Στην τρέχουσα επικαιρότητα, η μεθόδευση - μέσω νόμων - της άλωσης των εργατικών δικαιωμάτων: Διευθέτηση του χρόνου εργασίας, απελευθέρωση του ωραρίου, κατάργηση του 8ωρου, επέκταση του χρόνου υπερεργασίας...

Στόχος; Ο χρόνος εργασίας των εργαζομένων να γίνει «λάστιχο». Κι όμως... εργάτες και εργάτριες στις αρχές του αιώνα - και στην Ελλάδα - πάλεψαν σκληρά για τις κατακτήσεις που τώρα μας τις παίρνουν. Δημοσιεύουμε πρόσφατη σχετική ομιλία της Χρυσούλας Λαμπούδη, υπεύθυνης Γυναικών του ΠΑΜΕ.

Το εργατικό κίνημα στη χώρα μας αρχίζει να σχηματοποιείται στις αρχές του 20ού αιώνα. Η θέση της γυναίκας εκείνη την εποχή είναι τραγική, παρατηρεί η ομιλήτρια. Χωρίς δικαιώματα, χωρίς μόρφωση, υποταγμένη πάντα στη θέληση του πατέρα ή του συζύγου. Για τις γυναίκες της αστικής τάξης θεωρείται υποτιμητική η εργασία, όμως για τα φτωχά λαϊκά στρώματα δε συμβαίνει το ίδιο. Τα κλωστοϋφαντουργεία, τα ραφτάδικα, τα καπελάδικα, μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις απασχολούν όλο και περισσότερες γυναίκες.

Στην Ελλάδα έχουμε καταγραμμένη την πρώτη απεργία 60 περίπου εργατριών στο Υφαντουργείο Ρετσίνα στον Πειραιά το 1892. Χωρίς σχηματισμένη ακόμα εργατική συνείδηση, οδηγήθηκαν στην απεργία, για να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους δικαιώματα, σπρωγμένες μόνο από τη δύναμη που δίνει η απελπισία και η απόγνωση.

Η Χρ. Λαμπούδη μας δίνει ανάγλυφα την ατμόσφαιρα της εποχής: Το γυναικείο κίνημα είναι ανύπαρκτο και αδιανόητο για την πλειοψηφία της εργατικής τάξης, ούτε καν στα εργατικά σωματεία που αρχίζουν να ιδρύονται δεν έχουν δικαίωμα εγγραφής οι γυναίκες, πολλές φορές μάλιστα έρχονται σε σύγκρουση με τους εργάτες γιατί η αμοιβή της εργάτριας είναι περίπου στο μισό του εργάτη, έτσι οι εργάτριες θεωρούνται ως αιτία να πέφτουν μεροκάματα ή να απολύονται οι άντρες εργάτες.

Στους Βαλκανικούς Πολέμους εργάτριες φασόν ράβουν τα ρούχα του στρατού. Το 1913 οι προϊστάμενοι της στρατιωτικής αποθήκης παρέχουν «κατά προτίμησιν» εργασία σε εργάτριες «καλλιπαρείους». Αυτή η απόφαση έφερε την αντίδραση των υπολοίπων, οι οποίες διαδήλωσαν στο γραφείο του βουλευτή Πειραιά Παναγιωτόπουλου και τον παρακάλεσαν να ενεργήσει για την άρση της «αδικίας».

Στη χώρα μας με την ανάπτυξη των εργατικών αγώνων και την ίδρυση του ΣΕΚΕ - που το Νοέμβρη του 1924 στο τρίτο συνέδριό του μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας - οργανώθηκαν οι πρώτοι σοσιαλιστικοί όμιλοι γυναικών και ο σωστός προσανατολισμός του γυναικείου κινήματος αρχίζει να αναδεικνύεται. Κι όλα αυτά σε μια εποχή που το γενικό της κλίμα δύσκολα επέτρεπε να αναπτυχθούν και να διαδοθούν οι προοδευτικές ιδέες για την απελευθέρωση της γυναίκας.

Είναι χαρακτηριστικό ένα γεγονός που συνέβη το Γενάρη του 1917 στην Καβάλα, στα γραφεία της Καπνεργατικής Ενωσης, όπου προσήλθαν καπνεργάτριες για την παραλαβή βιβλιαρίων: Επιτέλους είναι μέλη συνδικάτου. Ομως ξαφνικά κάποιος φώναξε «Πυρκαγιά». Στην αίθουσα βρίσκονταν 500 καπνεργάτριες. Σκοτώθηκε η Μαρία Τραγανού. Η Καπνεργατική Ενωση μίλησε για σκευωρία. Συνελήφθη ο δράστης, ήταν εργάτης αντίθετος με τη συμμετοχή των γυναικών.

Στις εκλογές του Νοέμβρη του 1920 το νεαρό τότε κόμμα της εργατικής τάξης (ΣΕΚΕ) αναδεικνύει την ανάγκη να αποκτήσει πολιτικά δικαιώματα η Ελληνίδα και η προεκλογική εξόρμηση των εργατριών και εργατών γίνεται - μαζί με άλλα - και με το χαρακτηριστικό και ευρηματικό σύνθημα «Σφυρί, δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι».

Τα αιτήματα των γυναικών της εργατικής τάξης γίνονται και αιτήματα του εργατικού κινήματος και έτσι συνδέεται η απελευθέρωση και η χειραφέτηση της γυναίκας με την κοινωνική απελευθέρωση και χειραφέτηση της εργατικής τάξης.

Η συνειδητοποίηση της γυναίκας ξεκινά από τη συμμετοχή της στα εργατικά σωματεία, στους γυναικείους συλλόγους, στους μαζικούς φορείς, εκεί δηλαδή που γεννιέται η ιδεολογική διαπάλη και αναπτύσσεται ο ταξικός αγώνας, παρατηρεί η Χρυσούλα Λαμπούδη.

Το 1920 στις 24/4 σε απεργία καπνεργατών στην Καβάλα τραυματίστηκαν τέσσερις γυναίκες.

Το 1930 στο Σουφλί με πρωτοβουλία της Θεοδώρας Φίλια ιδρύεται Σωματείο Μεταξεργατριών. Τα εργοστάσια μεταξιού στο Σουφλί αριθμούσαν 470 εργάτριες και 30 εργάτες. Τα ημερομίσθια κυμαίνονταν 18-30 δραχμές για τις εργάτριες και 40-50 δραχμές για τους άνδρες. Οι εργάτριες που έρχονταν από τα γύρω χωριά κοιμούνταν μέσα στο εργοστάσιο γιατί οι ώρες δουλιάς καθημερινά ξεπερνούσαν τις 10 και δεν προλάβαιναν να γυρίσουν στα σπίτια τους. Οι θάνατοι από φυματίωση έφταναν στο 18% από τις ανθυγιεινές συνθήκες που επικρατούσαν.

Στις 22-2-1933 ξεσπάει απεργία με αιτήματα την αύξηση ημερομισθίων, την παροχή καθαρού πόσιμου νερού και την εφαρμογή 8ωρου. Η απεργία διήρκεσε 4 μέρες, έληξε με αποτυχία των απεργών, συλλήψεις και απολύσεις. Αυτό το γεγονός δεν αποθάρρυνε τους εργάτες. Σε απεργία που ακολούθησε οι γυναίκες μπαίνουν μπροστά από τους άνδρες, έρχονται στα χέρια με τους έφιππους αστυνομικούς, τους ρίχνουν κάτω και τους τσακίζουν στο ξύλο. Ηταν νέες, δυνατές και πάλευαν για την ίδια τους τη ζωή...

Από το 1924 οι καπνεργάτες στο Αγρίνιο βρίσκονται σε αναβρασμό. Στις 8 Αυγούστου κατεβαίνουν σε συλλαλητήριο. Οι σφαίρες των αστυνομικών που έπεφταν βροχή σκοτώνουν έναν καπνεργάτη και την καπνεργάτρια Γεωργαντζέλη Βασιλική, μάνα δύο παιδιών και έγκυο έξι μηνών στο τρίτο. Η κηδεία των θυμάτων μετατρέπεται σε παλλαϊκό συλλαλητήριο όλων των κατοίκων της πόλης, με αποτέλεσμα να ικανοποιηθούν αιτήματα όπως 600 δρχ. ενίσχυση στους ανέργους, καθιέρωση ταμείου ασφάλισης καπνεργατών κ.ά.

Στις 29 Μάη του 1930 η Καπνεμπορική Εταιρία «Αμέρικαν Ταμπάκο» τελείωσε την επεξεργασία των καπνών της. Απέλυσε πολλούς καπνεργάτες και κράτησε στην επεξεργασία καπνεργάτριες. Οι κομμουνιστές με επικεφαλής τον Αργύριο Σπανίδη ξεσήκωσαν τις καπνεργάτριες για να προσληφθούν και οι καπνεργάτες. Ο Σπανίδης συνελήφθη. Ενώ τον οδηγούσαν στην Ασφάλεια, επενέβησαν 300 περίπου καπνεργάτριες και τον απελευθέρωσαν. Διατάχτηκε και πάλι η σύλληψή του, αλλά το βράδυ, για να μη δημιουργηθούν επεισόδια. Την επομένη ένας υπενωμοτάρχης και δύο χωροφύλακες περιπολούσαν έξω από την αποθήκη της «Αμέρικαν Κόμπανι». Οι καπνεργάτριες νόμισαν ότι ήρθαν να συλλάβουν τον Σπανίδη και άρχισαν να διαμαρτύρονται. Εφτασε δύναμη από χωροφύλακες, ακολούθησε άγρια συμπλοκή, τραυματίστηκαν δύο εργάτριες, η Ευγενία Χατζηγιάννη, 24 ετών και η μητέρα της Ευφροσύνη Χατζηγιάννη, 50 ετών, συνελήφθησαν 7 άντρες.

Λίγα χρόνια αργότερα, πάλι στην Καβάλα, σε μια προσπάθεια των καπνεμπόρων να διώξουν τα καπνά ανεπεξέργαστα σε χώρες που η επεξεργασία τους ήταν φτηνότερη, οι καπνεργάτες ξεσηκώθηκαν και πάλι. Οι καπνεργάτριες με επικεφαλής τη Λένα Πλουμίδη - η οποία αργότερα εκτελέστηκε γι' αυτή της τη δράση - μπήκαν στα φορτηγά με τα καπνά για να μη φύγουν και τα κατάφεραν. Σίγουρα θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα για τις απολυμένες της «Σίσσερ Πάλκο», παρατήρησε η ομιλήτρια, αν το σωματείο τους επέλεγε παρόμοιες μορφές αγώνα και δεν παρασυρόταν από τις ρεφορμιστικές δυνάμεις που έχοντας πλειοψηφία στο σωματείο προσανατόλιζε τις εργαζόμενες σε σεμινάρια κατάρτισης και επιχειρηματικότητας.

«Η συμμετοχή της γυναίκας στο εργατικό κίνημα δεν έχει ακόμα ερευνηθεί, επισημαίνει η Χρυσούλα Λαμπούδη. Το ΠΑΜΕ θα ξεκινήσει τη μελέτη αυτής της άγνωστης ιστορίας. Τώρα βρισκόμαστε μόνο στην αρχή και βάζουμε τα θεμέλια της έρευνας δημιουργώντας βιβλιοθήκη και συγκεντρώνοντας τη σχετική βιβλιογραφία».