίτης του λόγου. Η πένα του μαυρακάς και καλέμι. Μαστόρευε λέξεις, πελεκούσε και συνταίριαζε φράσεις, αρμολογούσε ιδέες. Και έβγαζε αριστουργήματα.

Ακούραστος δουλευτής της δημοσιογραφικής ύλης ο Κώστας Βάρναλης στα κατοχικά χρόνια, και προηγούμενα, έχει από πρώτο χέρι όλα τα νέα, όλη την τραγωδία, αλλά και τη λεβεντιά του λαού μας, που καταχτημένος με φωτιά και σίδερο, στέκεται όρθιος, παλεύει, τουφεκίζεται τραγουδώντας τη λευτεριά. Στα χρονογραφήματά του, με μαεστρία και συμβολισμό, περνούν μηνύματα της Αντίστασης.

Ο στίχος του θα τραγουδήσει τον Αρη και τη "λεβεντομάνα Ρούμελη" και την κορυφαία, γιομάτη θυσία Πρωτομαγιά του 1944 με την εκτέλεση των 200 αγωνιστών.

Θα μένει σαν διαμάντι της αντιστασιακής λογοτεχνίας το χρονογράφημά του "Το κελάδημα της Τσίχλας", μια ζωγραφιά με το δικό του χέρι, που η θέση του είναι μέσα στα σχολικά βιβλία. Είναι ο αγώνας των Αετόπουλων στην Αντίσταση. Τι πιο ταιριαστό θα μπορούσε να διαβάζουν στα σχολικά βιβλία, ποιο καλύτερο κείμενο θα μπορούσε να βρεθεί από αυτό για τον φρονηματισμό και την αληθινή βαθιά πατριωτική διαπαιδαγώγηση των παιδιών, της καινούριας ελληνικής γενιάς; Κι όμως μένει έξω, μένει αποκλεισμένο. Δεν ταιριάζει στους σημερινούς δουλόφρονες, τους "καίει".

Οι αλήθειες του Κ. Βάρναλη έβγαιναν θαρραλέα σαν χρέος. Πάντα κοντά στο λαό. Στους απλούς και βασανισμένους ανθρώπους. Γράφοντας πολεμούσε για την αλήθεια, το δίκιο, την ελευθερία. Πολλές φορές ήρθε σε σύγκρουση με την εξουσία. Και τον κυνήγησαν, αυτόν και το έργο του, οι κάθε λογής διώχτες και δικτάτορες.

Ας κλείσουμε με τη δωρική επιγραφή που σμίλεψε στο γράμμα του το 1966, τότε που τον βράβευαν οι δημοσιογράφοι.

"Σ' όλη τη ζωή του δασκάλου, του λογοτέχνη και

του δημοσιογράφου, ποτέ ούτε έκανα ούτε έγραψα

τίποτα παρά τη συνείδησή μου ή εναντίον του λαού,

εναντίον της ελευθερίας του και των δικαιωμάτων του".

Είκοσι τέσσερα χρόνια από το θάνατό του, μένει μεγάλη κληρονομιά υψηλού ήθους και ευθύνης, ελπίδα για το αύριο. Τώρα πολύ περισσότερο έχουμε την ανάγκη του. Μην προσπεράσουμε το λόγο του. Η αλήθεια του Βάρναλη, είναι η δική του αληθινή απολογία. Το "Φως" του θα καίει για πάντα".