Αν και λίγα νέα μπορούν, πλέον, να εντυπωσιάσουν έναν, όχι αναγκαστικά στενό, παρατηρητή της μετασοβιετικής εποχής της Ρωσίας, ωστόσο υπάρχουν κάποιες ειδήσεις οι οποίες δε θα περάσουν ούτε στα «ψιλά» των εφημερίδων, ενώ η σημασία τους είναι μεγάλη, όσο και ενδεικτική για το πού μπορούν να φτάσουν ακόμα τα πράγματα εκεί.

Βέβαια, τα μεγάλα ειδησεογραφικά ρωσικά πρακτορεία «θάβουν» επιμελώς τέτοιες ειδήσεις και μόνο στις «κόκκινες» γωνιές του διαδικτύου υπάρχουν «χαραμάδες» ουσιαστικής ενημέρωσης. Μια τέτοια, «φρέσκια», είδηση «αλιεύσαμε» από μια ρωσική κομμουνιστική διαδικτυακή σελίδα (βλ. σημ.): πρόσφατα στη Μόσχα έκλεισε η Βιβλιοθήκη «Λένιν». Ο λόγος; Δεν πληρώθηκε ο λογαριασμός του ηλεκτρικού...

Το κλείσιμο της βιβλιοθήκης ήταν προσωρινό. Κράτησε μόνο λίγες μέρες. Το θέμα είναι ότι υπάρχουν φόβοι, πως αυτό το προσωρινό κλείσιμο μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την οριστική κατάργησή της. Οι φόβοι αυτοί δεν είναι και τόσο αβάσιμοι αν σκεφτεί κανείς, πως αυτή τη στιγμή όλος ο ανεκτίμητος αρχιτεκτονικός πλούτος της Μόσχας αποτελεί, ουσιαστικά, «λάφυρο» των λεγόμενων «Νεορώσων», όπως ονομάζουν τους νεόπλουτους οι Ρώσοι.

Γιατί όμως είναι μεγάλη είδηση αυτό το, έστω προσωρινό, κλείσιμο αυτής της βιβλιοθήκης; Πολύ περισσότερο που, για τον ίδιο λόγο, δηλαδή λόγω των απλήρωτων λογαριασμών, κόβεται το ρεύμα σε νοσοκομεία, σε ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα που μένουν εργατοοικογένειες με αποτέλεσμα να παγώνουν στο βαρύ ρωσικό χειμώνα, σε παιδικούς σταθμούς και σχολειά.

Η είδηση είναι μεγάλη λόγω του συμβολισμού της. Οι προοδευτικοί Ρώσοι βλέπουν σ' αυτήν την κίνηση περισσότερο - ή μάλλον αποκλειστικά - την έναρξη ενός νέου «σταδίου» στην επίθεση του καθεστώτος εναντίον της κουλτούρας και όχι βέβαια την, οφθαλμοφανώς, γελοία δικαιολογία της «έλλειψης» ρεύματος. Ειδικότερα βέβαια, η επίθεση αυτή αφορά την κουλτούρα που άφησε ως ανεκτίμητη κληρονομιά η ΕΣΣΔ.

Η Βιβλιοθήκη «Λένιν» ιδρύθηκε την 1η Ιούλη 1862 στο πλαίσιο του Μουσείου Ρουμιάντσεφ που ήταν δημόσιο. Αμέσως έγινε το πνευματικό επίκεντρο της Μόσχας. Μεταξύ των αναγνωστών της ήταν ο Λ. Τολστόι, ο Φ. Ντοστογιέφσκι, ο Α. Τσέχοφ, οι μεγάλοι επιστήμονες Μεντελέγιεφ και Τσιολοκόφσκι κ.ά. Η Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση θα δώσει νέα ώθηση στο ίδρυμα και από το 1921 θα μετατραπεί στη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της χώρας. Το 1930 θα ξεκινήσει η ανοικοδόμηση των νέων κτιρίων της που θα ολοκληρωθεί το 1960. Από το 1945 ήδη θα έχει παρασημοφορηθεί με το Βραβείο «Λένιν».

Ας δούμε μερικά (ιλιγγιώδη για τα δικά μας δεδομένα) στοιχεία για τη Βιβλιοθήκη Λένιν, ή, Κρατική Βιβλιοθήκη της ΕΣΣΔ «Β.Ι.Λένιν» όπως ήταν η κανονική της ονομασία και Κρατική Βιβλιοθήκη της Ρωσίας, όπως ονομάζεται σήμερα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της Ευρώπης και τη δεύτερη μεγαλύτερη του κόσμου μετά τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Σήμερα αριθμεί 42 εκατομμύρια βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, χάρτες, χειρόγραφα και άλλα ντοκουμέντα, καθώς και ηλεκτρονικό υλικό. Τουλάχιστον 247 γλώσσες «αντιπροσωπεύονται» στα ράφια της. Οι 160 από αυτές είναι γλώσσες της Ασίας και της Αφρικής. Μόνο από τις δύο αυτές ηπείρους, η βιβλιοθήκη διαθέτει πάνω από 650.000 βιβλία, περιοδικά και άλλα ντοκουμέντα. Τα χειρόγραφα που φυλάσσει ανέρχονται στις 550.000 και καλύπτουν μια περίοδο από τον 6ο έως και τον 20ό αιώνα. Εντυπωσιακή είναι η συλλογή βυζαντινών χειρογράφων, ενώ ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η συλλογή με τα χειρόγραφα προσώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο παρελθόν, όπως ο Μεγάλος Πέτρος και ο στρατηγός Κουτούζοφ. Φυσικά, ιδιαίτερη θέση στη συλλογή χειρογράφων κατέχουν οι σημειώσεις σχεδόν όλων των μεγάλων εκπροσώπων της ρωσικής λογοτεχνίας.

Αν σκεφτεί κανείς ότι από τον καιρό της ίδρυσής της, την 1η Ιούλη 1862 και μέχρι σήμερα, δέχεται - υποχρεωτικά - αντίτυπα όλων των εκδόσεων της χώρας (ένα αντίτυπο μέχρι το 1922, δύο έως το 1944 και τρία από το 1945) καταλαβαίνει ότι ο πλούτος της είναι ανεξάντλητος. Υπολογίζεται ότι καθημερινά εντάσσονται στους καταλόγους της 1.400 νέες μονάδες (βιβλία, Τύπος κλπ.) κατά μέσο όρο. Καθημερινά καταγράφονται περίπου 400 νέες εγγραφές αναγνωστών και 4.000 επισκέψεις, ενώ διαθέτει ειδικά διαμορφωμένους χώρους ανάγνωσης 2.103 θέσεων. Το υψηλά εξειδικευμένο προσωπικό της ξεπερνά τους 180 εργαζόμενους. Το 1969 καταγράφτηκαν 2,5 εκατομμύρια επισκέψεις στα αναγνωστήρια.

Εκτός των παραπάνω, η Βιβλιοθήκη «Λένιν» λειτουργούσε και εξακολουθεί να λειτουργεί στο πλαίσιο της ΚΑΚ (Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών όπως ονομάζεται το μετασοβιετικό μόρφωμα των δημοκρατιών της πρώην ΕΣΣΔ) και ως επιστημονικό - ερευνητικό ίδρυμα στους τομείς της διεύθυνσης βιβλιοθηκών, της βιβλιογραφίας και της ιστορίας του βιβλίου, καθώς και ως συμβουλευτικό κέντρο για όλες τις βιβλιοθήκες της ΚΑΚ. Πιο απλά, πρόκειται για κάτι σαν τον πνευματικό «εγκέφαλο» της Ρωσίας. Είναι πολύ εύκολο, μετά από όλα αυτά, να συμπεράνει κανείς το μέγεθος της απουσίας ενός τέτοιου ιδρύματος.

Είναι όντως δύσκολο να σκεφτεί κανείς πώς μπορεί να καταργηθεί ένας τέτοιος οργανισμός. Πολλοί θεωρούσαν το ίδιο απίθανο από μια «δημοκρατία» να βομβαρδίσει το Κοινοβούλιό της, κάτι που όμως έγινε πριν περίπου δέκα χρόνια στη Ρωσία. Στην πραγματικότητα, αυτό που θα καταργηθεί, δε θα είναι το ίδιο το ίδρυμα, αλλά το νομικό του καθεστώς και ο ρόλος του στην κοινωνία. Μπορεί η διακοπή του ρεύματος να ήταν ένα γραφειοκρατικό λάθος; Οχι, γιατί όπως είπαμε στην αρχή, οι απλήρωτοι λογαριασμοί αποτελούν αφορμή εκβιασμού - ή απλώς κυνικής αδιαφορίας - και γι' άλλους ευαίσθητους οργανισμούς, όπως οι εκπαιδευτικοί. Στην προκειμένη περίπτωση είναι πολύ πιθανό, η βιβλιοθήκη να μετατραπεί σε «άβατο» για τον περισσότερο κόσμο, είτε μέσω της υπέρογκης αύξησης των αμοιβών για τις υπηρεσίες της, είτε μέσω της έμμεσης ιδιωτικοποίησής της. Οι αναγνώστες του «Ρ» θα θυμούνται, ότι από τις ίδιες σελίδες είχαμε παρουσιάσει τα τραγικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα επίσης κρατικά ιδρύματα του θεάτρου «Μπολσόι» και του θρυλικού κινηματογραφικού στούντιο της «Μόσφιλμ».

Εξάλλου, τα παραδείγματα της «επέλασης» του κεφαλαίου στην πολιτιστική κληρονομιά της Ρωσίας είναι πολλά. Ξεκινώντας από την αλλαγή χρήσης των πνευματικών κέντρων που υπήρχαν σε κάθε γειτονιά και λειτουργούσαν σαν πολιτιστικά «κύτταρα» ενώ τώρα έχουν μετατραπεί σε ένα είδος πολυκαταστήματος, η εικόνα είναι πραγματικά οδυνηρή. Οπως πληροφορεί η ίδια ηλεκτρονική πηγή, στο ιστορικό κέντρο της πόλης Τβερ - Καλίνιν που κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και λόγω της αρχιτεκτονικής του ομορφιάς ονομάστηκε «μικρό Λένινγκραντ», οι μπουλντόζες των «Νεορώσων» έχουν πιάσει δουλιά για να κατασκευάσουν τα - κοινώς παραδεκτά ως κακόγουστα - «παλάτια» τους.

Το - έστω και προσωρινό - κλείσιμο της Βιβλιοθήκης «Λένιν» είναι συμβολικό - όσο και γελοίο στην αφορμή του - και για έναν ακόμη λόγο: από το γεγονός, ότι η συγκεκριμένη βιβλιοθήκη - όπως και οι άλλες στα ελεύθερα εδάφη της ΕΣΣΔ - δεν έκλεισε ούτε για μια ώρα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Για την ιστορία να πούμε, ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου, όλες οι βιβλιοθήκες της ΕΣΣΔ προσαρμόστηκαν στην ανάγκη της υπεράσπισής της, προσανατολιζόμενες στη δημοσίευση βιβλιογραφίας για τεχνικά και στρατιωτικά θέματα. Οι ναζί κατέστρεψαν στα κατεχόμενα σοβιετικά εδάφη 43.000 λαϊκές βιβλιοθήκες, 82.000 σχολικές και 334 πανεπιστημιακές. Μέσα στο 1943 - δηλαδή μέσα στην «καρδιά» του πολέμου - η σοβιετική κυβέρνηση λαμβάνει έκτακτα μέτρα αποκατάστασης της καταστροφής. Μεταξύ αυτών βρίσκει και εγκρίνει κονδύλια για αγορά βιβλίων! Το 1950, ο αριθμός των λαϊκών βιβλιοθηκών ξεπερνούσε κατά 12% τον προπολεμικό αριθμό! Είναι φανερό πως δεν μπορεί να γίνει καμία σύγκριση με το σήμερα.

Αποστολή της Βιβλιοθήκης, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, είναι η «συλλογή, φύλαξη και απόδοση προς χρήση στην κοινωνία μιας τεράστιας γκάμας ντοκουμέντων που καθρεφτίζουν την ανθρώπινη γνώση και τα οποία έχουν, πάνω απ' όλα σχέση με τη Ρωσία και τα εθνικά της συμφέροντα». Ας ευχηθούμε να παραμείνει σε «απόδοση προς χρήση στην κοινωνία»...