Τα τελευταία σημειώματά μου, με το γενικό τίτλο "Απορίες", είναι γεμάτα, όπως βλέπει ο αναγνώστης, από ερωτήματα. Ερωτήματα στα οποία πρέπει να δοθούν απαντήσεις. Οσο επώδυνες και αν είναι αυτές, αφού αφορούν τη συντριβή ενός οράματος, του μόνου που θα μπορούσε να φέρει στον ταλαιπωρημένο πλανήτη μας την αληθινή ανθρώπινη δικαιοσύνη.

Αλλωστε δεν είναι αναγκαστικά όλες οι απαντήσεις επώδυνες. Στα σημειώματά μου αυτά επέμεινα στο να δειχθεί, ότι η κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων της παραγωγής, που χτυπήθηκε αδυσώπητα από τους αντιπάλους του σοσιαλισμού και ολοένα χτυπιέται, ως αντιφατική προς κάθε έννοια οικονομικής ανάπτυξης και προόδου, δεν είναι διόλου τέτοια. Η απόδειξη της πραγματικότητας αυτής έχει τεράστια σημασία και για το μέλλον,γιατί αφορά, για να το πω έτσι, τη δομή του σοσιαλισμού, τη δυνατότητα να θεμελιωθεί και να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός στέρεα. Αποδείχτηκε (με αριθμούς, επιβεβαιωμένους και από τους αντιπάλους του), ότι ο σοσιαλισμός είναι δομικά εφικτός, πραγματοποιήσιμος. Ωστόσο, η πτώση του χρησιμοποιήθηκε απ' τους εχθρούς του ως επιχείρημα στον ισχυρισμό τους, ότι αυτός απέτυχε δομικά. Κι αυτό λύνει τα χέρια σ' όλους τους "σοσιαλιστές". Ο αρχηγός π.χ. του αγγλικού Εργατικού Κόμματος Μπλερ, που δημοσιοποίησε το "μανιφέστο των Εργατικών", το οποίο ονόμασε κιόλας "Συμβόλαιο με το λαό" (κάτι μου θυμίζει...), δήλωσε ανενδοίαστα: "ο σοσιαλισμός δε σήμαινε ποτέ εθνικοποίηση της κρατικής εξουσίας, αλλά ηθικός τρόπος ζωής" (λες και ο ηθικός τρόπος ζωής δεν είναι τίποτ' άλλο παρά τρεις απλές λέξεις).

Σε τελευταία ανάλυση επιχειρείται συστηματικά η σύγχιση της έννοιας της δομής με αυτή της λειτουργίας, μολονότι είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα. Και αν συγχέονται, αυτό γίνεται σκόπιμα, γιατί κατά τη λειτουργία του σοσιαλισμού στη Σ. Ενωση έγιναν θανάσιμα λάθη, παρεκκλίσεις και αποκλίσεις απ' την κομμουνιστική ορθοδοξία. Και μάλιστα στο όνομά της. Κολλούσαν την ετικέτα του φίλου σε άτομα που θα μπορούσαν να είναι εχθροί (τους Γκορμπατσώφ και Γιέλτσιν ανέδειξε στα ύψιστα αξιώματα το ίδιο το Κόμμα). Και κολλούσαν αντίστροφα την ετικέτα του εχθρού σε άτομα που θα μπορούσαν να είναι και φίλοι. Δίπλα σε παραδείγματα που ανέφερα στα προηγούμενα σημειώματα θέλω ακόμα να πω, ότι ζητήματα του εσωτερικού ανθρώπου αντιμετωπίστηκαν με απελπιστική άγνοια και υπεραπλούστευση. Ενας ποιητής, ένας καλλιτέχνης δεν τολμούσε να εκδηλώσει το υπαρξιακό του άγχος, που μπορεί να υπάρχει και όταν ακόμα όλα γύρω μας είναι καλά και ωραία. Δεν έγινε δυνατό να κατανοηθεί, ότι ένα ειλικρινές μεταφυσικό ποίημα (ο Ρίτσος έγραψε τέτοια) μπορούσε να είναι ασύγκριτα πιο ωφέλιμο στην υπόθεση του σοσιαλισμού (αφού θα κλόνιζε το δεύτερο μεγάλο επιχείρημα των εχθρών του, ότι στο σοσιαλισμό δεν υπήρχε ελευθερία του πνεύματος) απ' όσο ένα κατά παραγγελία ή από καιροσκοπισμό γραμμένο ποίημα σοσιαλιστικού ρεαλισμού (αφού απέκρυπτε πολλές φορές υπαρκτά προβλήματα, που έπρεπε να γίνουν γνωστά και να λυθούν, πριν γιγαντωθούν).

Δομή και λειτουργία του σοσιαλισμού. Από την πρώτη εξαρτάται η ίδια η οντολογία του, το αν είναι μια αφηρημένη μεταφυσική σύλληψη ή ιστορικά δυνατή η πραγμάτωσή του. Αποδεικνύεται πως ισχύει το δεύτερο. Αυτό σημαίνει πως τίποτα δε χάθηκε. Τα πράγματα θα κριθούν στο μέλλον.