Εξειδίκευση των στόχων για προσαρμογή της εκπαίδευσης - κατάρτισης στις αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις στις εργασιακές σχέσεις, σημαίνουν τα Ευρωπαϊκά Κριτήρια Αναφοράς για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. Πρόκειται για πέντε δείκτες, τους οποίους πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υιοθέτησε, κατ' αρχήν, το πρόσφατο Συμβούλιο Υπουργών Παιδείας της ΕΕ, υπαγορεύονται από τη Συνθήκη της Λισαβόνας και προωθούν ακόμα περισσότερο τη διά βίου κατάρτιση.

Η θεσμοθέτηση των κριτηρίων έχει την αρχή της στη λεγόμενη «μέθοδο ανοιχτού συντονισμού» στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, που, στα κείμενα της ΕΕ, περιγράφεται ως «ένα μέσο διάδοσης βέλτιστων πρακτικών και επίτευξης της μεγαλύτερης δυνατής σύγκλισης, σχετικά με τους κύριους στόχους της ΕΕ», την εξασφάλιση, δηλαδή, της εφαρμογής όσων επιτάσσει η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Τα πέντε κριτήρια αναφοράς, που συγκέντρωσαν και τη συμφωνία των υπουργών Παιδείας, είναι:

• Πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου.
• Απόφοιτοι θετικών επιστημών και τεχνολογικών σπουδών.
• Απόφοιτοι από την ανώτερη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
• Διά βίου εκπαίδευση και βασικά εφόδια.

Κοινό στοιχείο είναι οι αναφορές στην απόφαση της Λισαβόνας, ώστε να γίνει η Ευρώπη η πιο ανταγωνιστική κοινωνία της γνώσης μέχρι το 2010.

Ο δείκτης της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου και αυτός της αποφοίτησης από την ανώτερη βαθμίδα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης διέπεται από ταύτιση της εκπαίδευσης με την κατάρτιση, καθώς η διοχέτευση των αποφοίτων του γυμνασίου σε μεταγυμνασιακά ΙΕΚ ή ΤΕΕ δε θεωρείται εγκατάλειψη του σχολείου, αλλά, αντίθετα, επικροτούνται τα βήματα σ' αυτήν την κατεύθυνση.

Η προτροπή για μεγαλύτερο αριθμό αποφοίτων θετικών και τεχνολογικών επιστημών είναι συνυφασμένη με τις προωθούμενες αναδιαρθρώσεις στην ανώτατη εκπαίδευση, για ακόμα μεγαλύτερη προσαρμογή της στις ανάγκες της αγοράς. Μάλιστα, προτείνεται η καθιέρωση κινήτρων (δυνατότητες σταδιοδρομίας και προσωπική ανταμοιβή) στους απόφοιτους αυτών των τομέων για την αύξηση του αριθμού τους. Η ιδιαίτερη αναφορά στους παραπάνω επιστημονικούς τομείς έχει να κάνει, αφ' ενός με το γεγονός ότι έχουν άμεση σχέση με την παραγωγή - σε αντίθεση με τις κοινωνικές, π.χ., επιστήμες - αλλά και με το ότι αποτελούν και αντικείμενα κατάρτισης.

Ικανότητα γνώσης και γραφής, γνώσεις αριθμητικής, βασικές δεξιότητες στα μαθηματικά, στις άλλες θετικές επιστήμες και την τεχνολογία, ξένες γλώσσες, μεθοδολογία της απόκτησης γνώσεων, κοινωνικές δεξιότητες, επιχειρηματικό πνεύμα. Αυτά είναι τα βασικά εφόδια, που έχει επιλέξει το κεφάλαιο για τους μελλοντικούς απασχολήσιμους και αποτελούν το τέταρτο από τα ευρωπαϊκά κριτήρια αναφοράς.

Χαρακτηριστικό τους είναι η απόσταση από την έννοια της γνώσης, της κατανόησης των νόμων της φύσης και της κοινωνίας και η στενή σχέση τους με την απασχολησιμότητα. Την άποψη αυτή ενισχύει και η αναφορά της επιτροπής στην έρευνα της PISA από τον ΟΟΣΑ σαν «ο πλέον αξιόπιστος δείκτης αυτών των βασικών εφοδίων». Μία έρευνα, που προσανατολίζεται κυρίως στο να καταγράψει το κατά πόσον οι μαθητές κατέχουν τη γνώση των διαφόρων επιστημών στο επίπεδο της καθημερινότητας και όχι το αν έχουν εμπεδώσει τους νόμους, καταδεικνύοντας υποβάθμιση και όχι ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

Η συμμετοχή στη διά βίου εκπαίδευση, που αποτελεί και τη βασική προτροπή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι το τελευταίο Ευρωπαϊκό Κριτήριο Αναφοράς. «Η διά βίου μάθηση είναι όχι μόνον ο συνδετικός κρίκος στον τομέα των πολιτικών για την εκπαίδευση και την κατάρτιση, αλλά είναι πάνω απ' όλα ανάγκη για όλα τα άτομα σε μια κοινωνία της γνώσης». Πίσω απ' αυτήν τη φράση, κρύβεται μια πραγματικότητα, στην οποία ο εργαζόμενος, στην ουσία, δε δικαιούται τίποτα - ούτε και αυτό το δικαίωμα στη δουλιά - και όλα περνούν μέσα από την κατάρτιση σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, όπως επισημαίνεται συνεχώς. «Η διά βίου μάθηση είναι σύμφυτη με το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο», σημειώνουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Στην αρχική έκθεση της επιτροπής, προτεινόταν ως Ευρωπαϊκό Κριτήριο Αναφοράς και οι επενδύσεις στην εκπαίδευση, με μία προσέγγιση που συνυπολόγιζε τις ιδιωτικές και τις δημόσιες δαπάνες και αναφερόταν σε κατά κεφαλήν επενδύσεις και όχι χρηματοδότηση της Παιδείας από τον κρατικό προϋπολογισμό. Το κριτήριο αυτό δεν υιοθετήθηκε από την πρόσφατη Σύνοδο Υπουργών Παιδείας.

Τα Ευρωπαϊκά Κριτήρια Αναφοράς περιγράφουν τους γενικούς στόχους της εκπαίδευσης και κατάρτισης στις χώρες της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιφυλάσσεται για τους τρόπους εφαρμογής τους και σε εθνικό επίπεδο. Σηματοδοτούν μία εντονότερη προσπάθεια υπαγωγής της εκπαίδευσης στις γενικότερες αντιδραστικές αναδιαρθρώσεις, ορθώνοντας νέα καθήκοντα και για το ίδιο το κίνημα της Παιδείας, το οποίο οφείλει να λάβει υπόψη του τις εξελίξεις αυτές και να δώσει σαφή χαρακτηριστικά στις διεκδικήσεις του.

Το αίτημα για ενιαίο δημόσιο και δωρεάν 12χρονο υποχρεωτικό σχολείο προβάλλει επίκαιρο όσο ποτέ, καθώς σημαίνει τη διαφοροποίηση από το σχεδιασμό που περιγράφηκε παραπάνω για αύξηση του αριθμού των αποφοίτων της ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στον οποίο εκπαίδευση και κατάρτιση ταυτίζονται. Αντίστοιχα, και το αίτημα για ενιαία δημόσια και δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση απαντά στο σχεδιασμό για ανώτατη εκπαίδευση με μορφή και περιεχόμενο, που θα διαφοροποιείται ανάλογα με τις πρόσκαιρες ανάγκες της αγοράς. Η διεκδίκηση της αύξησης των δαπανών από τον κρατικό προϋπολογισμό απαντά στην επιθυμία της ΕΕ για αυξημένη μεν χρηματοδότηση, η οποία, όμως, σε μεγάλο βαθμό θα βασίζεται και σε ιδιωτικές δαπάνες. Μέσα από την καταδίκη των σχεδίων αυτών, περνά και η ικανοποίηση του παλλαϊκού αιτήματος για Παιδεία δημόσια και δωρεάν για όλους, ενάντια στην εμπορευματοποίηση.