Καλοκαίρι του 1976. Φύγαμε νωρίς το πρωί από το Ελσίνκι της Φιλανδίας. Το πούλμαν μπήκε σ' ένα στενό αυτοκινητόδρομο που περνούσε μέσα από ένα πυκνό δάσος. Φτάσαμε ύστερα από τέσσερις ώρες στα περίχωρα του Λένινγκραντ. Τετρακόσια είκοσι χιλιόμετρα δάσος! Απίστευτο θέαμα για μένα που είχα συνηθίσει στο ξερό τοπίο της Ελλάδας. Είχα ακούσει για την ομορφιά και την αρχοντιά του Λένινγκραντ, αλλά άλλο να το ακούς κι άλλο να το βλέπεις με τα δικά σου μάτια.

Ποιο Παρίσι, ποιο Λονδίνο. Είχα γυρίσει όλο σχεδόν τον κόσμο, τέτοιο διαμάντι δεν είχα ξαναδεί. Δρόμοι που το πλάτος τους χωρούσε ολόκληρο το Νέβα να κυλήσει, σπίτια καλοσυντηρημένα με διαφορετική πρόσοψη το καθένα, βαμμένα με απαλά χρώματα. Κι οι άνθρωποι χαμογελαστοί, καλοθρεμμένοι, περίμεναν στη στάση των λεωφορείων. Οι τουρίστες λιγοστοί, έμπαιναν στα μουσεία και στα παλάτια χωρίς ουρές και σπρωξίματα.

Παντού παιδιά. Ολόκληρα σχολεία μπαινόβγαιναν σ' όλα τα αξιοθέατα της πόλης, οι χαρούμενες φωνές τους και τα ροδοκόκκινα προσωπάκια τους έδιναν ζωή στους δρόμους και στις πλατείες. Μόνο στην Ιαπωνία είχα ξαναδεί τόσο παιδομάνι να θέλει να γνωρίσει τον πολιτισμό του τόπου του.

Μουσείο Ερμιτάζ... Μια ζωή ολόκληρη δε φτάνει για να δει κανείς και να θαυμάσει τους θησαυρούς και τα έργα τέχνης. Το θαυμάσιο κτίριο, έργο του Γάλλου αρχιτέκτονα Βαλέν ντε Λα Μοτ, χτίστηκε το 1764 από την Αικατερίνη τη Μεγάλη και ήταν η επίσημη κατοικία των Τσάρων. Πόσες αίθουσες από τις 322 και πόσα έργα τέχνης από τα 2.500.000 πρόλαβα να δω; Κι όμως τρεις ολόκληρες μέρες έσερνα τα βήματά μου μέσα στις απέραντες σάλες. Κουράστηκαν τα πόδια μου, αλλά η ψυχή μου δε χόρτασε. Μακάρι να ξανάρθω ευχήθηκα. Φαίνεται ότι το αυτί του Θεού ήταν ανοιχτό εκείνη τη στιγμή γιατί η ευχή μου πραγματοποιήθηκε, έστω και δέκα χρόνια αργότερα.

Τις υπόλοιπες εφτά μέρες του ταξιδιού τις πέρασα τριγυρίζοντας στις πλατείες, στις λεωφόρους, στις γέφυρες και στα κανάλια. Στο Λένινγκραντ τα κανάλια δεν αποπνέουν τη σήψη, την εγκατάλειψη και τη μελαγχολία της Βενετίας κι ας λένε την πόλη «Βενετία του Βορρά». Βλέποντας το σημερινό μεγαλείο της πόλης δεν μπορεί κανείς να φανταστεί τις τεράστιες καταστροφές που της προξένησαν οι Γερμανοί. Τη βομβάρδιζαν αδιάκοπα με το πυροβολικό, ανατίναξαν όσες γέφυρες και παλάτια βρίσκονταν στα περίχωρα. Την πόλη όμως δεν κατάφεραν να την πάρουν. Μέσα σε μια μόνο δεκαετία όλα τα ερείπια αναστηλώθηκαν με εξαιρετική επιμέλεια και φροντίδα και τα εκατομμύρια έργα τέχνης που είχαν μεταφερθεί στη Μόσχα γύρισαν στο Ερμιτάζ και στα άλλα μουσεία.

Αλλά και οι νύχτες ήταν υπέροχες στη μαγευτική πόλη. Το Ακαδημαϊκό Θέατρο Μπαλέτου και Οπερας, μου χάρισε δύο αξέχαστες βραδιές.

Οι χορευτές που χόρεψαν στη «Ζιζέλ» και στη «Λίμνη των κύκνων» ήταν σκάλες καλύτεροι από τον Νουρέγιεφ και τον Μπαρίσνικοφ που τόσο τους λάτρεψε η Δύση. Κι όπου κι αν πήγα, σε εστιατόρια, στο ξενοδοχείο, στα ταξί, στο μετρό και στα λεωφορεία πάντα βρέθηκαν άνθρωποι πρόθυμοι κι ευγενικοί να μ' εξυπηρετήσουν, να με βοηθήσουν και να κάνουν την παραμονή μου αλησμόνητη.

Η διαδρομή ήταν μαγευτική. Νύχτα μέσα στο τρένο με φεγγάρι και καλή παρέα. Εγώ, η Λότη και η Κίρα. Μας συνόδευαν από τη Μόσχα ο Πάβελ και Ιγκορ, διευθυντές του λογοτεχνικού περιοδικού «Ντέτσκαγια Λιτιερατούρα». Ημαστε καλεσμένες από την Ακαδημία Επιστημών, μεγάλη τιμή μας!

Σε κάθε στάση που έκανε το τρένο μέχρι να βγούμε από τη Μόσχα, κολλούσαμε τα πρόσωπά μας στο παράθυρο για ν' αρπάξουμε έστω και λίγη από τη νυχτερινή όψη της πόλης. Υστερα το μονότονο κούνημα του τρένου και η βότκα που μας πότισε ο Ιγκορ μας αποκοίμισαν.

Συναντηθήκαμε με τους λογοτέχνες συναδέλφους σε μια αίθουσα ενός παλατιού. Ακόμα πλανιόταν στους διαδρόμους η σκιά του Πούσκιν με τα χειρόγραφα του «Μπόρις Γκουτούνοφ» στα χέρια του. Αλλά και οι συνομιλητές μας λες κι είχαν βγει από τις σελίδες των βιβλίων του Ντοστογιέφσκι. Ο ένας έμοιαζε με τον Ντμίτρι Καραμάζοφ, ο άλλος με τον Μίτια, η Τατιάνα μου θύμιζε την Γκρούσενκα.

Γνώρισα μια πόλη που μόνο όσοι ζούσαν εκεί την ήξεραν. Αλλά και πάλι έφυγα ακόμα πιο διψασμένη κι ανικανοποίητη. Τη νύχτα της επιστροφής κανένας μας δεν έκλεισε μάτι. Οι φίλοι μας, ο Πάβελ και ο Ιγκορ μας άνοιξαν την καρδιά τους. Μίλησαν για την αγωνία τους και για το μέλλον της πατρίδας τους. Η πολιτική κατάσταση άλλαζε ραγδαία και τα μηνύματα δεν ήταν καθόλου ευχάριστα, πού να ξέραμε τι χρόνια θ' ακολουθήσουν.

Ξημέρωνε. Μέσα από το φινιστρίνι ξεχώριζα με δυσκολία τα δέντρα, τους πελώριους γερανούς, τις αποβάθρες. Το καράβι είχε κόψει ταχύτητα μόλις μπήκε στο ποτάμι. Στο βάθος, στο δέλτα του Νέβα, η Αγία Πετρούπολη ήταν ακόμα τυλιγμένη στην πρωινή ομίχλη. Ολο το βράδυ δεν μπόρεσα να κοιμηθώ. Από τη μια η έξαψη και η ανυπομονησία να ξαναδώ την πόλη που με είχε μαγέψει κι από την άλλη οι πληροφορίες που έρχονταν καθημερινά από τη Ρωσία. Αραγε ήταν αλήθεια όσα φοβερά και τρομερά έλεγαν ότι γίνονταν στις μεγάλες πόλεις;

Η ομίχλη εξακολουθούσε να κρύβει τους τρούλους των εκκλησιών, τις γέφυρες, τη Στήλη του Αλεξάνδρου. Επιτέλους αράξαμε. Από πού ερχόταν όμως η μουσική που έφτανε ως τις καμπίνες; Τέτοια ώρα οι επιβάτες κοιμούνταν, αφού η αποβίβαση θα γινόταν μετά τις 9. Ντύθηκα όπως όπως, ανέβηκα τις σκάλες και βγήκα στο κατάστρωμα.

Ποιοι ήταν εκείνοι οι άντρες, όλοι τους ηλικιωμένοι που έπαιζαν βιολί κι ακορντεόν; Η μουσική τους, αλλά και οι ίδιοι μου προκαλούσαν μια αβάσταχτη θλίψη. Επαιζαν γνωστά δυτικά τραγούδια, λίγο «Γαλάζιο Δούναβη» και πολύ «Οτσιτσόρνιε». Ρώτησα τη συνοδό ποιοι ήταν οι μουσικοί με τις βαριές στρατιωτικές χλαίνες. Του ενός του έλειπε το ένα πόδι κι ένας άλλος είχε μόνο ένα μάτι.

-- Είναι βετεράνοι του πολέμου.

-- Ποιου πολέμου; απόρησα.

- Του Δεύτερου Παγκόσμιου, αυτόν που οι Ρώσοι αποκαλούν Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο.

-- Γιατί παίζουν εδώ μουσική;

-- Ζητιανεύουν. Βλέπετε το τενεκεδένιο κουτί μπροστά τους; Περιμένουν τους επιβάτες να βγουν και να τους ρίξουν κανένα δολάριο. Ο λαός εδώ περνάει δύσκολες μέρες. Ο κόσμος ήρθε τ' απάνω κάτω. Οι συντάξεις δε φτάνουν κι από τότε που άλλαξε το καθεστώς...

Δεν μπόρεσα ν' ακούσω περισσότερα. Ούτε να βλέπω το θλιβερό θέαμα ήθελα. Δάκρυα πίκρας, θυμού κι απελπισίας κυλούσαν από τα μάτια μου. Κλείστηκα στην καμπίνα και το μυαλό μου γύρισε πενήντα χρόνια πίσω. Τότε που ο πατέρας μου άνοιγε το χάρτη της Ευρώπης κι εγώ, παιδάκι τότε, παρακολουθούσα με τους μεγάλους την πορεία του πολέμου. Σε κάθε πόλη που ελευθέρωναν οι σύμμαχοι βάζαμε κι από μια πινέζα. Ο Κόκκινος Στρατός από την ανατολή και οι σύμμαχοι από τη δύση κατάφεραν και νίκησαν τους Γερμανούς. Με πόσες όμως θυσίες, πόσους νεκρούς, πόσες καταστροφές.

Τέλος του 1941 οι Γερμανοί περικύκλωσαν το Λένινγκραντ κι έκοψαν κάθε επικοινωνία με την υπόλοιπη χώρα. Εννιακόσιες μέρες κράτησε η πολιορκία. Οι κάτοικοι άντεξαν τους βομβαρδισμούς, το κρύο, την πείνα. Ενα εκατομμύριο οι νεκροί, αλλά η πόλη δεν παραδόθηκε.

Και να, τώρα, εκείνοι οι γενναίοι μαχητές αναγκάστηκαν να παραδοθούν μπροστά στη δύναμη του δολαρίου. Εκείνοι που υπερασπίστηκαν την πόλη τους χωρίς εφόδια και τρόφιμα, με τη θερμοκρασία να πέφτει ως τους 40 βαθμούς κάτω από το μηδέν, χωρίς πόδια, χωρίς μάτια, να περιμένουν να ζήσουν με τα λίγα κέρματά που πετούσαν οι ξένοι στο τενεκεδάκι τους.

Οταν κατέβηκα από το πλοίο ήθελα να τρέξω και να τους αγκαλιάσω, να φιλήσω εκείνα τα χέρια που κράτησαν τα όπλα και ελευθέρωσαν όλη την Ανατολική Ευρώπη. Δεν το τόλμησα όμως. Απομακρύνθηκα με σκυμμένο κεφάλι. Γύρεψα ανακούφιση στις ομορφιές της πόλης. Ολα ήταν στη θέση τους κι όλα είχαν αλλάξει. Κόσμος πολύς, τουρίστες απ' όλες τις φυλές της Γης. Η συνοδός μου ψιθύρισε:

-- Μην απομακρυνθείτε από τους κεντρικούς δρόμους και να γυρίσετε στο πλοίο πριν σκοτεινιάσει. Υπάρχει μεγάλη εγκληματικότητα στους δρόμους.

Στην πλατεία του Αγία Ισαάκ είχε στηθεί ένα μεγάλο παζάρι. Οι Ρώσοι πουλούσαν το ένδοξο παρελθόν της πατρίδας τους. Παράσημα, σημαίες, στρατιωτικές στολές, πηλήκια, παλιές εικόνες, πίνακες, γκραβούρες, ασημικά, παλιά βιβλία. Νέα κορίτσια πλησίαζαν τους άντρες, νέους και ηλικιωμένους επιβάτες του πλοίου και τους καλούσαν στα γειτονικά ξενοδοχεία να κάνουν έρωτα για δέκα δολάρια. Πιο πέρα, σε μια γωνιά πουλούσαν περίστροφα, χειροβομβίδες και «Καλάσνικοφ».

Οχι... δεν ήταν αυτή η πόλη που ήξερα, η λατρεμένη... Γύρισα νωρίς στο πλοίο.

Καημένη Ρωσία... Κατακαημένε λαέ, αιώνες βασανισμένε...