Τρίτη 5 Μάρτη 1996
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 26
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΑΤΡΟΥ

Γκόρκι και Λόρκα στο "Πολύτεχνο"

Η "Ομάδα Σύγχρονης Τέχνης",παρά την έλλειψη δικής της στέγης (την τρέχουσα χειμερινή περίοδο στεγάζεται στο θέατρο "Πολύτεχνο"), είχε και την τόλμη και την ενδιαφέρουσα ιδέα να πραγματοποιήσει ένα τρίπτυχο ρεπερτόριο - αφιέρωμα σε τρεις κορυφαίους συγγραφείς του ευρωπαϊκού θεάτρου, με την ευκαιρία μιας κοινής επετείου. Τα 60 χρόνια από το θάνατό τους. Πρόκειται για τους Μαξίμ Γκόρκι, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Λουίτζι Πιραντέλο,του οποίου το έργο ("Το πρόσωπο και το προσωπείο") βρίσκεται ακόμα στο στάδιο των δοκιμών. Το σημείωμά μας αφορά στις παραστάσεις των δύο πρώτων έργων του αφιερώματος, στα "Παιδιά του ήλιου" του Γκόρκι και στο "Εργο χωρίς τίτλο" του Λόρκα. Δύο έργα, όχι μόνο σπουδαία, αλλά και με κοινό "παρονομαστή" την επανάσταση. Εργα που γράφτηκαν σε διαφορετικές περιόδους και χώρες, αλλά μέσα σε κλίμα επαναστατικό και εμπνευσμένα από αυτό.

"Τα παιδιά του ήλιου"

Παραμονές της επανάστασης του ρωσικού προλεταριάτου το 1905, χρονιά θανάτου του Τσέχοφ, ανεβαίνει το τρίτο έργο του ήδη μπολσεβίκου Γκόρκι "Τα παιδιά του ήλιο". Η πρεμιέρα συνοδεύεται με επεισόδια μεταξύ κοινού και αστυνομίας, παρεμβαίνει η αμείλικτη λογοκρισία και το έργο απαγορεύεται. Ακολουθεί το αιματοκύλισμα της επανάστασης (22 Γενάρη 1905) και η σύλληψη και φυλάκιση του συμμέτοχου στην επανάσταση Γκόρκι. Το 1905 είναι η χρονιά που προοιωνίστηκε την Οχτωβριανή Επανάσταση. Είναι και η χρονιά που πέθανε ο Τσέχοφ, από τον οποίο ο Γκόρκι επηρεάστηκε καθοριστικά και με τη δραματουργία του οποίου η δική του δραματουργία ανέπτυξε έναν ουσιαστικό "διάλογο" θεματικό, αλλά κυρίως ιδεολογικό. Ο Τσέχοφ λαχταρούσε στον "Βυσσινόκηπο" λ. χ. την ανάγκη, αλλά και την ελπίδα μιας νέας κοινωνίας. Ο Γκόρκι δεν την ποθούσε απλώς. Την έβλεπε να έρχεται και έβαζε και ο ίδιος το "λιθαράκι" του για την αφύπνιση του λαού και τη συνειδητοποίηση όσο ήταν δυνατόν περισσότερο κοινωνικών στρωμάτων και δυνάμεων ως συμμάχων του προλεταριάτου, με τους "Μικροαστούς" (1902), τους "Παραθεριστές" (1903), τα "Παιδιά του ήλιου" (1904-1905). Το τρίτο αυτό έργο αποτελεί μια προέκταση των "Παραθεριστών", με το οποίο ασκούσε καυστική κριτική στην κοσμοπολίτικη, παρακμιακή αστική τάξη και στην άπραγη, αποκομμένη και άχρηστη για το κοινωνικό σύνολο, αργόσχολα περιφερόμενη γύρω από τους αστούς διανόηση. Στα "Παιδιά του ήλιου" στόχος της κριτικής του είναι ο, αυτάρεσκα κλεισμένος στον εαυτό του, κόσμος της επιστήμης και της τέχνης, που δεν αντιλαμβάνεται καν τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται, που δε συνειδητοποιεί έγκαιρα όχι μόνο τα κοινωνικά αδιέξοδά του, αλλά ούτε και τα ατομικά - υπαρξιακά του. Οι ήρωές του, ο Ποτάσοφ (ερευνητής - χημικός), ο Βαγκίν (ζωγράφος), η Ελενα (η φιλότεχνη γυναίκα του Ποτάσοφ), η Λίζα (η νευρωτικά και εγωπαθώς ρομαντική αδελφή του), ο Τσεπουρνόι (ο άπελπις και τελικά αυτόχειρας κτηνίατρος), η χήρα Μελανία (που πούλησε τα νιάτα και την ψυχή της στον πλούσιο γεροέμπορο άντρα της) και το περιβάλλον τους (υπηρέτες, αρπακτικοί νεοκτηματίες και έμποροι, δύστυχοι και εξαθλιωμένοι μεροκαματιάρηδες) είναι ένας κόσμος που βουλιάζει, συνθλίβοντας και ανθρώπινα πλάσματα. Με ευθύνη και της αποκομμένης από το λαό και τις ανάγκες του "έρευνας για την έρευνα" και "τέχνης για την τέχνη".

Το έργο του Γκόρκι, με τη στρωτή μετάφραση (Μαίρη Βεάκη), το λιτά ρεαλιστικό σκηνικό και τα καλαίσθητα κοστούμια (Αφροδίτη Κοτζιά), την αισθαντική μουσική (Νίκος Αδειλίνης) και με τη σκηνοθεσία του Γιάννη Καλατζόπουλου,υπηρετείται απόλυτα, ιδεολογικά και αισθητικά. Η σκηνοθετική δουλιά του Γ. Καλατζόπουλου διακρίνεται για τη θέρμη, το σεβασμό, τη συμφωνία της με το περιεχόμενο του έργου, αλλά και το αισθητικό μέτρο της, που εναρμονίζει το κριτικό ρεαλισμό με τα σύμβολα του έργου, τα δραματικά στοιχεία με την υποδόρια καυστική σάτιρα. Μια σύνθεση που προβάλλει καθάρια με τις συνολικά καλές ερμηνείες.

Ο Νίκος Πόγκας ενσαρκώνει υποδειγματικά, με λεπτομερειακή επεξεργασία όλων των εκφραστικών μέσων του (λόγος, χειρονομία, κίνηση, στάση, έκφραση προσώπου, συμπεριφορά, συναισθήματα), τον Ποτάσοφ. Πρόκειται για μια ερμηνεία πληρότητας και ωριμότητας, κέρδος όλης της παράστασης. Ο Στέλιος Γούτης και η Μίρκα Καλατζοπούλου ερμηνεύουν με αλήθεια και πικρό χιούμορ δυο πλάσματα μοναχικά και αυτοσαρκαστικά. Στην ποιότητα της παράστασης συμβάλλουν επίσης η αισθαντικότητα της Ελισσάβετ Ναζλίδου,η λεπτή ειρωνεία του Γιάννη Καλατζόπουλου,το μετρημένο παίξιμο της Εβίτας Παπασπύρου,η αμεσότητα της Ζωής Βουδούρη και της Φαίη Σκαρδή,αλλά και τύποι που πλάθουν οι Νίκος Νικολαϊδης, Αχιλλέας Σάββαρης, Γιάννης Τσίκης, Γιάννης Κρανιάς, Γιώργος Θεοτοκάς.

"Εργο χωρίς τίτλο"

Μέσα στις φλόγες που έπνιξαν τα επαναστατικά οράματα του ισπανικού λαού, ο μέγας τροβαδούρος της, ο θεμελιωτής του σύγχρονου θεάτρου της, ο Λόρκα άφησε ατελές ένα τρίπρακτο, όπως το σχεδίαζε, έργο. Η δολοφονία του έδωσε ένα τραγικό φινάλε στο "Εργο χωρίς τίτλο", αλλά και επιβεβαίωσε την αλήθεια της διακήρυξης του ποιητή, ακριβώς μ' αυτό το κείμενο, ότι η τέχνη δεν είναι αληθινή, δεν έχει αξία, αν πλάθει έναν κόσμο "ξένο" από τη ζωή, απόμακρο και αποκομμένο από την κοινωνική πραγματικότητα. Το κείμενο αυτό - που θα αποτελούσε την πρώτη ίσως πράξη του τρίπρακτου έργου του και η δράση του εκτυλίσσεται σε μια σκηνή θεάτρου, με ήρωες τους ανθρώπους του θεάτρου - είναι κυριολεκτικά μια διακήρυξη του Λόρκα για τον κοινωνικό χρέος του θεάτρου. Ενα κριτικό σχόλιο για τον κίνδυνο των ανθρώπων του θεάτρου να υποκύψουν στα "μάγια" έργων του παρελθόντος και στα "όνειρα μιας θερινής νύχτας", να μείνουν έγκλειστοι στον κόσμο της φαντασίας, την ίδια ώρα που η επανάσταση έξω είναι το "θέατρο" της αληθινής ζωής, της ικανής να εμπνεύσει και την τέχνη του καιρού της. Το "Εργο χωρίς τίτλο" και "Το κοινό" θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως η καλλιτεχνική και ιδεολογική "διακήρυξη" του Λόρκα. Και μόνο από αυτή την άποψη είναι αξιέπαινη η επιλογή αυτού του έργου για το αφιέρωμα του θιάσου.

Η θεματική και αισθητική ιδιομορφία του ανολοκλήρωτου αυτού έργου εμπεριέχει πολλά προβλήματα και δυσκολίες στη σκηνική ερμηνεία του. Απαιτεί μεγάλη γνώση της λορκικής δημιουργίας (ποιητικής, δραματουργικής, σκηνοθετικής), πολλαπλάσιο μόχθο όλων των συντελεστών απ' ό,τι ίσως θα απαιτούσε ένα ολοκληρωμένο έργο του. Η παράσταση, σε μετάφραση Χριστίνας Πάντζου,ποιητική παρέμβαση - ιντερμέδιο Δημήτρη Ιατρόπουλου,σκηνοθεσία Σίμωνα Πάτροκλου,επιμέλεια σκηνικών - κοστουμιών Πέννυς Αμπλα,μουσική Νίκου Παναγιωτόπουλου,χορογραφία Ελβίρας Μπαρτζώκα,είναι μια πολύ φιλότιμη, με καρδιά και μεράκι, συλλογική προσπάθεια νέων κυρίως καλλιτεχνών. Μια προσπάθεια που δεν της λείπουν οι αδυναμίες, αλλά που άξιζε τον κόπο, μιας προσπάθειας χρήσιμης για το κοινό, τους συντελεστές της παράστασης και τους ηθοποιούς: Οδυσσέας Σταμούλης, Μίρκα Καλατζοπούλου (οι εμπειρότερες ερμηνείες), Νίκος Βαμβακάς, Λίλιαν Παναγιωτοπούλου, Σοφία Τσινάρη, Ελβίρα Μπαρτζώκα, Νίκος Καραγιώργης, Υβόννη Πετράκη, Αδάμ Ματθαίος, Νίκος Μπουρνιάς, Γιάννης Κρανιάς, Θάνος Κοντογιώργης, Κατερίνα Κωστοπούλου, Ανδρέας Λιοσάτος.

ΘΥΜΕΛΗ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ