Πριν από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα το 2008, που την άφησε παράλυτη από τον λαιμό και κάτω, στην Νάνσι Σμιθ άρεσε να παίζει πιάνο. Η Σμιθ άρχισε να ξαναπαίζει μουσική χάρη σε ένα εμφύτευμα, που κατέγραφε και ανέλυε την εγκεφαλική της δραστηριότητα. Οταν φανταζόταν ότι παίζει σε ένα πληκτρολόγιο, που εμφανιζόταν σε μια οθόνη, η Διασύνδεση Εγκεφάλου Υπολογιστή (ΔΕΥ ή BCI στα αγγλικά) μετέφραζε τις σκέψεις της σε πληκτρολογήσεις, με αποτέλεσμα να ακούγονται από το μεγάφωνο απλές μελωδίες. Ομως υπήρχε κάτι παράξενο. Για την Σμιθ ήταν σαν το εικονικό πιάνο να έπαιζε από μόνο του, σαν να ήξερε τη μελωδία και την εκτελούσε με δική του πρωτοβουλία.

Το σύστημα ΔΕΥ της Σμιθ τοποθετήθηκε ως μέρος μιας κλινικής δοκιμής και εκπαιδεύτηκε με τα εγκεφαλικά της σήματα, καθώς φανταζόταν να πατάει πλήκτρα στο πιάνο. Αυτή η εκμάθηση επέτρεψε στο σύστημα να ανιχνεύει την πρόθεσή της να παίξει μουσική αρκετά δέκατα του δευτερολέπτου πριν εκείνη προσπαθήσει συνειδητά να το κάνει. Η Σμιθ είναι ένα από τα περίπου 90 άτομα στα οποία τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν εμφυτευτεί ΔΕΥ, για να ελέγχουν υποβοηθητικές τεχνολογίες, όπως υπολογιστές, ρομποτικούς βραχίονες και γεννήτριες συνθετικής φωνής. Αυτοί οι εθελοντές, όλοι παράλυτοι από τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη, εγκεφαλικά και νευρομυικές ασθένειες, έχουν δείξει πώς οι εντολές του εγκεφάλου προς τους μύες, όταν καταγραφούν από το κινητικό μέρος του φλοιού του εγκεφάλου καθώς οι άνθρωποι φαντάζονται να πραγματοποιούν κινήσεις, μπορούν να αποκωδικοποιηθούν και να γίνουν εντολές προς συνδεδεμένες συσκευές.

Η Σμιθ, που πέθανε από καρκίνο το 2023, ήταν μια από τους πρώτους εθελοντές που έφερε μία επιπλέον ΔΕΥ, εμφυτευμένη στον οπίσθιο βρεγματικό φλοιό, μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με τη συλλογιστική, την προσοχή και τον σχεδιασμό. Η επιστημονική ομάδα που έκανε τις εμφυτεύσεις θεωρεί πως συλλαμβάνοντας τις προθέσεις και τον κινητικό σχεδιασμό των αναπήρων, αυτές οι διπλές ΔΕΥ θα βελτιώσουν την απόδοση των προσθετικών συσκευών. Ομως, η ικανότητα αυτών των συσκευών να έχουν πρόσβαση σε πλευρές της πιο εσωτερικής ζωής ενός ανθρώπου, συμπεριλαμβανόμενης και της σκέψης πριν αυτή γίνει συνειδητά αντιληπτή, δημιουργεί ανησυχίες για το πώς τα νευρωνικά δεδομένα μπορούν να παραμείνουν ιδιωτικά, αλλά και σχετικά με το πώς οι νευροτεχνολογίες μπορούν να διαμορφώσουν τις σκέψεις και τις πράξεις των ανθρώπων, ιδιαίτερα όταν συνδυαστούν με την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ).

Στο μεταξύ, η ΤΝ ενισχύει τις δυνατότητες των φορετών καταναλωτικών προϊόντων, που καταγράφουν σήματα έξω από τον εγκέφαλο. Αυτές οι συσκευές προσφέρουν στις εταιρείες που τις κατασκευάζουν - και μέσω αυτών και σε πλειάδα άλλων εταιρειών - πρόσβαση σε νέα και πιο ακριβή δεδομένα για τις εσωτερικές αντιδράσεις των ανθρώπων σε περιεχόμενο που βλέπουν στο διαδίκτυο ή διά ζώσης. Οι πληροφορίες αυτές ήταν στο παρελθόν μη προσβάσιμες για οποιονδήποτε πέρα από τον ίδιο τον άνθρωπο.

«Η πλήρης διασύνδεση εγκεφάλου είναι το μέλλον» δηλώνει ευθαρσώς ο Τομ Οξλι, διευθύνων της «Synchron», μιας εταιρείας ΔΕΥ με έδρα τη Νέα Υόρκη. Προβλέπει ότι η διάθεση θεραπευτικής εφαρμογής των ΔΕΥ για ψυχιατρικά προβλήματα και άλλες εγκεφαλικές διαταραχές θα οδηγήσει στη διερεύνηση μέσω αυτών των συσκευών και άλλων περιοχών του εγκεφάλου. Στην πορεία, λέει, η ΤΝ θα συνεχίσει να βελτιώνει τις αποκωδικοποιητικές ικανότητες και θα μεταβάλλει τον τρόπο που αυτά τα συστήματα εξυπηρετούν τους χρήστες τους.

Τα καταναλωτικά νευροτεχνολογικά προϊόντα συλλαμβάνουν λιγότερο εξεζητημένα δεδομένα συγκριτικά με τις ΔΕΥ. Σε αντίθεση με τα εμφυτεύματα ΔΕΥ, που καταγράφουν την πυροδότηση συγκεκριμένων ομάδων νευρώνων, τα περισσότερα καταναλωτικά προϊόντα στηρίζονται στην ηλεκτροεγκεφαλογραφία. Αυτή μετρά τις διακυμάνσεις της ηλεκτρικής δραστηριότητας που προκαλείται από τον μέσο όρο πυροδοτήσεων που συμβαίνουν σε έναν τεράστιο αριθμό νευρώνων και είναι ανιχνεύσιμες από το εξωτερικό του κρανίου. Αντί να είναι σχεδιασμένες για να κάνουν την καλύτερη καταγραφή, οι συσκευές αυτές σχεδιάζονται ώστε να είναι στυλάτες (π.χ. μπαντάνες) και να περνάνε απαρατήρητες (π.χ. κρυμμένες μέσα σε ακουστικά ή γυαλιά εικονικής πραγματικότητας).

Ωστόσο, ακόμη και η ηλεκτροεγκεφαλογραφία μπορεί να αποκαλύψει γενικές καταστάσεις του εγκεφάλου, όπως η εγρήγορση, η εστίαση, η κούραση, το άγχος. Εταιρείες ήδη προσφέρουν ακουστικά και λογισμικό που καταγράφει αυτές τις καταστάσεις, υποτίθεται για να βοηθήσουν τους χρήστες να βελτιώσουν την αθλητική τους απόδοση, να διαλογιστούν πιο αποτελεσματικά ή να γίνουν πιο παραγωγικοί.

Η ΤΝ έχει βοηθήσει να μετατραπούν σε αξιόπιστα δεδομένα τα γεμάτα θόρυβο σήματα από μη ιδανικά συστήματα καταγραφής. Υπάρχει διαδεδομένη η προσμονή από τις εταιρείες ότι στο κοντινό μέλλον η ΤΝ θα επιτρέψει την αποκωδικοποίηση και άλλων πλευρών των νοητικών διεργασιών στον εγκέφαλο των ανθρώπων. Για παράδειγμα η ηλεκτροεγκεφαλογραφία μπορεί να ανιχνεύσει μικρές μεταβολές του ηλεκτρικού δυναμικού στον εγκέφαλο που συμβαίνουν μερικά δέκατα του δευτερολέπτου πριν το άτομο αποκτήσει συνείδηση ενός ερεθίσματος. Τέτοια σήματα μπορούν να αποκαλύψουν πώς η προσοχή και οι σχετικές αποφάσεις σχετίζονται με αυτό το ερέθισμα.

Ηδη χιλιάδες άνθρωποι χρησιμοποιούν νευροτεχνολογικά ακουστικά και αν υιοθετηθούν από κάποιο μεγάλο μονοπώλιο πολύ γρήγορα η χρήση τους μπορεί να εκτοξευτεί. Η «Apple» έχει ήδη από το 2023 κατοχυρώσει πατέντα για ανιχνευτές ηλεκτροεγκεφαλογραφίας για μελλοντική χρήση στα ασύρματα ακουστικά της, τα Airpods. Φυσικά, σε αντίθεση με τις ΔΕΥ που στοχεύουν σε χρήση τους σε κλινικές και για τις οποίες μπορεί να υπάρχουν κάποιες ρυθμίσεις και προστασίες σχετικά με την ιδιωτικότητα, οι καταναλωτικές ΔΕΥ είναι εντελώς ανεξέλεγκτες, μια πραγματική «άγρια δύση» για τους ομίλους στην προσπάθειά τους να παραβιάσουν σε μεγαλύτερο βάθος την ιδιωτική ζωή των ανθρώπων. Περσινή έρευνα σε 30 εταιρείες καταναλωτικής νευροτεχνολογίας έδειξε πως σχεδόν όλες τους είχαν πλήρη έλεγχο και καταγραφή των δεδομένων που παρείχε ο χρήστης και μπορούσαν να κάνουν αυτά τα δεδομένα ό,τι ήθελαν, φυσικά και να τα πουλήσουν σε άλλες εταιρείες ή οργανισμούς.

Η κυβέρνηση της Χιλής και τέσσερις Πολιτείες των ΗΠΑ πέρασαν νόμους για την προστασία των χρηστών από την καταγραφή της νευρικής τους δραστηριότητας, ενώ με το θέμα ασχολούνται τόσο η UNESCO, όσο και ο ΟΟΣΑ - αλίμονο! Πέρα από την πρακτική αξία που μπορεί να έχουν νόμοι προστασίας των ανθρώπων από τα μονοπώλια στον καπιταλισμό, πρόκειται για παρωδία, καθώς οι νόμοι αυτοί αφορούν τα ανεπεξέργαστα δεδομένα και όχι τα συμπεράσματα που μπορούν να καταλήξουν οι εταιρείες με την επεξεργασία τους και τον συνδυασμό τους με παράλληλες ροές ψηφιακών δεδομένων. Η κατάσταση της νοητικής υγείας ή ακόμη και οι πολιτικές προτιμήσεις των χρηστών των συσκευών μπορούν να πουληθούν σε τρίτους και να χρησιμοποιηθούν για διακρίσεις σε βάρος ενός ατόμου ή για τη χειραγώγησή του. Η προσθήκη νευρικών δεδομένων στη συλλογή δεδομένων, που εδώ και χρόνια γίνεται σε τεράστια κλίμακα με άλλους τρόπους, είναι σαν να δίνεις στεροειδή σε αυτή τη βιομηχανία καταπάτησης της ιδιωτικότητας του κάθε ανθρώπου.

Προς το παρόν καμία εμφυτευόμενη συσκευή ΔΕΥ δεν έχει εγκριθεί επίσημα από κάποιο κράτος. Ωστόσο η «Synchron» έχει μια σχεδόν έτοιμη συσκευή που τοποθετείται χωρίς νευροχειρουργική διαδικασία μέσα σε εγκεφαλική αρτηρία, που τροφοδοτεί τον κινητικό φλοιό και επιτρέπει σε ασθενείς να κάνουν επιλογές από ένα εμφανιζόμενο σε μόνιτορ μενού, φανταζόμενοι ότι κουνάνε το πόδι τους. Αντίθετα, η «Neuralink» του Ιλον Μασκ έχει προχωρήσει σε χειρουργική εμφύτευση της πιο πολύπλοκης ΔΕΥ της στον κινητικό φλοιό τουλάχιστον 13 εθελοντών, ενώ σύμφωνα με ανακοίνωσή της άλλοι 10.000 έχουν εγγραφεί σε λίστα αναμονής. Ακόμη πέντε μικρότερες εταιρείες έχουν δοκιμάσει τις δικές τους συσκευές σε ανθρώπους.

Η «Synchron» συνεργάζεται με το θηριώδες μονοπώλιο κατασκευής ηλεκτρονικών κυκλωμάτων ΤΝ NVIDIA, για να κατασκευάσουν μοντέλα αποκωδικοποίησης των εγκεφαλικών σημάτων. Τα μοντέλα αυτά συχνά αποκαλύπτουν απρόσμενα σήματα σε αυτό που πριν φαινόταν ως απλός θόρυβος μέσα στον κινητικό φλοιό. Ειδικοί εκτιμούν ότι τα δεδομένα από τις ΔΕΥ συνδυαζόμενα με πολυτροπικές ροές ψηφιακών δεδομένων θα επιτρέπουν όλο και περισσότερο την εξαγωγή συμπερασμάτων για την εσωτερική ζωή των ανθρώπων. Ερευνητές της εταιρείας έχουν ήδη διαπιστώσει ότι με τη βοήθεια της ΤΝ μπορούν να ανιχνεύσουν ένα είδος σκέψης που ακόμη δεν έχει συνειδητοποιηθεί από αυτούς που την κάνουν. Είναι ένα σήμα λάθους, που εμφανίζεται πριν ο χρήστης επιλέξει κατά λάθος μια επιλογή στην οθόνη. Η ΔΕΥ αναγνωρίζει ότι το άτομο έχει κάνει λάθος λίγο πριν ο ίδιος ο άνθρωπος αντιληφθεί το λάθος του. Ετσι το σύστημα θα μπορούσε να αντιληφθεί την επόμενη κίνηση του ανθρώπου.

Αυτή η πρόβλεψη με πηγή τον κινητικό φλοιό θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αυτόματη διόρθωση του λάθους, επιταχύνοντας τη διαδικασία επικοινωνίας για τον χρήστη. Ωστόσο, πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αν το σήμα προερχόταν από άλλη εγκεφαλική περιοχή; Κι όταν ο άνθρωπος αρχίσει να στηρίζεται κατά ένα μέρος για την απόδοση των προθέσεών του σε ένα μηχάνημα, πώς θα νιώθει για το αποτέλεσμα;

Ηδη η χρήση του chatbot Grok του Ιλον Μασκ από τη «Neuralink» θολώνει τα όρια ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μηχανή. Ενας από τους εθελοντές, που δεν μπορεί να μιλήσει, έχει τώρα τη δυνατότητα μέσω αυτού του συστήματος να παράξει συνθετική φωνή με την τυπική ταχύτητα ομιλίας. Το chatbot προτείνει και σχηματίζει απαντήσεις, που επιταχύνουν τη συνομιλία. Με τον τρόπο αυτόν αποκτά υπερβολική επιρροή στο τι τελικά λέει ο άνθρωπος. Αυτό το φαινόμενο θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο αν επιτραπεί στην ΤΝ να δρα με βάση τις προθέσεις ή τις μη ακόμη συνειδητοποιημένες ιδέες ενός ανθρώπου. Το chatbot, με όλα τα ενσωματωμένα σε αυτό χαρακτηριστικά και προκαταλήψεις από την εκπαίδευσή του, θα διαμόρφωνε τελικά τον τρόπο που σκέφτεται ένας άνθρωπος, καθώς αυτό που εκφράζεις ενσωματώνεται στην ταυτότητά σου και ασυνείδητα σχηματοποιεί το ποιος είσαι.