Ηταν στα μέσα του 15ου αιώνα. Ισως ποτέ να μην μπορέσουμε, με ακρίβεια, να αναφέρουμε σε ποιο από τα τρία κράτη της Ευρώπης - την Ολλανδία, τη Γερμανία ή τη Γαλλία, ανήκει η τιμή και η δόξα της εφεύρεσης της τυπογραφίας. Αν και αναγνωρίζεται ότι η τιμή της γέννησης του εφευρέτη των κινητών χαρακτήρων ανήκει στην Ολλανδία, η δόξα της εφεύρεσης της μεταλλικής μήτρας και του πιεστηρίου, αποδίδεται στον Γουτεμβέργιο. Ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος θεωρείται, αν όχι ο πρώτος, τουλάχιστον ο πραγματικός εφευρέτης της τυπογραφίας.

Χάρη στην επιστήμη της τυπογραφίας, χάρη στους καλλιτέχνες - μαστόρους της, τους τυπογράφους, η τέχνη της τυπογραφίας, έφτασε στους επόμενους αιώνες στο απώγειό της, δίνοντας πολλά δείγματα υψηλής αισθητικής και άρτιας τεχνικής. Στον αιώνα μας, τα τυπογραφικά μηχανήματα και πιεστήρια, έχουν πολύ εξελιχθεί. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας όμως, δεν "έγραψε" μόνο λαμπρές σελίδες. Η κακή αξιοποίησή της, κατέβασε την ποιότητα του εντύπου και κατέστρεψε την αισθητική του λειτουργία.

Ενας μεγάλος δάσκαλος της χαρακτικής, ένας "εραστής" της ομορφιάς και λάτρης της ακρίβειας, ο ζωγράφος - χαράκτης Γιώργης Βαρλάμος,που τιμήθηκε με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο της εικαστικής προσφοράς του και τη συμβολή του στην αισθητική ποιότητα του βιβλίου,δε "φυλάει Θερμοπύλες", αλλά "περιφρουρεί" επί πολλά χρόνια τον έντυπο λόγο. Ο Γ. Βαρλάμος, εδώ και τρία χρόνια, αφιερώνει πολύτιμο χρόνο στην επιμέλεια, καλαισθησία και ευ-ανάγνωση, των βιβλίων της "Σύγχρονης Εποχής".

"Σήμερα, όσο και αν έχουμε προχωρήσει στην τεχνολογία, δεν ξέρουμε να μεταχειριστούμε τα σπουδαία πράγματα που αυτή ανοίγει.Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η φωτοσύνθεση. Μπορεί ένα έντυπο να στοιχειοθετείται μέσα σε μερικές μέρες, ενώ άλλοτε χρειάζονταν μήνες, όμως δεν έχει την παλιά ποιότητα. Η τεχνολογία βοήθησε στο να γίνει πιο εύκολα και πιο φτηνά. Η μάλλον θα έπρεπε να γίνεται πιο φτηνά. Παλιότερα όμως, το βιβλίο φτιαχνόταν αργά μεν, αλλά με πολύ γούστο",επισημαίνει ο καλλιτέχνης και συνεχίζει:

"Ενα απλό παράδειγμα: κάποτε υπήρχαν στο τυπογραφείο οι στοιχειοθέτες. Τεχνίτες, που ήξεραν πώς θα βάλουν ένα στοιχείο δίπλα σε ένα άλλο. Μόλις έγινε η φωτοσύνθεση, οι επιχειρηματίες κατήργησαν τους στοιχειοθέτες και πήραν δακτυλογράφους, οι οποίοι δε γνώριζαν την εργασία των τυπογράφων. Ενώ λοιπόν η τεχνολογία μάς δίνει τη δυνατότητα να βάζουμε τα στοιχεία στην τάξη που θέλουμε, οι σημερινοί "στοιχειοθέτες" δεν έχουν ιδέα για το πώς πρέπει να είναι τα γράμματα στοιχειοθετημένα. Ετσι, ώστε να έχουμε όχι μόνο ένααισθητικό αποτέλεσμα, αλλά ένα αποτέλεσμα που να βοηθάει τον αναγνώστη να διαβάσει το έντυπο με μεγαλύτερη άνεση.Μερικά μυστικά: Οταν μια αράδα είναι μεγάλη, θέλει πιο μεγάλα γράμματα. Οταν μια αράδα είναι μικρή θέλει πιο μικρά γράμματα. Εάν η μία αράδα από την άλλη έχει διάστημα μεγαλύτερο από ό,τι πρέπει, το κείμενο είναι αραιό. Δε διαβάζεται. Αν είναι πυκνότερο είναι ακόμη χειρότερα. Υπάρχει ένα όριο. Ολα αυτά ήταν αποτέλεσμα μιας εμπειρίας που είχε γίνει επιστήμη. Αυτό σήμερα, αγνοείται τελείως. Ετσι, βλέπουμε στις μέρες μας βιβλία ενδιαφέροντα σαν κείμενα, τα οποία όμως, λόγω της εμφάνισής τους, δεν μπορούμε να τα διαβάσουμε".

- Πόσα χρόνια ασχολείστε με την τέχνη του βιβλίου; Υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στη χαρακτική και την τυπογραφία;

"Οχι μόνο ασχολούμαι αλλά τα σπούδασα. Κατ' αρχήν κάθε στοιχείο είναι μια μικρή ξυλογραφία.Ετσι ήταν, στην κυριολεξία, παλιότερα, με τα ξύλινα γράμματα. Εμπαιναν το ένα δίπλα στο άλλο και σχημάτιζαν τη λέξη. Μετά έγιναν μεταλλικά. Οταν λέμε λοιπόν μια μικρή ξυλογραφία το κάθε γράμμα, σημαίνει ότι έχει άμεση σχέση με τη χαρακτική. Παλιότερα δε, όταν τα βιβλία γίνονταν με ξυλογραφίες ή με τα μεταλλικά στοιχεία, εικόνα, γράμματα και κείμενο χαράζονταν επάνω στο ίδιο ξύλο και ολόκληρη η σελίδα γινόταν μια ξυλογραφία. Σήμερα αυτά βρίσκονται στα μουσεία και είναι επιτεύγματα μεγάλης αισθητικής".

- Διδαχτήκατε την τέχνη του βιβλίου στη Σχολή Καλών Τεχνών;

"Είχα τη μεγάλη τύχη να έχω ένα δάσκαλο σπουδαίο και τρανό. Τον Γιάννη Κεφαλληνό,ο οποίος όλα αυτά τα ήξερε πολύ καλά. Οταν μετά τη Σχολή, πήγα στο Παρίσι, με υποτροφία, δεν έμαθα τίποτα παραπάνω. Κάποιος μάλιστα από τους καθηγητές εκεί, μου είπε: " έλα να μας μάθεις χαρακτική". Στα καλλιτεχνικά σχολειά τότε, διδασκόταν η τέχνη του βιβλίου. Σήμερα δεν την ξέρουν οι τυπογράφοι, αλλά μόνο οι χαράκτες και μάλιστα ορισμένοι που είχαν την τύχη κάποτε να τα διδαχτούν. Στις μέρες μας, δυστυχώς, και αν τα διδάσκονται, τα μαθαίνουν ελλιπώς".

- Πώς ξεκίνησε η συνεργασία σας με τη "Σύγχρονη Εποχή";

"Εγώ το επιδίωξα και ευτυχώς ανταποκρίθηκαν στην ανάγκη που υπήρχε να δοθεί μεγάλη προσοχή όχι μόνο στην εμφάνιση, αλλά και στην απόδοση της τυπογραφίας. Στη "Σύγχρονη Εποχή" βρίσκομαι περίπου τρία χρόνια. Εχω πολύ καλή συνεργασία με τον διευθυντή της, τον Δημήτρη Παπαλεωνίδα.Επίσης, έχω μια σπουδαία συνεργάτισσα, την Ειρήνη Σαλουβάρδου.Κι έτσι καταφέραμε στη "Σύγχρονη Εποχή", τα κείμενα που ήταν κάποτε αδιάβαστα, όχι μόνο να διαβάζονται, αλλά να είναι και όμορφα. Κι αυτό αναγνωρίστηκε από τον κόσμο".

- Σ' όλα τα βιβλία υπάρχει δική σας παρέμβαση, ή μόνο στα λογοτεχνικά και καλλιτεχνικά;

"Δυστυχώς όχι σε όλα, γιατί δεν προλαβαίνω. Επεμβαίνω λιγότερο στα παιδικά βιβλία. Ενας που εικονογραφεί παιδικό βιβλίο πρέπει, πιστεύω, να το κάνει όπως θέλει. Δεν μπορούμε να τον περιορίσουμε. Στα άλλα βιβλία, κάνουμε ό,τι προλαβαίνουμε. Υπάρχει ακόμη ένας μικρός αριθμός βιβλίων που ανατυπώνονται και αναγκαστικά ανατυπώνονται όπως είχαν τυπωθεί παλιά. Και σ' αυτά δεν μπορούμε να επέμβουμε".

- Χρειάζεται πολύς χρόνος για τη δουλιά που κάνετε πάνω στα βιβλία;

"Κυρίως χρειάζεται γνώση".

- Το αναγνωστικό κοινό είναι ένα πλατύ κοινό. Το βιβλίο απευθύνεται σε όλο τον κόσμο και λογικά θα έπρεπε να υπάρχει από τους εκδότες μια ιδιαίτερη προσοχή στην εμφάνισή του και στο τύπωμά του.

"Και όχι μόνο αυτό. Θα έπρεπε να είναι και φτηνότερο. Εντούτοις δεν είναι πιο φτηνό. Παλιά έκανε ένα χρόνο για να βγει. Τώρα, ενώ η απασχόληση των δημιουργών του είναι μόνο μια βδομάδα, δεν είναι φτηνότερο. Πού είναι αυτά τα χρήματα; Τα χαρτιά την εποχή εκείνη - πριν 40 περίπου χρόνια - γίνονταν από ξύλα, τώρα γίνονται από διάφορες ύλες, ακόμη και από χορτάρι. Λογικά θα έπρεπε να έχει πέσει η τιμή του και γι' αυτό το λόγο".

"Αρα όταν φτάνει το βιβλίο με τόσες απαλλαγές οικονομικές να έχει την ίδια τιμή και πολλές φορές μεγαλύτερη, τότε πού πάνε αυτά τα λεφτά; Τα βάζει στην τσέπη του, ο επιχειρηματίας, το μεγάλο κεφάλαιο που έχει κάνει επίθεση σε όλον τον κόσμο και μας έχει, κυριολεκτικά, ρημάξει.Θυμάμαι είχα κάνει για το ΚΚΕ μια αφίσα, τότε που είχε έρθει ο Ζισκάρ στη χώρα μας και είχαν φυτέψει τους φοίνικες στη λεωφόρο Συγγρού. Ηταν τότε το θέμα της ΕΟΚ.Στην αφίσα είχα κάνει έναν στρατιωτικό σε κίτρινο φόντο, που από τη μέση και κάτω ήταν στρατοκράτης και από τη μέση και πάνω πλουτοκράτης. Κρατούσε στο χέρι του, μπροστά του, μια μάσκα μιας όμορφης κοπέλας. Τότε, η αφίσα αυτή, θεωρήθηκε πολύ σκληρή. Να, όμως, που επαληθεύτηκε. Σήμερα τα πάντα μαζεύονται για τις μεγάλες τσέπες. Θα 'φηναν λοιπόν και το βιβλίο έτσι; ".

"Παρά τις μεταβολές που έχει υποστεί σήμερα το βιβλίο, παρ' όλη την αμορφωσιά των σημερινών τυπογράφων, σε σχέση με τους παλιότερους, το βιβλίο της "Σύγχρονης Εποχής", έφτασε να είναι το ωραιότερο βιβλίο στην Ελλάδα".

"Θυμάμαι είχα έναν καθηγητή στην υγιεινή, που μας έλεγε πώς πρέπει να τρώμε. Να μασάμε την τροφή μας καλά, να μην βιαζόμαστε κλπ. Και έλεγε μάλιστα: "βρε Ρωμιέ κάθεσαι και σκοτώνεσαι όλη την ημέρα για να βγάλεις αυτό το ξεροκόμματο, τουλάχιστον φάτο με το σωστό τρόπο".Ετσι και με τους συγγραφείς. Ο συγγραφέας σκοτώνεται για να γράψει ένα πράγμα που είναι ο μόχθος ετών. Φτάνει, όμως στο τυπογραφείο και τυπώνεται όπως όπως. Με τέτοιο τρόπο, που σου έρχεται να το πετάξεις μόνο από την εμφάνισή του. Δεν είναι η εικόνα που κάνει τα βιβλία σωστά. Είναι το κείμενο που τα κάνει ωραία. Η εικόνα είναι ένα στοιχείο παραπάνω. Θα ευχόμουν να μας μιμούνται και οι άλλοι εκδότες προς όφελος των αναγνωστών. Δεν είναι πολυτέλεια αυτό, είναι ανάγκη".

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ