Με το έργο του διάσημου Βρετανού συγγραφέα Μάικλ Φρέιν «Κοπεγχάγη» ένωσαν φέτος τις δυνάμεις τους το Θέατρο «Τζένη Καρέζη» και το θέατρο «Εξαρχείων», δημιουργώντας ένα σημαντικό καλλιτεχνικό γεγονός. Ο Κώστας Καζάκος και ο Τάκης Βουτέρης συναντώνται, κάθε βράδυ, στο θέατρο «Τζένη Καρέζη» υποδυόμενοι τους δύο μεγάλους ατομικούς φυσικούς του 20ού αιώνα, Νιλς Μπορ και Βέρνερ Χάιζεμπεργκ.

Η συνεργασία αυτή όπως επισημαίνει ο Κώστας Καζάκος «δεν είναι μια πρόσκαιρη συνάντηση. Ελπίζω να μπουν τα θεμέλια για μια συνένωση των καλλιτεχνικών δυνάμεων, ώστε να φτιάξουμε ένα μεγάλο σύνολο, για να αντιμετωπίσουμε μεγάλες κλασικές παραστάσεις, με την επάρκεια που απαιτείται. Και νομίζω ότι είναι μια αφετηρία για περισσότερο σε βάθος και έκταση συνεργασία στο μέλλον».

Το Σεπτέμβρη του 1941, σε μια εποχή που η ανθρωπότητα ζει τη φρίκη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, ο Χάιζεμπεργκ, ως επικεφαλής του Ατομικού προγράμματος της Ναζιστικής Γερμανίας φτάνει ξαφνικά στην κατεχόμενη Δανία και επισκέπτεται τον δάσκαλο και φίλο του Νιλς Μπορ, που ζει στο σπίτι του στην Κοπεγχάγη, υπό περιορισμό.

Τι ρόλο έπαιξε η μυστηριώδης αυτή συνάντηση, στο κυνήγι των εξοπλισμών και την κατασκευή της τρομερής Ατομικής Βόμβας; Ο συγγραφέας εκφράζει το ανθρώπινο στοιχείο, σ' αυτή την παράξενη σύγκρουση επιστήμης, ηθικής και ιστορίας, όπου τα πάθη και το συναίσθημα, η προδοσία και η αγάπη κυριαρχούν πάνω στα ηλεκτρόνια και τα νετρόνια, πάνω στη διάσπαση του ατόμου και στη βόμβα που σκορπά το θάνατο.

- Ενα έργο σύγχρονο και ιδιαίτερα επίκαιρο;

«Το θέμα είναι», λέει ο Κώστας Καζάκος, «ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό έργο. Δηλαδή, κατά την άποψή μου ανατρέπει την κατάσταση που είχαμε μέχρι τώρα ότι, δηλαδή, στην εποχή μας δε γράφονται σημαντικά έργα. Οτι, δηλαδή, υπάρχει μια φτώχεια σημαντική διεθνώς, αλλά δε φαίνεται να είναι έτσι. Το έργο γράφτηκε το 1998 και παίζεται σε όλο τον κόσμο. Πέρα από το ιστορικό υλικό που πραγματεύεται με τους ιδρυτές της σύγχρονης ατομικής επιστήμης, οι οποίοι είναι επί σκηνής, έχει καταφέρει να εισχωρήσει σ' αυτό το ιστορικό υλικό με μια δραματουργική ικανότητα, που εγγίζει τα κλασικά πρότυπα. Ο συγγραφέας παρακολουθεί αυτά τα δύο ιστορικά πρόσωπα, που υπήρξαν από τους θεμελιωτές της σύγχρονης φυσικής και μας οδηγεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο παρελθόν, αναζητώντας την αλήθεια μέσα από διάφορες υποθέσεις και παραλλαγές, που η μία ανατρέπει την άλλη».

Η «Κοπεγχάγη» πρωτοανέβηκε στο Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας το 1998, αποσπώντας τα βραβεία της Ενωσης Κριτικών και της Evening Standard για το καλύτερο έργο της χρονιάς. Λόγω μεγάλης επιτυχίας μεταφέρθηκε στο Γουέστ Εντ κι έτσι στο Λονδίνο παίχτηκε επί τρία συνεχή χρόνια. Τον Απρίλη του 2000 ανέβηκε στη Νέα Υόρκη, πήρε τρία βραβεία και πραγματοποίησε μια μεγάλη περιοδεία στις ΗΠΑ. Εχει παιχτεί στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στη Ρώμη, στο Μιλάνο, στη Στοκχόλμη, στην Κοπεγχάγη, στο Δουβλίνο, στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, στην Ιαπωνία και έχει γυριστεί ταινία για το BBC. Το έργο έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις μεταξύ των επιστημόνων παγκόσμια, ενώ έχουν γίνει τρία διεθνή συνέδρια με θέμα το έργο, στη Νέα Υόρκη, στην Ουάσινγκτον και το Ινστιτούτο «Νιλς Μπορ» της Κοπεγχάγης.

Η διεθνής κριτική δέχτηκε το έργο του Φρέιν, με τα πλέον κολακευτικά λόγια: «Αποτελεί απίστευτο τεχνικό επίτευγμα να μετατρέψεις ένα έργο που έχει σχέση με ηλεκτρόνια, νετρόνια και φωτόνια, με την κβαντομηχανική και τη διάσπαση του ατόμου σε συναρπαστικό αστυνομικό θρίλερ που αφορά τον θεατή πλήρως. Αυτό ακριβώς κατορθώνει ο Μάικλ Φρέιν στην εκπληκτική του «Κοπεγχάγη». Και μη σας τρομάζει η πυρηνική φυσική, είναι τόσο δυνατά τα ρεύματα των συναισθημάτων που διαπερνούν το έργο -το οποίο στην ουσία του έχει να κάνει με την πολιτική και με τις πιο ιδιωτικές προσωπικές σχέσεις».

«Ο Φρέιν» -συνεχίζει ο Κώστας Καζάκος- «με μαεστρία και χιούμορ, αντιστοιχεί την αρχή της αβεβαιότητας στην ανθρώπινη ζωή. Ενα είναι βέβαιο ότι τίποτε δεν είναι βέβαιο. Ποιος μπορεί να είναι σίγουρος για την ακρίβεια της μνήμης του; Ποια είναι τα κίνητρα πίσω από τις πράξεις; Πώς κάποιες σκέψεις ή κάποιες τυχαίες ανακαλύψεις ή ακόμη και κάποιες παρεξηγήσεις ή προσωπικές φιλοδοξίες μπορούν να έχουν σαν αποτέλεσμα τη φρίκη της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι; Εχουμε έναν σημαντικό δραματουργό με μεγάλη πείρα και στην κωμωδία, αν θυμηθούμε το "Σώσε". Ο Φρέιν έχει σπουδάσει φιλοσοφία και ρώσικη λογοτεχνία. Είναι ένας άνθρωπος που έχει ασχοληθεί και μαθητεύσει, έχει μεταφράσει όλο τον Τσέχωφ. Κατά έναν τρόπο έχει αναμορφώσει την εικόνα του Τσέχωφ στην Αγγλία και θεωρείται ο πιο έγκυρος μεταφραστής του Τσέχωφ στην Αγγλία. Και η διασκευή του "Πλατόνωφ" που παίχτηκε και εδώ με τον τίτλο το "Αγριο μέλι" σημείωσε επίσης εξαιρετική επιτυχία. Η έγνοια του για το κοινό είναι κύριο χαρακτηριστικό του. Και γι' αυτό, αυτό το έργο, παρά τις δυσχέρειες που φαίνονται να υπάρχουν, γιατί έχει ιστορικό υλικό, μια δύσκολη επιστήμη, εν τούτοις αφορά όλο τον κόσμο, είναι απολύτως κατανοητό για το πιο αγνό κοινό».

- Θέτει προβληματισμούς σχετικά με τους στόχους της επιστήμης και το πώς μπορεί ένα επιστημονικό επίτευγμα να χρησιμοποιηθεί εναντίον του ανθρώπου;

«Βέβαια, θέτει όλα τα συνειδησιακά προβλήματα που αντιμετώπισαν όλοι οι μεγάλοι επιστήμονες που δουλεύουν για το καλό της ανθρωπότητας, για την κατάκτηση της γνώσης, για να μπορέσει η ανθρώπινη κοινωνία να προαχθεί, να καταλάβει, να κατανοήσει, να ξεφύγει από τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες του παρελθόντος. Και ξαφνικά παίρνουν στα χέρια τους οι πολιτικοί και οι στρατιωτικοί τα πορίσματα αυτών των ερευνών και παράγουν ένα φονικό καταστρεπτικό για την ανθρωπότητα όπλο. Και παθαίνουν ανατροπές οι άνθρωποι, γιατί δε δουλεύουν και δεν αγωνίζονται να προάγουν την επιστήμη, παρά για να καταστρέψουν τους ανθρώπους».

«Είναι πολύ επίκαιρο», επιμένει ο Κώστας Καζάκος, «γιατί ο τρόπος που χειρίστηκαν στην περίοδο του πολέμου, οι μεγάλοι φυσικοί την επιστήμη τους, μέσα από το έργο τους, διαφαίνεται ότι οφείλεται το γεγονός ότι δεν κατασκεύασε πρώτος ο Χίτλερ την ατομική βόμβα. Οπότε ο κόσμος μας σήμερα θα ήταν πολύ διαφορετικός και πολύ εφιαλτικός. Πιθανόν να μην υπήρχε. Να είχε γίνει ένα πυρηνικό ολοκαύτωμα που ούτε ξέρει κανείς πώς θα είχε χειριστεί ο Χίτλερ και οι ναζί ένα τέτοιο όπλο. Και το ότι το κατασκεύασαν πρώτοι οι σύμμαχοι οφείλεται σε μέτρα που πήραν οι επιστήμονες. Είναι ένα κεντρικό σημείο του έργου. Αυτό είναι στον πυρήνα του έργου μας. Γι' αυτό η συνάντηση αυτή το Σεπτέμβρη του 1941, στην Κοπεγχάγη, στην κατεχόμενη Δανία έπαιξε έναν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη αυτού του κυνηγητού των εξοπλισμών, που γινότανε τότε και πρόλαβαν κι έφτιαξαν πρώτοι οι σύμμαχοι τη βόμβα. Αλλωστε, μην ξεχνάτε ότι είχανε φύγει από τη Γερμανία όλοι οι μεγάλοι επιστήμονες, που ήταν εβραϊκής καταγωγής και βρήκαν καταφύγιο στην Αγγλία και την Αμερική και κατά έναν τρόπο αποψιλώθηκε το επιστημονικό δυναμικό της Γερμανίας, ενώ είχαν προχωρήσει πολύ στην έρευνα».

- Κι ενώ όλα υποτίθεται γίνονται για τον άνθρωπο, οι φιλοδοξίες ανατρέπουν τελικά το επιθυμητό...

«Ναι. Μην ξεχνάμε ότι είναι άνθρωποι κι αυτοί με όλες τις αδυναμίες που έχουν και τις αντιφατικότητες. Μέσα από κλάματα και από οργή και πανικούς και αγωνίες και μεγάλες επιτεύξεις, έτσι προχωράει, άλλωστε, η επιστήμη. Αλλά αυτοί είναι οι άνθρωποι που στον αιώνα που πέρασε, στο πρώτο μισό του, άλλαξαν όλη η αντίληψη των ανθρώπων για το σύμπαν. Είναι οι άνθρωποι που κατέρριψαν την κλασική μηχανική του Νεύτωνα και μπήκαν στον υποατομικό κόσμο και ανακάλυψαν τις δομές του μικρόκοσμου του ατόμου, αλλά και του μεγάκοσμου του σύμπαντος και άλλαξε η ιδέα μας και η στάση μας απέναντι στο σύμπαν. Επίσης, εξετάζεται μέσα στο έργο πώς δομείται η προσωπικότητα ενός μεγάλου επιστήμονα που παραμένει και αντιφατικός και άνθρωπος με αδυναμίες, ένας κοινός άνθρωπος που αντί να κάνει ένα άλλο επάγγελμα είναι επιστήμονας».

Καταλύτης στη σχέση των δύο αντρών, αλλά και του έργου, ένα τρίτο πρόσωπο, η γυναίκα του Μπορ, η περίφημη «βασίλισσα Μαργκρέτε -όπως την αποκαλούσαν (ερμηνεύει η Αφροδίτη Γρηγοριάδου).

«Μια φιγούρα μητρική, που κρατάει τους δύο επιστήμονες στη γη, αντιπαραθέτοντας το προσωπικό στην αφηρημένη σκέψη τους, αμφισβητεί τα επιχειρήματά τους και μας θυμίζει ότι ο άνθρωπος θα κυριαρχείται πάντοτε από το συναίσθημα. Η Μπορ ήταν και γραμματέας του άντρα της και του έγραφε στη γραφομηχανή τα ατέλειωτα δοκίμια για τις εργασίες του. Χωρίς να είναι επιστήμων, είναι όμως μέσα στα πράγματα. Τους ξέρει καλά και παίζει ένα ρόλο πολύπλοκο στην παράσταση, γιατί είναι ο κοινός νους που παίζει και το ρόλο του χορού της αρχαίας τραγωδίας, παίζει και το ρόλο του αφηγητή, συνδέει το κοινό με τα γεγονότα που συμβαίνουν επί σκηνής και μετέχει στη δράση επί σκηνής».

- Εχει σημασία που επιλέγει τη γυναίκα αυτή ο Φρέιν στη δράση του έργου;

«Μόνο γυναίκα θα μπορούσε να είναι. Είναι η γη, το πρόσωπο που προσγειώνει τους αιθεροβάμονες αυτούς ανθρώπους που παρότι ήταν επιστήμονες, θεωρητικοί φυσικοί και μαθηματικοί είχαν ανάγκη από αυτό το στοιχείο το γυναικείο που θα τους επαναφέρει στην πραγματικότητα, να πατάνε στο έδαφος. Να είναι οι σκέψεις και τα πορίσματά τους για τον κόσμο κατανοητά και να τα ερμηνεύουν με κατανοητή γλώσσα».

«Ο θρίαμβος του Φρέιν» -γράφει ο Σ.Μόρλεϊ- «έγκειται στο ότι καταπιάνεται με ιδέες και θεωρίες, καταφέρνει να γράψει ένα έργο με θέμα το γάμο, την προδοσία και τη μάχη μεταξύ της επιστήμης και των επιστημόνων»

Είναι μια ιστορία μνήμης, φιλίας, απώλειας, ευθυνών, αντιπαράθεσης αρσενικού - θηλυκού, ιστορίας και πολλών άλλων.

Η παράσταση ανεβαίνει σε μετάφραση Χριστίνας Μπάμπου - Παγκουρέλη, σκηνοθεσία και δραματουργική επεξεργασία κειμένου Τάκη Βουτέρη, σκηνικά - κοστούμια Γιώργου Βαφιά και μουσική Πλάτωνα Ανδριτσάκη. Τσέλο επί σκηνής παίζει η Γεωργία Σαγρή.

Πυρηνική φυσική, λοιπόν, ζητήματα ηθικής, παγκόσμια ιστορία, διεθνείς σχέσεις και ολοζώντανοι χαρακτήρες, ανθρώπινα πάθη, πίστη και προδοσία, έχθρα και αγάπη, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν αυτό το γοητευτικό έργο του Φρέιν «Κοπεγχάγη», που, όπως λέει ο Κώστας Καζάκος, «χαρακτηρίζεται από γοργούς ρυθμούς και εκρηκτικές εντάσεις».