Υστερα από μια δεκαετία αδρής κρατικής και ευρωπαϊκής χρηματοδότησης των κερδοφόρων επενδύσεων της «πράσινης μετάβασης», παράλληλα με την καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων, με τον οδοστρωτήρα της απολιγνιτοποίησης και «απανθρακοποίησης», η ΕΕ διαπιστώνει τώρα ότι βρίσκεται σε σημείο καμπής σε ό,τι αφορά τον στρατηγικό αυτό σχεδιασμό του κεφαλαίου.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις αστικών επιτελείων, τα επόμενα χρόνια η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθεί. Ωστόσο, η δραστική αλλαγή του μείγματος στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, με την επικράτηση των ΑΠΕ και την απόσυρση του λιγνίτη, έχει διαμορφώσει μια νέα κατάσταση, που απαιτεί ακόμα μεγαλύτερες επενδύσεις για να αποφευχθεί μια επόμενη ενεργειακή κρίση.

Το «φάρμακο» για τα συσσωρευμένα κεφάλαια, όπως ήταν η επένδυση στην «πράσινη μετάβαση», μετατρέπεται σταδιακά σε «φαρμάκι» για τα μονοπώλια, καθώς το δίκτυο κινδυνεύει ολοένα και περισσότερο με αστάθεια.

Η αιτία είναι οι ΑΠΕ, που η λειτουργία τους εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες, με αποτέλεσμα σε ορισμένες φάσεις να υπερφορτώνουν το δίκτυο και σε άλλες να μην μπορούν να καλύψουν την αυξημένη ζήτηση, λόγω της αδυναμίας αποθήκευσης ρεύματος. Το μπλακάουτ στην Ισπανία και σε άλλες χώρες της Ιβηρικής φαίνεται ότι έπαιξε καταλυτικό ρόλο σ' αυτές τις διαπιστώσεις και επιβεβαίωσε στην πράξη το διαφαινόμενο αδιέξοδο.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την περίοδο 2011-2020 επενδύονταν στο πλαίσιο της «πράσινης μετάβασης» κατά μέσο όρο 764 δισ. ευρώ ετησίως, περίπου το 5,1% του ΑΕΠ της ΕΕ το 2023. Ωστόσο, για να επιτευχθούν οι στόχοι του 2030, η Κομισιόν σημειώνει πως απαιτούνται επιπλέον 477 δισ. ευρώ ετησίως, ή περίπου 3,2% του ΑΕΠ.

Η έκθεση της Goldman Sachs αναφέρει πως η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας θα αυξηθεί στην ΕΕ. Για πολλά χρόνια, η ζήτηση ακολουθούσε ανοδική πορεία. Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν ότι μεταξύ 1990 και 2008 η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε κατά περίπου 30%, ως αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης, της αυξανόμενης βιομηχανικής παραγωγής και της συνεχούς αύξησης των ηλεκτρονικών προϊόντων.

Ωστόσο, το 2008 υπήρξε στροφή. Η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομική κρίση, η πανδημία του COVID-19 και η αποκαλούμενη «ενεργειακή κρίση» της δεκαετίας του 2020 οδήγησαν σε μείωση της συνολικής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας κατά περίπου 7% μέχρι το 2024.

Η τάση αυτή φαίνεται να αντιστρέφεται. Οι αναλυτές της Goldman Sachs προβλέπουν ότι από το 2026 και μετά η ζήτηση θα αρχίσει να αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό 1,5% έως 2% στην Ευρώπη, κυρίως λόγω της ηλεκτροκίνησης, της κατασκευής ενεργοβόρων data centers, της διείσδυσης του κλιματισμού λόγω υψηλότερων θερμοκρασιών και της χρήσης αντλιών θερμότητας.

Σύμφωνα όμως με την Goldman Sachs, η σημερινή δυναμικότητα των δικτύων μεταφοράς δεν επαρκεί για να καλύψει τη μελλοντική ζήτηση, καθώς είναι από τα παλαιότερα στον κόσμο, με μέση ηλικία 45-50 έτη. Μετά από περίπου 20 χρόνια στασιμότητας, οι επενδύσεις στα δίκτυα άρχισαν να επιταχύνονται από το 2020-2021, με έντονη αύξηση το 2024.

Στο μεταξύ, εκτιμάται πως μέχρι το 2030 οι ΑΠΕ θα καλύψουν το 75% της εγκατεστημένης ισχύος ηλεκτροπαραγωγής στην ΕΕ, έναντι 45% πριν από δέκα χρόνια και 65% σήμερα. Από το 2016 έως το 2025, η ετήσια προσθήκη εγκατεστημένης ισχύος για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ξεπέρασε τα 20 γιγαβάτ, με την εγκατάσταση ηλιακής ενέργειας να αυξάνεται με ρυθμό υπερδιπλάσιο από αυτόν της χερσαίας αιολικής και εξαπλάσιο από αυτόν της υπεράκτιας αιολικής.

Την ίδια ώρα, πάνω από 100 γιγαβάτ θερμικής ισχύος αποσύρονται, ενώ θα προστεθούν περίπου 300 γιγαβάτ νέας ισχύος από ΑΠΕ. Αυτό με τη σειρά του αυξάνει την πολυπλοκότητα και τη μεταβλητότητα του συστήματος και μειώνει την ασφάλεια εφοδιασμού, εξηγώντας έως έναν βαθμό και γιατί η Ενέργεια από ΑΠΕ είναι τόσο κοστοβόρα, παρά τους ισχυρισμούς του κεφαλαίου και των κομμάτων του για το αντίθετο.

Η εμπειρία της Ισπανίας τον Απρίλη, όπου πέντε λεπτά πριν από το μπλακάουτ το 80% της ηλεκτρικής ενέργειας προερχόταν από φωτοβολταϊκά, δείχνει την «αχίλλειο πτέρνα» του συστήματος, καθώς τα δίκτυα αδυνατούσαν να διαχειριστούν τις διακυμάνσεις τάσης.

Ενδεικτικό ήταν επίσης το φαινόμενο της «Dunkelflaute», που σημειώθηκε στη Γερμανία το φθινόπωρο του 2024, μια περίοδο κατά την οποία δεν παράγεται Ενέργεια ούτε από αιολικά ούτε από φωτοβολταϊκά, επειδή δεν υπάρχει ούτε άνεμος ούτε ηλιακό φως, σε συνδυασμό με χαμηλές θερμοκρασίες. Το φαινόμενο αυτό προκάλεσε εκτίναξη των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας σε 250-300 ευρώ/MWh, με ενδοημερήσιες κορυφές σχεδόν στα 1.000 ευρώ/MWh και αρνητικές τιμές σε ορισμένες ώρες.

Στο σενάριο που η ετήσια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας αυξηθεί κατά 1,5%-2%, η Goldman Sachs προειδοποιεί ότι η ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας κινδυνεύει από έλλειψη εφοδιασμού, από τον συνδυασμό της αυξημένης ζήτησης και της ανεπαρκούς κατασκευής εφεδρικής δυναμικότητας.

Προειδοποιεί ότι η Ευρώπη κινδυνεύει να δει τα περιθώρια εφεδρείας (η διαφορά μεταξύ διαθέσιμης χωρητικότητας και αιχμής ζήτησης) να μειώνονται σε επικίνδυνα επίπεδα. Τα περιθώρια αυτά, που θεωρούνται ασφαλή όταν κινούνται μεταξύ 10% και 15%, εκτιμάται ότι θα μειωθούν στο μηδέν περίπου το 2029-2030, αυξάνοντας τον κίνδυνο εκτεταμένων μπλακάουτ.

Για την αποφυγή αυτού του σεναρίου, η Goldman Sachs εκτιμά ότι θα απαιτηθούν επενδύσεις ύψους περίπου 1 τρισ. ευρώ για νέες μονάδες παραγωγής, κυρίως ΑΠΕ, και επιπλέον 350-400 δισ. ευρώ για μονάδες εφεδρείας, όπως σταθμοί φυσικού αερίου και μπαταρίες έως το 2030. Επίσης, η δυναμικότητα παραγωγής φυσικού αερίου στην Ευρώπη θα πρέπει να αυξηθεί κατά περίπου 9% στη διάρκεια της ίδιας περιόδου.

Παράλληλα, θα απαιτηθούν δαπάνες 1,2 - 1,4 τρισ. ευρώ μόνο για τα δίκτυα τα επόμενα δέκα χρόνια, σχεδόν διπλάσιες από τα κεφάλαια που επενδύθηκαν την προηγούμενη δεκαετία. Η επένδυση αυτή θεωρείται απαραίτητη στον σχεδιασμό του κεφαλαίου, όχι μόνο για τη συντήρηση και τον εκσυγχρονισμό των παλαιών υποδομών, αλλά και για την ενσωμάτωση των νέων, αποκεντρωμένων πηγών Ενέργειας και την υποστήριξη των αυξανόμενων απαιτήσεων αιχμής.

Ο νέος αυτός γύρος του «Ελντοράντο» της «πράσινης μετάβασης» για τους επιχειρηματικούς ομίλους της Ενέργειας εκτιμάται πως θα εκτοξεύσει σε νέα επίπεδα τα κέρδη τους. Η Goldman Sachs προβλέπει τεράστια «οφέλη» για κολοσσούς όπως οι Enel, RWE, SSE, EON, Iberdrola, Elia, National Grid, EDPR και Engie.

Πρόκειται βέβαια για ασκήσεις επί χάρτου. Οι ανάγκες της πολεμικής οικονομίας πιέζουν ήδη τις δημοσιονομικές αντοχές των κρατών - μελών και απορροφούν τεράστια κρατικά και ευρωπαϊκά κονδύλια, κάνοντας πιο δύσκολη την ταυτόχρονη χρηματοδότηση και έργων της «πράσινης μετάβασης».

Το διαφαινόμενο αδιέξοδο, όμως, που προκάλεσε η ίδια η «πράσινη μετάβαση» (!) ως στρατηγικός σχεδιασμός του κεφαλαίου, μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες για τις οικονομίες της ΕΕ, αν δεν παρθούν μέτρα και δεν δοθούν κονδύλια για την εξισορρόπηση του συστήματος. Αυτό αποτελεί από μόνο του παράγοντα όξυνσης των αντιθέσεων ανάμεσα και στα διάφορα τμήματα της αστικής τάξης, που διεκδικεί μεγαλύτερη κρατική στήριξη το καθένα για τον εαυτό του.

Σημειωτέον ότι ένα από τα μεγαλύτερα αγκάθια για το κεφάλαιο (εκτός από τα δίκτυα) είναι η αποθήκευση της Ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ, η οποία απαιτεί τεράστιες επενδύσεις και τεχνογνωσία στην οποία προπορεύεται κατά πολύ η ανταγωνίστρια Κίνα, δημιουργώντας και γεωπολιτικά προσχώματα στη διαχείριση της κατάστασης.

Στον τομέα των δικτύων, οι επενδύσεις που απαιτούνται θα μπορούσαν να αποφέρουν διψήφια αύξηση των λειτουργικών κερδών, ενώ στις ΑΠΕ οι υψηλότερες τιμές αγοράς προσφέρουν ευκαιρίες για καλύτερες αποδόσεις των νέων έργων.

Τα ευέλικτα συστήματα παραγωγής, όπως οι μονάδες φυσικού αερίου, προβλέπεται να κερδίσουν από την αυξημένη ζήτηση για σταθερότητα και ισορροπία του συστήματος, ενώ οι επιχειρήσεις προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας θα επωφεληθούν από αυξημένες πωλήσεις και περιθώρια κέρδους. Στο βασικό σενάριο της Goldman Sachs, οι εταιρείες θα μπορούσαν να αναμένουν ετήσια αύξηση των κερδών 9% έως το 2030, που μπορεί να φτάσει και στο 11%.

Ολα αυτά βέβαια - στον βαθμό που θα προχωρήσουν - δεν σημαίνουν φθηνότερο ρεύμα για τον λαό. Το επιβεβαιώνει και η μέχρι σήμερα πορεία της «πράσινης μετάβασης», με πανάκριβους λογαριασμούς ρεύματος για τα λαϊκά νοικοκυριά και σαρωτική αύξηση της ανεργίας από τον οδοστρωτήρα της απολιγνιτοποίησης. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει: Οι επενδύσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν με «σπόνσορα» τα ειδικά τέλη για τις ΑΠΕ στους λογαριασμούς που πλήρωσε ο λαός, όπως και απευθείας από τα κρατικά και ευρωενωσιακά ταμεία, που άνοιξαν την κάνουλα των χρηματοδοτήσεων.

Σε τελική ανάλυση, το ζήτημα που επανέρχεται ξανά και ξανά είναι τα αδιέξοδα που αναπαράγει για τον λαό η οργάνωση της παραγωγής με κριτήριο το καπιταλιστικό κέρδος. Ο λαός πλήρωσε ακριβά την «πράσινη μετάβαση» στην ηλεκτροπαραγωγή και τώρα θα κληθεί να πληρώσει ακόμα πιο ακριβά τις συνέπειες από την «ανισορροπία» που αυτή προκάλεσε στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής.