Μία ημικυκλική τοξωτή δίοδος, πάνω στην οποία στηρίζεται επίστεψη σε μορφή ναϊσκου, το λεγόμενο "αττικό". Είναι η Πύλη του Αδριανού ή η "Καμαρόπορτα της Βασιλοπούλας" για το Μεσαίωνα, σίγουρα, πάντως, το σήμα κατατεθέν της εισόδου στην Αθήνα. Το μνημείο ανεγέρθηκε στο πρώτο τέταρτο του 2ου μ.Χ. αιώνα, σε ανάμνηση επίσκεψης στην Αθήνα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Εκτοτε το όνομα του Αδριανού ταυτίστηκε με την Πύλη.Δύο χιλιάδες χρόνια αργότερα, προκύπτει ότι αυτή η διάσημη πύλη ίσως να αποτέλεσε είσοδο ναού ή ακόμα είσοδο περιβόλου μοναστηριού. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται, σύμφωνα με άρθρο του Αναστάσιου Ορλάνδου το 1948 στο περιοδικό "Πλάτων" από ίχνη χρωμάτων και τοιχογραφιών που βρέθηκαν στη βόρεια παρειά του "αττικού", κατά τη διάρκεια εξέτασης του μνημείου, προκειμένου να ξεκινήσουν αναστηλωτικές εργασίες.

Στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αυτό το νέο στοιχείο γνωστοποιήθηκε μόλις πριν λίγες μέρες από τον καθηγητή στο ΕΜΠ και μέλος του ΚΑΣ, Χαράλαμπο Μπούρα, στη διάρκεια συζήτησης για τον καθαρισμό του μνημείου, βάσει μελέτης που εκπόνησε το Κέντρο Λίθου του ΥΠΠΟ. Η παρέμβαση αυτή ξάφνιασε, τόσο τα μέλη του Συμβουλίου, όσο και τους μελετητές.

Πριν από 50 χρόνια, ο Αν. Ορλάνδος εντόπιζε και έγραφε: "...ολόκληρος η βόρειος παρειά του "ναϊσκου" του αττικού, ήτο κεκαλυμμένη δι' αγιογραφιών,τα χρώματα των οποίων ετέθησαν απ' ευθείας επί του μαρμάρου. Εκ των χρωμάτων, όμως, τούτων, διετηρήθησαν σήμερον λείψανα μόνον του βαθέως ερυθρού ήτοι του βώλου, επειδή ούτως αντέχει περισσότερο των άλλων χρωμάτων εις τα καιρικάς επιδράσεις". Οι αγιογραφίες, παρατηρεί ο Αν. Ορλάνδος, είναι διατεταγμένες σε τέσσερις πίνακες ανισοϋψείς, που περιβάλλονται από κόκκινη ταινία. Εξαιτίας της απολέπισης του μαρμάρου, η παράσταση του κάτω πίνακα δε διασώζεται από το 1948, αλλά στον ανώτατο πίνακα σωζόταν η προτομή αγίου σε μετάλλιο και διακρινόταν κόκκινου χρώματος προπλασμός στο φωτοστέφανο. Στον δεύτερο πίνακα εικονίζεται άγιος κατενώπιον, που εικάζεται ότι ήταν ιεράρχης. Στον τρίτο πίνακα, παριστανόταν άγιος ολόσωμος σε μετωπική στάση και διακρινόταν ο κόκκινος προπλασμός. Και σημειώνει: "Πρόκειται περί αγγέλου, πιθανώτατα δε του αρχαγγέλου Μιχαήλ". Από αυτές τις αγιογραφίες, ο συγγραφέας συμπεραίνει κάτι, που, όπως σημειώνει, είχαν ήδη πει ο Τσάντλερ, ο Πιττάκης και ο Μπρετόν, ότι "όπισθεν της Πύλης θα ευρίσκετο χριστιανική εκκλησία (...), ήτις και θα απετέλη τη μεγαλοπρεπή είσοδον αυτής".

Εντούτοις ούτε τότε, ούτε σήμερα εντοπίστηκαν λείψανα αυτής της εκκλησίας και επιπλέον σε καμία από τις απεικονίσεις της Πύλης τον 17ο και 18ο αιώνα δε σχεδιάζεται εκκλησία. Αλλά από επιγραφή που βρίσκεται στο πίσω μέρος της Πύλης προκύπτει ότι ο ναός υπήρχε το 1578, δεν είναι όμως γνωστό το έτος που ιδρύθηκε. Ωστόσο, από τον Ι. Τραυλό, διαπιστώνεται μία ακόμα υπόθεση: Η Πύλη του Αδριανού ίσως υπήρξε πύλη μοναστηριακού περιβόλου, του οποίου το καθολικό ταυτίζεται με την παλαιοχριστιανική βασιλική που έχει ανασκαφεί ανατολικά του μνημείου και την οποία διαδέχθηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου. Αλλά ούτε αυτό αποδεικνύεται από ανασκαφικά δεδομένα. Σίγουρο είναι όμως ότι το μνημείο επισκέφτηκαν το 1782 οι δύο Γάλλοι αρχαιόφιλοι, Φουσρώ και Φοβέλ, από χάραγμα που βρίσκεται κάτω από τον εικονιζόμενο άγγελο.

Τις τελευταίες μέρες, η Πύλη του Αδριανού επανήλθε στο προσκήνιο. Το ζητούμενο είναι τι θα γίνει, ώστε να αποκατασταθεί η στατική του επάρκεια και επίσης να καθαριστεί και να στερεωθεί η επιφάνεια των μαρμάρων. Η σχετικήμελέτη καθαρισμού την οποία η Διεύθυνση Συντήρησης είχε πριν ένα χρόνο πάρει εντολή να αναθέσει στο Κέντρο Λίθου, αντιμετωπίστηκε με επιφυλάξεις ως προς το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα. Η καταλληλότητα και τα αποτέλεσμα των τριών μεθόδων καθαρισμού που πρότεινε ο μελετητής Νίκος Μπελογιάννης (Κέντρο Λίθου) κρίθηκε ότι δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένα. Τα ερωτήματα αφορούσανστην έκταση του καθαρισμού, στα σημεία που πρόκειται να εφαρμοστεί κάθε μία από τις τρεις μεθόδους και επίσης στο τι πρόκειται να γίνει με το σύνολο του μνημείου, αφού οι δοκιμές είχαν περιοριστεί σε ορισμένα μόνο σημεία.

Στο μεταξύ, εκκρεμεί η υπόθεση της στατικότητας του μνημείου, αφού σχετική μελέτη δεν έχει ακόμα υποβληθεί από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων. Το βέβαιο είναι ότι η Πύλη δε στηρίζεται πουθενά.Ηδη, το 1948 ο Ορλάνδος έγραφε ότι δε σώζονταν οι δύο κίονες που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά της ισόγειας διόδου, οι οποίοι στήριζαν ελαφρύ θριγκό. Επίσης δε σώζονταν ούτε οι κίονες που βρίσκονταν στα άκρα του αττικού. Λέει χαρακτηριστικά "σήμερον και οι άνω ούτοι κίονες δεν υπάρχουν πλέον, η δε απουσία του θριγκού των επέφερεν εξασθένησιν των άκρων του αττικού, ένεκα της οποίας παρέστη, το 1948, ανάγκη επεμβάσεων της τότε υπό τη διεύθυνσιν του γράφοντος τελούσης Υπηρεσίας Αναστηλώσεων του Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας".

Επρεπε, ωστόσο, να περάσει ένας χρόνος, από τότε που ανέκυψε το θέμα της Πύλης, ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία των Υπηρεσιών και η βήμα - βήμα προσέγγιση των προβλημάτων. Με αυτό το σκεπτικό, ορίστηκε επιτροπή από τα μέλη του ΚΑΣ: Νίκο Μίνω (προϊστάμενο της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων, Δημοσθένη Ζιρώ (αρχιτέκτονα της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων) και Βασίλη Λαμπρινουδάκη (καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών). Εργο της επιτροπής είναι να διαπιστώσει τις ανάγκες του μνημείου, να τις ιεραρχήσει και να υποβάλει τις σχετικές προτάσεις. Κάτι που πρέπει να έχει ολοκληρωθεί ως την ερχόμενη Τρίτη.

Αξίζει, όμως, να θυμίσουμε πως για πρώτη φορά το ΚΑΣ ασχολήθηκε με την Πύλη του Αδριανού: Οταν ο Δήμος Αθηναίων υπέβαλε, πριν ενάμιση χρόνο, αίτημα καθαρισμού με υδροβολή (!), που θα έκανε γερμανική εταιρία. Ως τότε, κομμάτια του μνημείου έπεφταν μπροστά στους περαστικούς...

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ