Η χρονολόγησή του - ένα από τα αρχαιότερα καθολικά του Αγίου Ορους, χτισμένο στο πρώτο μισό του 10ου αιών.- ο αρχιτεκτονικός του τύπος (ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τετράγωνο σχήμα στην κάτοψη), αλλά και η ιστόρησή του με τοιχογραφίες του 14ου αιών.,που αποδίδονται στον Μανουήλ Πανσέληνο,δηλαδή τον κυριότερο εκπρόσωπο της Μακεδονικής Σχολής, καθιστούν το ναό του Πρωτάτου (κτισμένος στις Καρυές) ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της αγιορείτικης μοναστικής πολιτείας.

Αλλά, η υπάρχουσα κατάσταση διατήρησης του ναού τόσο στην τοιχοποιία όσο και στις τοιχογραφίες τον καθιστούν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Η ξύλινη στέγη, που αντικαταστάθηκε το '50 από μπετόν,η κατεδάφιση των προσκτισμάτων στη βόρεια πλευρά,η εκτεταμένη χρήση τσιμεντοκονιάματος (στην τοιχοποιία, στη βάση του μνημείου, στην κατασκευή στεγάστρων κ. ά.) είναι οι ανθρώπινες επεμβάσεις που σήμερα κρίνονται εξαιρετικά επιβαρυντικές. Εξαιτίας των παραπάνω, που μετέβαλαν τις περιβαλλοντικές συνθήκες του μνημείου και επέτρεψαν την ανεξέλεγκτη είσοδο υγρασίας, οι τοιχογραφίες παρουσιάζουν ιδιαίτερα προβλήματα διατήρησης όπως: απώλειες τμημάτων, προβλήματα σταθερότητας του κονιάματος, ακόμα και σαθροποίησή του.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών για τη συντήρηση και αποκατάσταση του μνημείου, το 1993 συστάθηκε η Επιτροπή Πρωτάτου (μετέχουν οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, η Ιερά Επιστασία και καθηγητές), ενώ το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στις 5/8 ενέκρινε τη μελέτη της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων (το θέμα συνεισηγήθηκαν η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και η Διεύθυνση Συντήρησης) για τη συντήρηση τοιχογραφιών και κονιαμάτων.Κατ' αρχήν προβλέπονται οι απαραίτητες σωστικές επεμβάσεις που αφορούν κυρίως στην αφαίρεση των παλαιότερων. Σημειώνεται δε ότι την ευθύνη των επεμβάσεων στο ναό θα φέρει η 10η ΕΒΑ και η ΔΣΑ. Διατίθενται δε 300 εκ. από το ΥΠΕΧΩΔΕ τα οποία διαχειρίζεται το ΚΕΔΑΚ. Η αρμόδια Εφορεία όπως μας είπε ο προϊστάμενος Γ. Ταβλάκης θα διαθέσει το απαραίτητο εργατοτεχνικό προσωπικό καθώς και συντηρητές όταν αρχίσει το έργο.

Ομως, στο άμεσο μέλλον θα χρειαστεί διεπιστημονική συνεργασία,στο πλαίσιο της ανάγκης συστηματικής προσέγγισης των προβλημάτων, αφού οι αποσπασματικές επεμβάσεις δεν μπορούν να απαλείψουν τις αιτίες της φθοράς. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει επιμέρους αναστηλωτικές εργασίες σωστικού χαρακτήρα, αλλά αναμένεται η σύνταξη συνολικής μελέτης αναστήλωσης, καθώς και περιβαλλοντική μελέτη.Στο μεταξύ ο χρόνος που περνάει είναι μοιραίος για το μνημείο, δεδομένου ότι από το '50 και ύστερα ουδέποτε έτυχε συνολικής αντιμετώπισης. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι μόνο η τσιμεντένια στέγη εδώ και 47 χρόνια αποτελεί την κύρια είσοδο νερού....

Δ. Μ.