Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και μέχρι σήμερα το ένα αντεργατικό μέτρο διαδέχεται το άλλο, ισχυροποιώντας και επεκτείνοντας το καθεστώς των ελαστικών μορφών απασχόλησης, την ανατροπή των εργασιακών, ασφαλιστικών και μισθολογικών δικαιωμάτων. Ενδεικτικά, η εξέλιξη των κατώτατων ημερομισθίων από το 1990 μέχρι το 2001 σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας και στη βάση του επίσημου πληθωρισμού, δείχνει μείωση των πραγματικών μισθών και μεροκάματων. Δεδομένου ότι ο πραγματικός πληθωρισμός ήταν μεγαλύτερος αυτό το χρονικό διάστημα, η απώλεια στις αποδοχές των εργαζομένων είναι μεγαλύτερη. (Βλέπε πίνακα 1).

Η ψήφιση αντεργατικών νόμων που χτυπάνε το σταθερό ημερήσιο χρόνο εργασίας, εφαρμόζουν και επεκτείνουν τη μερική απασχόληση, αυξάνουν το όριο των απολύσεων, μειώνουν την ασφαλιστική εισφορά των εργοδοτών, αυξάνουν τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης, μειώνουν τις συντάξεις, είναι μερικά ακόμη από τα αντεργατικά μέτρα που προωθήθηκαν αυτά τα χρόνια.

Ενα «πολύχρωμο ψηφιδωτό» εκμετάλλευσης σκιαγραφεί την κατάσταση της εργατικής τάξης, με μέτρα που έχουν προχωρήσει σε διαφορετικό βαθμό, αλλά ποτέ δεν εγκαταλείπονται. Παράδειγμα αποτελούν τα Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης. Εμφανίστηκαν και προωθήθηκαν με ιδιαίτερη ένταση πριν λίγα χρόνια, αλλά η «πιλοτική» εφαρμογή τους δεν επεκτάθηκε. Η αντίσταση των εργαζομένων και το γεγονός ότι οι χρηματοδοτήσεις έρεαν και από άλλους δρόμους με περισσότερη ασφάλεια για τα τρωκτικά των κοινοτικών επιδοτήσεων, μείωσαν τη δυναμική των ΤΣΑ. Ωστόσο, το πλέγμα ανατροπών στις εργασιακές σχέσεις και τις συλλογικές συμβάσεις που τα διακρίνει συνεχίζουν να τα κάνουν ελκυστικά για την κυβέρνηση. Πρόσφατα, με την εισαγωγή του όρου της «κοινωνικής οικονομίας», τα ΤΣΑ ακούστηκαν πάλι σαν μια ιδανική δομή για την επιχειρηματική... αυτοοργάνωση των ανέργων.

Ενα άλλο, μεγάλο αντεργατικό κεφάλαιο είναι οι ελαστικές μορφές απασχόλησης. Ενας συνδυασμός μέτρων που επιτρέπει στον εργοδότη να εκμεταλλεύεται στο έπακρο την προσφερόμενη εργατική δύναμη και για όσο καιρό αυτός τη χρειάζεται.

Το 6,5% των εργαζομένων απασχολούνται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης, γεγονός που σημαίνει άθλιες αμοιβές και ασφάλιση, αλλά μεγάλη δυσκολία στη συμμετοχή στα συνδικάτα και κατ' επέκταση στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων. Μεγάλες διαστάσεις παίρνει και η «προσωρινή» απασχόληση. Ανάλογα λειτουργεί και η ελαστικοποίηση του ωραρίου που θέλει έναν εργαζόμενο πλήρως υποταγμένο στις ανάγκες του κεφαλαίου.

Κάτι τέτοιο άλλωστε, εξυπηρετεί και η μετατροπή του ΟΑΕΔ σε ανώνυμη εταιρία που σκοπό της έχει τη μετάλλαξη του εργάτη σε εύπλαστο υπό εκμετάλλευση υλικό στα χέρια της εργοδοσίας. Η πρόσφατη αναδιάρθρωση του ΟΑΕΔ έχει πλέον αναλάβει εργολαβικά την πλήρη προσαρμογή του εργαζομένου στις επιδιώξεις του κεφαλαίου.

Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και οι πρόσφατα νομιμοποιημένες εταιρίες ενοικίασης εργαζομένων (που όμως λειτουργούν εδώ και πολύ καιρό). Επιπρόσθετα, η νομιμοποίηση των εταιριών «ενοικίασης» εργαζομένων, που διαθέτουν εργατικό δυναμικό σε άλλες επιχειρήσεις για ορισμένο χρονικό διάστημα με τους πλέον επαχθείς όρους, επισημοποιούν τις εργοδοτικές αυθαιρεσίες στην εφαρμογή των συμβάσεων εργασίας, απαγορεύουν πρακτικά τη συνδικαλιστική δράση, κάνουν κανόνα την πολυειδικότητα. Εν ολίγοις, αφήνουν τον εργαζόμενο έρμαιο των διαθέσεων των εργοδοτών με μια ελάχιστη και πολλές φορές αυστηρά τυπική «προστασία» από ένα καταρρακωμένο νομοθετικό πλαίσιο που και στην καλύτερη στιγμή του δεν κάλυπτε ουσιαστικά την εργατική τάξη.

Το βαθμό εκμετάλλευσης εντείνει ακόμα περισσότερο η διάδοση του συστήματος των υπεργολαβιών και των εργολαβιών (τις οποίες ήδη χρησιμοποιούν το 21,8% των επιχειρήσεων). Δηλαδή, η ανάθεση μέρους της παραγωγικής διαδικασίας από την επιχείρηση που έχει αναλάβει το σύνολο του έργου σε επιμέρους μικρότερες επιχειρήσεις και πολύ συχνά με επαχθείς όρους. Αποτέλεσμα είναι η ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων, η υπερεντατικοποίηση της εργασίας. Συνθήκες που εκτός των άλλων συντελούν στην υπέρμετρη αύξηση του επαγγελματικού κινδύνου, μια μεγάλη απειλή για τη σωματική ακεραιότητα ακόμα και την ίδια τη ζωή του εργαζομένου.