Με την εκτεταμένη στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ την περασμένη Τρίτη, η οποία διήρκησε ένα 24ωρο και έληξε με εκεχειρία και παράδοση των αρμενικών αυτονομιστικών αρχών του θύλακα που αυτοαποκαλείται «Δημοκρατία του Αρτσάχ», επιταχύνονται εξελίξεις στον Νότιο Καύκασο. Εξελίξεις που σχετίζονται με τον οξυμένο γεωπολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ διαφόρων ιμπεριαλιστικών κέντρων, κυρίως μεταξύ των ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ και Ρωσίας.

Η Ρωσία έχει παραδοσιακά σημαντικό ρόλο στον Νότιο Καύκασο, ενώ με τις τριμερείς συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Ρωσίας, Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν για το τέλος των εχθροπραξιών τον Νοέμβρη του 2020, αναβάθμισε τον ρόλο της, εγκαθιστώντας μάλιστα στην περιοχή «ειρηνευτική» στρατιωτική αποστολή για 5 χρόνια, με δυνατότητα ανανέωσης.

Με στόχο να μειωθεί η επιρροή της Μόσχας, ΕΕ και ΗΠΑ ανέλαβαν επίσης ρόλο «διαμεσολαβητή» στη σύγκρουση Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο. Γερεβάν και Μπακού βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις για την υπογραφή συνθήκης «ειρήνης», καθορισμό των μεταξύ τους συνόρων και για το καθεστώς του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά η πλειοψηφία των περίπου 120.000 κατοίκων του είναι Αρμένιοι.

Σημείο καμπής στις διαπραγματεύσεις θεωρείται η δήλωση που έκανε ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Ν. Πασινιάν, τον Οκτώβρη του 2022 στην Πράγα, μετά από συνάντηση που είχε με τον Αζέρο Πρόεδρο, Ιλχάμ Αλίεφ, παρουσία του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σ. Μισέλ, του Γάλλου Προέδρου, Εμ. Μακρόν, και του Γερμανού καγκελάριου, Ολ. Σολτς.

Τότε ο Πασινιάν αναγνώρισε δημόσια την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στα 86.600 τ. χλμ., συμπεριλαμβανομένου, δηλαδή, του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Στην Πράγα οι δύο πλευρές συμφώνησαν επίσης να σταλεί πολιτική αποστολή εμπειρογνωμόνων της ΕΕ στα σύνορα Αρμενίας - Αζερμπαϊτζάν.

Τόσο οι ΗΠΑ - ΕΕ όσο και η Ρωσία αναγνωρίζουν το Ναγκόρνο Καραμπάχ ως αζέρικο έδαφος και αυτό προωθούν στις όποιες «ειρηνευτικές» συμφωνίες. Εξ ου και η δήλωση του εκπροσώπου του Κρεμλίνου ότι η στρατιωτική επιχείρηση του Μπακού στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι θέμα που αφορούσε τις ενέργειες του Αζερμπαϊτζάν στο δικό του έδαφος, ενώ από την άλλη η ΕΕ απέρριψε το ενδεχόμενο να επιβληθούν κυρώσεις στο Μπακού στο άμεσο μέλλον για την επίθεσή του - παρότι με δηλώσεις της την καταδίκασε. Η δε Αρμενία ισχυρίστηκε ότι δεν έχει στρατεύματα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και τόνισε ότι δεν συμμετέχει στη συμφωνία εκεχειρίας και στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των αυτονομιστικών αρχών του θύλακα και του Αζερμπαϊτζάν.

Να σημειωθεί ότι στα σύνορα των δύο κρατών σημειώνονταν όλα αυτά τα χρόνια ένοπλα επεισόδια, ενώ το Αζερμπαϊτζάν εξέφραζε δυσαρέσκεια για τη μη εφαρμογή των τριμερών συμφωνιών, διεκδικούσε μεταξύ άλλων δρόμους διασύνδεσής του με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, αλλά και σύνδεση με τον αζέρικο θύλακα Ναχιτσεβάν μέσω αρμενικού εδάφους (το Ναχιτσεβάν βρίσκεται μεταξύ Αρμενίας, Ιράν και Τουρκίας). Σε μια κίνηση πίεσης έκλεισε τον Απρίλη τον διάδρομο Λατσίν, τον μοναδικό δρόμο σύνδεσης της Αρμενίας με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, σημείο όπου αναπτύσσονται οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις.

Η Ρωσία όχι μόνο δεν καταδίκασε έντονα την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν αλλά πρωταγωνιστεί τόσο στη συμφωνία παράδοσης των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όσο και στις εξελισσόμενες διαπραγματεύσεις για «επανένταξη» του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν και «ενσωμάτωση» των Αρμενίων που ζουν εκεί.

Η συμφωνία εκεχειρίας, που καταλήχθηκε με ρωσική διαμεσολάβηση, προβλέπει αφοπλισμό των μονάδων στρατού του Ναγκόρνο Καραμπάχ και αποχώρηση των στρατιωτών της Αρμενίας, με το Μπακού να ισχυρίζεται ότι θα δώσει αμνηστία σε όσους παραδώσουν τα όπλα τους, αν και υπάρχουν ορισμένες στρατιωτικές μονάδες του Καραμπάχ που λένε ότι θα συνεχίσουν την αντίσταση.

Την Παρασκευή ανακοινώθηκε ότι οι δυνάμεις των Αρμενίων αυτονομιστών άρχισαν να παραδίδουν τον οπλισμό τους. Η παράδοση γίνεται υπό τον έλεγχο της ρωσικής «ειρηνευτικής» δύναμης.

Ολο το προηγούμενο διάστημα ο Αρμένιος πρωθυπουργός είχε οξύνει την κριτική του απέναντι στη Μόσχα, κατηγορούσε τη ρωσική στρατιωτική αποστολή ότι δεν «εγγυάται την ασφάλεια» του πληθυσμού του Ναγκόρνο Καραμπάχ και επέτρεψε το κλείσιμο του διαδρόμου του Λατσίν.

Παράλληλα, η αρμενική κυβέρνηση έκανε μια όλο και πιο έντονη στροφή προς τη «Δύση». Αποκορύφωμα ήταν οι πρόσφατες δηλώσεις του Πασινιάν ότι η Αρμενία δεν μπορεί να βασίζεται πια στη Ρωσία για την «ασφάλειά της», καθώς η Ρωσία «αποσύρεται σταδιακά» από τον Νότιο Καύκασο λόγω του πολέμου στην Ουκρανία.

Την προηγούμενη βδομάδα ΗΠΑ και Αρμενία οργάνωσαν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στην Αρμενία, προκαλώντας «έντονη ανησυχία» στη Μόσχα. Η Αρμενία είναι «σύμμαχος» με τη Ρωσία στο «αμυντικό» σύμφωνο Οργανισμός Συνθήκης για τη Συλλογική Ασφάλεια (CSTO) και είχε αρνηθεί πριν από μήνες να φιλοξενήσει κοινές ασκήσεις, ενώ η Ρωσία διαθέτει και στρατιωτική βάση στην Αρμενία.

Σε αυτή, λοιπόν, τη συγκυρία η Μόσχα «μπήκε μπροστά» στις εξελίξεις και πλέον μαζί με το Αζερμπαϊτζάν δείχνει να έχει «το πάνω χέρι» στην όποια «διευθέτηση».

Οι ρωσικές «ειρηνευτικές» δυνάμεις μεσολάβησαν για την εκεχειρία και συμμετέχουν στις συνομιλίες που ξεκίνησαν την Πέμπτη μεταξύ του Μπακού και των Αρμενίων του Καραμπάχ «για το μέλλον του θύλακα», όπως τόνισε ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν.

Πούτιν και Αλίεφ σε τηλεφωνική συνομιλία επισήμαναν τη σημασία της εφαρμογής των συμφωνιών κατάπαυσης του πυρός για το Ναγκόρνο Καραμπάχ και συζήτησαν «βήματα για τη σταθεροποίηση της κατάστασης». Επιβεβαιώθηκε πως το Μπακού θα συνεργαστεί με τις ρωσικές «ειρηνευτικές» δυνάμεις για θέματα «σεβασμού των δικαιωμάτων και της ασφάλειας του αρμενικού πληθυσμού».

Μάλιστα, συμφώνησαν να εντείνουν την τριμερή διαπραγματευτική διαδικασία Αζερμπαϊτζάν - Ρωσίας - Αρμενίας, για να συνταχθεί «ειρηνευτική συνθήκη» μεταξύ Μπακού και Γερεβάν.

Σε ένα τέτοιο φόντο γεωπολιτικών ανταγωνισμών, αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ξέσπασαν στην Αρμενία, με την αντιπολίτευση να καλεί τους κατοίκους της πρωτεύουσας και των γύρω πόλεων έξω από κυβερνητικό κτίριο απαιτώντας την παραίτηση του Πασινιάν, επειδή παραδόθηκε το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Οι υποστηρικτές του Πασινιάν θεωρούν ότι οι αντικυβερνητικές ενέργειες «καθοδηγούνται από ξένα κέντρα». Ορισμένοι δεν αποκλείουν μάλιστα το Αζερμπαϊτζάν, με την έγκριση της Ρωσίας, να ξεκινήσει στρατιωτικές επιχειρήσεις εναντίον της Αρμενίας και να επέλθει «αλλαγή εξουσίας στην Αρμενία».

Από την πλευρά της, η ΕΕ δήλωσε έτοιμη να υποστηρίξει περαιτέρω τις αρχές της Αρμενίας και τις «μεταρρυθμίσεις», ενώ η αποστολή της ΕΕ στην Αρμενία (EUMA) θα συνεχίσει να παρακολουθεί την κατάσταση κατά μήκος της αρμενικής πλευράς των συνόρων με το Αζερμπαϊτζάν.

Επίσης, τονίζει ότι «η αναγκαστική μετακίνηση του άμαχου πληθυσμού με στρατιωτικά ή άλλα μέσα θα αντιμετωπιστεί με ισχυρή απάντηση από την ΕΕ» και καλεί το Μπακού «να διασφαλίσει τα δικαιώματα και την ασφάλεια των Αρμενίων του Καραμπάχ».