«Ο Γράμμος. Με τ' ατέλειωτα τσουγκάρια και τις βαθιές χαράδρες. Με τις ήρεμες πλαγιές και τ' απόκρημνα βράχια. Με τα πυκνά δάση και τα γυμνά υψώματα. Με την πλούσια πρασινάδα και τα γάργαρα νερά. Περήφανο βουνό. Και θαρείς πως ψηλώνει πιο πολύ τις απάτητες κορφές του, καμαρώνοντας το θάρρος, την παληκαριά και το άφθαστο μεγαλείο των μαχητών του ΔΣΕ».

Σ' αυτόν τον Γράμμο, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που τον περιέγραψε τόσο εύγλωττα ο Μ. Μούστος (Δάφνης), θα περπατήσουν και πάλι οι νεολαίοι της ΚΝΕ στο τέλος του δεύτερου 15ήμερου του Ιούλη κατά τη διάρκεια της 32ης Αντιιμπεριαλιστικής Κατασκήνωσης, που θα γίνει στο Νεστόριο από τις 13 έως και τις 16 του επόμενου μήνα, με σύνθημα: «Με τον λαό μπροστά και το ΚΚΕ ψηλά γράφεται η Ιστορία! Τιμάμε την Ιστορία μας, υπερασπιζόμαστε τον φυσικό πλούτο της χώρας».

Φέτος η κατασκήνωση θα έχει διττό χαρακτήρα, καθώς το ιστορικό περιεχόμενο θα συνδυαστεί και με την πάλη για την προστασία του περιβάλλοντος που δέχεται επίθεση από τους καπιταλιστές της «πράσινης ανάπτυξης». 40 φράγματα σχεδιάζεται να γίνουν στο εσωτερικό του Γράμμου, ενώ ήδη έχουν δοθεί εγκρίσεις και για ανεμογεννήτριες απέναντι στον Σμόλικα.

Το κύριο γεγονός βέβαια στο οποίο θα εστιαστεί η προσοχή φέτος είναι η αποκάλυψη και ανάδειξη των κτισμάτων του μεγάλου νοσοκομείου του ΔΣΕ στη θέση Λιανοτόπι, κάτω από το ύψωμα Σκάλα, στην πλαγιά που βρίσκεται σε υψόμετρο ανάμεσα στα 1.250 και 1.450 μέτρα.

Πρόκειται για μια ολόκληρη νοσοκομειούπολη που χτίστηκε για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες της μεγάλης μάχης του Γράμμου, η οποία έγινε το καλοκαίρι του 1948. Για την ανάδειξη των κτισμάτων, τον καθαρισμό του χώρου ώστε αυτός να είναι επισκέψιμος, έχουν ήδη προσφέρει το προηγούμενο διάστημα εκατοντάδες μεροκάματα δεκάδες φίλοι και μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ. Τα περίπου 30 κτίσματα της νοσοκομειούπολης έχουν ήδη καθαριστεί και έχουν ανοιχτεί τα μονοπάτια που τα συνδέουν. Στο τριήμερο των εκδηλώσεων, θα παρουσιαστεί μέσα στο βουνό μια μεγάλη έκθεση υλικών που αφορούν την Υγειονομική Υπηρεσία του ΔΣΕ και ειδικότερα το μεγάλο νοσοκομείο του Γράμμου.

Για την κατασκευή του νοσοκομείου το σχετικό σχέδιο της ηγεσίας του ΔΣΕ προέβλεπε την οικοδόμηση θαλάμων για τραυματίες και αρρώστους, με διαστάσεις που κυμαίνονταν από τα 4 μέχρι και τα 9 μέτρα μήκος. Ξεχωριστοί θάλαμοι προβλέφθηκαν για αρρώστους με μεταδοτικές ασθένειες, για βαριά αρρώστους, για ετοιμοθάνατους. Επίσης, ξεχωριστοί για το προσωπικό ανδρών και το προσωπικό γυναικών, καθώς και για το επιστημονικό προσωπικό. Υπήρχε πρόβλεψη για ιατρείο, χειρουργείο, θάλαμο για αλλαγές, για φαρμακείο, για μαγειρεία, άλλο θάλαμο για όσους θα έκαναν ειδική δίαιτα, για αποθήκη, για φούρνο, για πλύση, για αποθήκη ρούχων, για λέσχη και για ξενώνα.

Υπολογίστηκε ότι για την κατασκευή χρειάστηκαν 18.888 μεροκάματα κι έπρεπε να κοπούν 53.835 σανίδια, 535 καδρονάκια, 5.360 δοκοί, να βρεθούν 20.000 οκάδες ασβέστη, 88.000 οκάδες άμμου, να κατασκευαστούν 1.100 ξύλινα κρεβάτια, 550 κομοδίνα, 40 τραπέζια κ.ά.

Το κτίσιμο γινόταν ακριβώς κάτω από τα γκρέμια της Σκάλας, μέσα στο δάσος από πεύκα. Ετσι οι τοίχοι τέλειωναν γρήγορα, αφού υπήρχε κοντά πρώτη ύλη και από μέσα γινόταν σοβάτισμα.

«Φτιάσαμε δύο ολόκληρα χωριά με δρόμους, γέφυρες, αντιαεροπορικά καταφύγια, τσαγκαράδικο, ραφτάδικο» έγραψε αργότερα ο Μιχάλης Σουμελίδης, υπεύθυνος κατασκευής του νοσοκομείου.

Η ανάγκη περίθαλψης τραυματιών και αρρώστων, η ανάγκη οργάνωσης Υγειονομικής Υπηρεσίας προέκυψαν από το ξεκίνημα ακόμα του αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά και νωρίτερα, από τις πρώτες ενέργειες και συγκρούσεις των σκόρπιων αντάρτικων ομάδων. Αυτό το πρόβλημα που όσο μαζικοποιούνταν ο ΔΣΕ γινόταν πιο επιτακτικό, προσέκρουε σε τεράστιες δυσκολίες και ελλείψεις. Ο χειρουργός του ΔΣΕ Γιώργης Τζαμαλούκας έγραψε πως η Υγειονομική Υπηρεσία έδρασε σε «απίθανες συνθήκες ανυπαρξίας των πάντων». Ο Νώντας Σακελλαρίου, αρχίατρος του ΔΣΕ, απαρίθμησε τις ελλείψεις αυτές: «Ολα μας έλειπαν: Γιατροί, υγειονομικό προσωπικό εκπαιδευμένο, υγειονομικό υλικό, βιβλιογραφία (επιστημονική, οργάνωσης, εκπαίδευσης κ.λπ.)».

Για γάζες χρησιμοποιούνταν πανιά και πουκάμισα, για βαμβάκι αυτό «που έβγαζε ο λαός των χωριών απ' τα μαξιλάρια και τα παπλώματά του».

Συμπλήρωνε ακόμα πως έλειπε και η πείρα για μια τέτοια «κολοσσιαία», όπως την χαρακτηρίζει, δουλειά.

Μέχρι και τα μέσα περίπου του 1947 οι γιατροί παρέμειναν λίγοι και το υγειονομικό υλικό προερχόταν κυρίως από λάφυρα. Οι ανάγκες σε υγειονομικό υλικό αντιμετωπίζονταν και με εφευρετικότητα. Χαρακτηριστική είναι η διήγηση του γιατρού Στέφανου Χουζούρη για το πώς δημιουργήθηκαν γάζες από τούλι «απ' αυτό που κάνουν οι γυναίκες κουρτίνες και οι κτηνοτρόφοι τσαντίλες για να στραγγίζουν το τυρί».

Το μεγάλο νοσοκομείο του Γράμμου άρχισε να χτίζεται τον Μάη του 1948 και η δυναμικότητά του ξεπερνούσε τα 1.000 κρεβάτια. Στο νοσοκομείο γίνονταν τακτικά συνελεύσεις για την εκτίμηση και τη βελτίωση της δουλειάς, αλλά και διαφωτιστικές - ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οργανώθηκαν δομές και για την περίθαλψη των κατοίκων της περιοχής.

Η συμβολή της Υγειονομικής Υπηρεσίας στον αγώνα του ΔΣΕ ήταν σημαντική. Οι λιγοστοί γιατροί, με τη βοήθεια του υγειονομικού και του άλλου προσωπικού και παρά τις τρομακτικές ελλείψεις και την απουσία των απαραίτητων συνθηκών για να επιτελέσουν το έργο τους, διεξήγαγαν «μια συνεχή πάλη ενάντια στον θάνατο». Κατάφεραν να περιθάλψουν και να σώσουν τη ζωή χιλιάδων μαχητών του ΔΣΕ. Μόνο στον χώρο του Γράμμου - Βίτσι μπόρεσαν να περιθάλψουν περίπου 12.000 μαχητές.

Η θνησιμότητα τραυματιών από κατάγματα κρανίου που χειρουργήθηκαν σε Γράμμο - Βίτσι και Καϊμακτσαλάν έφτασε μόνο το 10%. Ο Τάκης Σκύφτης σημείωσε: «Κάτω από αυτές τις συνθήκες χειρούργησα 22 βαριά τραύματα και σώθηκαν οι 17. Πολλούς απ' αυτούς τους συνάντησα αργότερα στις Λαϊκές Δημοκρατίες».