Δεν είναι μυστικό και δεν είναι ούτε καν καινούργιο το ότι η Τουρκία είναι εδώ και γενεές το αντικείμενο μιας εντατικής προσπάθειας καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού.

Αυτό ήταν το γενικό περιεχόμενο της πολιτικής του ιδρυτή της Δημοκρατίας, Μουσταφά Κεμάλ Πασά, του οποίου τα πορτρέτα, τις προσωπογραφίες και τα αγάλματα μπορεί κανείς να δει παντού. Η πολιτική αυτή αποσκοπούσε στη μετατροπή της Τουρκίας σε σύγχρονο κράτος, παραμερίζοντας τα αναχρονιστικά στοιχεία, τουλάχιστον τα πιο εξόφθαλμα.

Τι σημαίνει, όμως, "εκσυγχρονισμός" και ποια είναι τα "αναχρονιστικά στοιχεία"; Οπως είναι σήμερα προφανές, στα πλαίσια των πολιτικών, ιδεολογικών, στρατηγικών αλλά και γνωσιολογικών παραμέτρων των αστών Ρεπουμπλικανών (αλλά όχι αναγκαστικά και δημοκρατών) που πήραν την εξουσία στην Τουρκία του 1920, το πρώτο σήμαινε εκείνο που μοιάζει και το δεύτερο εκείνο που δε μοιάζει με τη "Δύση".

Αυτό περιέπλεξε τα πράγματα. Κατ' αρχήν, οι αστοί Ρεπουμπλικανοί, που φοβόνταν τις μάζες των εργαζομένων, επέβαλαν ή προσπάθησαν να επιβάλουν το πρόγραμμά τους καθαρά από τα πάνω, συχνά με τη φωτιά και το σίδερο και, ακόμη συχνότερα, υιοθετώντας μόνο μερικά εξωτερικά χαρακτηριστικά και αποφεύγοντας όπως ο διάβολος το λιβάνι το εσωτερικό περιεχόμενο. Δεν έγινε καμία προσπάθεια προσαρμογής στις παραδόσεις της χώρας και, ακόμη περισσότερο, καμιά προσπάθεια συμμαχίας με τις λαϊκές μάζες στο έδαφος αυτών των παραδόσεων. Ακόμη περισσότερο, μερικά από τα μέτρα της Δημοκρατίας είχαν καθαρό το στοιχείο της κυνικής εξαπάτησης ή και του δολίου περισπασμού. Ας πάρουμε το περίφημο ζήτημα με το φέσι, που οδήγησε ακόμη και σε απαγχονισμούς. Ηταν, άραγε τόσο σοβαρό και άξιζε τόση προσοχή; Οπως όλα δείχνουν, μάλλον κάτι άλλο συνέβαινε: Ασφαλώς, οι μπέηδες και οι αγάδες, αλλά και πολλά στελέχη του Στρατού, που ή είχαν αποκτήσει γαίες ή είχαν επεκτείνει αυτές που ήδη είχαν μέσω της διαρπαγής των δημοσίων γαιών ή των γαιών του Σουλτάνου, προτιμούσαν η χώρα να ασχολείται με το φέσι παρά με τη λύση του αγροτικού προβλήματος και με το σύνθημα της διανομής της γης στους αγρότες.

Από την άλλη μεριά, οι λαϊκές μάζες, ιδιαίτερα της υπαίθρου, που δεν κέρδισαν τίποτε από την καινούργια Δημοκρατία, αποσύρθηκαν σε μια ερμητική περιχαράκωση, που, συχνά, πήρε τη μορφή περιοδικών παραδοσιολατρικών ξεσπασμάτων.

Στο μεταξύ, η κατάσταση εξελισσόταν. Η πολιτική του καπιταλιστικού εκσυγχρονισμού οδήγησε σ' αυτό που ήταν αναπόφευκτο να οδηγήσει - στη δημιουργία μιας νέας μεγαλοαστικής τάξης που στερέωσε τη θέση της. Το γεγονός αυτό, μαζί με τις νέες πραγματικότητες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την ένταξη της Τουρκίας σε διεθνείς οργανισμούς του ιμπεριαλισμού (π. χ., ΝΑΤΟ) και η παρατεταμένη υψηλή συγκυρία οδήγησαν σε ακόμη μεγαλύτερη ένταση του "δυτικοστρεφούς" στοιχείου της τουρκικής κοινωνίας. Αλλά η εξέλιξη συνεχίστηκε. Τα πολύ έντονα συμπτώματα κρίσης στη διάρκεια της 10ετίας του '70, η εμφάνιση νέων πόλων οικονομικής ισχύος (π.χ., των "βασιλείων του πετρελαίου" στη Μ. Ανατολή) οδήγησαν σε νέες σκέψεις. Πολύ περισσότερο που η όλο και πιο στενή ολοκλήρωση με τον ιμπεριαλισμό οδήγησε σε σοβαρότατη απειλή σε βάρος πλατύτατων παραδοσιακών τομέων της χώρας (π.χ., γεωργία, χειροτεχνία κλπ.), απειλώντας με αφανισμό τεράστια στρώματα του πληθυσμού. Η μονιμοποίηση και το βάθεμα της κρίσης στη διάρκεια της δεκαετίας του '80 και του '90 και η συστηματική και όχι χωρίς τη στενή συνεργασία των διεθνών ειδικών υπηρεσιών εξόντωση των δυνάμεων της Αριστεράς, δυνάμωσαν τις τάσεις αυτές και κατέληξαν στην ενίσχυση των ισλαμιστών.

Γιατί, αλήθεια, είπαμε όλα αυτά τα, ομολογουμένως, κάπως σχοινοτενή και μάλλον βαρετά;

Γιατί, απλούστατα, θέλουμε να επαναλάβουμε κάτι που έχουμε ξαναγράψει σε άλλη ευκαιρία: Οτι η εξέλιξη της τουρκικής κοινωνίας, εξέλιξη που χαρακτηρίζεται από ΜΙΑ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΒΙΑΙΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, πλησιάζει σιγά σιγά σε ένα κρίσιμο σημείο.

Την κρίση αυτή, που, στην ουσία της, είναι μια σοβαρή κρίση ταυτότητας, μπορεί κανείς να δει σε κάθε γωνιά της Αγκυρας. Σ' αυτήν παίρνουν μέρος δυνάμεις εντελώς ανομοιογενείς - ή ακόμη και καθαρά εχθρικές μεταξύ τους - που δύσκολα μπορείς πάντα να αποδοκιμάσεις ανεπιφύλακτα. Στις γραμμές των αντιπάλων του ισλαμισμού, υπάρχουν, ασφαλώς, σε μεγάλη έκταση και αυτοί που θέλουν την πρόοδο της χώρας, την πραγματική της απελευθέρωση και την ευημερία της. Καταλαβαίνουν τους κινδύνους της τυφλής παραδοσιολατρείας και, βλέποντας και τα πρακτικά παραδείγματα, δεν μπορεί κανείς να τους καταδικάσει. Από την άλλη, όμως, μεριά, πώς να καταδικάσει κανείς χωρίς δισταγμό τον εργάτη και την αγρότη της Ανατολίας, που βλέπουν σ' αυτό που τους είναι οικείο και που έχει διαμορφώσει την "ιστορική προσωπικότητά" τους (δηλ. στο Κοράνι) την αντίσταση στην καπιταλιστική υποδούλωση και την ιμπεριαλιστική καταπίεση;

Ποια θα είναι η κατάληξη; Δύσκολο να το πει κανείς. Η ιστορία μας επιφυλάσσει, ασφαλώς, πολλές ακόμη εκπλήξεις. Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε σήμερα, κοιτάζοντας τα ριχτά παλτά ή τα BLUE JEANS που περιβάλλουν τις, συχνά πολύ ωραίες, κόρες της Ανατολίας, είναι να σκεφθούμε ότι οι ιστορικές συγκρούσεις παίρνουν συχνά αβλαβή μορφή και να ευχηθούμε να είναι πάντα έτσι.