Τον κομμουνιστή λογοτέχνη Ζήση Σκάρο τίμησε η Τομεακή Επιτροπή Καρδίτσας του ΚΚΕ, με την εκδήλωση που πραγματοποίησε την Παρασκευή 12 Αυγούστου στο Πνευματικό Κέντρο του χωριού Κανάλια Καρδίτσας, όπου γεννήθηκε ο Ζήσης Σκάρος το 1917.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης λειτούργησαν έκθεση αρχειακού υλικού την οποία επιμελήθηκε η προϊσταμένη του Τμήματος Καρδίτσας των ΓΑΚ, Ελπινίκη Αγγελίνα, αλλά και έκθεση βιβλίου. Την κεντρική ομιλία έκανε ο Γιώργος Μηλιώνης, μέλος του Τμήματος Πολιτισμού της ΚΕ του ΚΚΕ. Ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει σ' αυτό το φύλλο αποσπάσματα της ομιλίας του.

Τώρα που τα μαύρα σύννεφα σκεπάζουν τον ορίζοντα, τα αρπακτικά πετάνε μέσα στις πόλεις από μπαλκόνι σε μπαλκόνι, τώρα που τα διάφορα - πάσης φύσεως και ανεξαρτήτως προσήμου - αστικά ηλεκτρονικά παράθυρα, ιδιαίτερα εκείνα της τηλεόρασης, γεμίζουν τα σπίτια μας με την αποφορά του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού συστήματος, που δεν έχει να δώσει τίποτα άλλο εκτός από πόλεμο, φτώχεια, ερήμωση και προσφυγιά, αλλά και που εκατομμύρια συνειδήσεων πραγματοποιούν βήματα αφύπνισης, ανησυχούν, αναζητούν, που στη χώρα μας αλλά και σε άλλες χώρες γεννιούνται ελπίδες μέσα από τους αγώνες, όχι βέβαια χωρίς δυσκολίες, η συζήτηση για έναν αγωνιστή, για έναν κομμουνιστή λογοτέχνη που από πολύ νωρίς πήρε τη δική του απόφαση, στους καιρούς των αποφάσεων - και τέτοιοι είναι όσο ποτέ οι καιροί μας - είναι μια πολύ σημαντική στιγμή ανάτασης, ένα σημαντικό βήμα γνώσης και ευαισθητοποίησης για την Τέχνη που έχουμε ανάγκη.

Είναι μια συνειδητή επιλογή ενταγμένη στην ολόπλευρη καθημερινή δράση του ΚΚΕ, δράση της οποίας ο πολιτισμός, πάντα, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές, ήταν αναπόσπαστο τμήμα, αλλά και πολύ σοβαρό εφόδιο, γιατί κινητοποιεί τη σκέψη, τη βούληση, τα συναισθήματα, κινητοποιεί κυρίως τη συνειδητή συμμετοχή στον αγώνα μας για να αλλάξει αυτός ο κόσμος, για «να ανθρωπέψει ο άνθρωπος» σε μια νέα κοινωνία, απαλλαγμένος από τα δεσμά της εκμετάλλευσης.

Είναι άξιο αναφοράς ότι ο Σκάρος ως κομμουνιστής συγγραφέας, έχοντας αφομοιώσει την αλήθεια, μελετώντας την Ιστορία μαρξιστικά, την μετουσιώνει σε καλλιτεχνική δημιουργία ως εξής: Δεν μας δανείζει τα μάτια του για να βλέπουμε, αλλά μέσα από το έργο του οξύνει τη δική μας επιθυμία και σκέψη να χρησιμοποιήσουμε τα δικά μας μάτια, να οξύνουμε εμείς τη δική μας ματιά και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, να αναλάβουμε δράση για να αλλάξει ο κόσμος.

Δεν αναλαμβάνει να σκεφτεί για εμάς, μας οδηγεί να σκεφτούμε εμείς διαφορετικά, και ως κομμουνιστής δεν αναλαμβάνει για λογαριασμό μας αυτό που εμείς, η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της, οφείλουμε να επιχειρήσουμε.

Ως κομμουνιστής συγγραφέας κατορθώνει, κάτω από την ιδιομορφία των καταστάσεων που ζουν οι πρωταγωνιστές των σελίδων του, να αποκαλύπτει την κρυμμένη γενικότητα, τις σχέσεις δηλαδή μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, και την αναγκαιότητα επαναστατικής ανατροπής της εκμεταλλευτικής κοινωνίας, ιστορικό χρέος στο οποίο αφιέρωσε όλη του τη ζωή.

Ο Ζήσης Σκάρος, δείχνοντας την πραγματική ρίζα των κοινωνικών αντιθέσεων, αλλά και το τι κυοφορείται μέσα στον λαό ακριβώς εξαιτίας αυτών των αντιθέσεων, εισηγείται και αυτός τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό.

Οπως έχει γράψει στην εφημερίδα «Εθνος» (7/5/1982) ο ίδιος ο συγγραφέας, «ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός δεν είναι τύπος ή στιλ καλλιτεχνικής έκφρασης. Είναι μέθοδος θεώρησης της πραγματικότητας από τον δημιουργό, που θα μετουσιώσει τα βιώματά του ή τις εμπειρίες του σε Τέχνη. Για να γίνει κατανοητό αυτό, ας πάρουμε τρία βασικά ρεύματα, που χαρακτηρίζονται πιο άμεσα από τις σχέσεις τους με την πραγματικότητα: Τον νατουραλισμό, τον ρεαλισμό και τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Ο νατουραλισμός απεικονίζει την πραγματικότητα όπως φαίνεται. Ο ρεαλισμός εκφράζει τις σχέσεις των πραγμάτων και των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός βαθαίνει μέσα στην πραγματικότητα και εκφράζει όχι μόνο εκείνο που φαίνεται, αλλά και εκείνο που δεν φαίνεται, αλλά που ωστόσο υπάρχει. Βλέπει τον κόσμο στην εξελικτική του πορεία, ανακαλύπτει στοιχεία που κλείνουν μέσα τους τον σπόρο του μέλλοντος και εφοδιάζει τον δημιουργό με την ικανότητα να κάμει το έργο του όχι μόνο βιώσιμο και πέρα από την εποχή του, μα και να το αναδείξει σε ενεργό παράγοντα προόδου και διαμόρφωσης χαρακτήρων πιο κοινωνικών (σοσιαλιστικών) ανθρώπων».

Σε πρώτο πλάνο στις σελίδες του είναι οι ξωμάχοι της Θεσσαλίας, που με ατέλειωτο μόχθο πασχίζουν να δαμάσουν τη γη. Σκυφτοί κάτω από όλους τους καιρούς, παλεύουν με το ξύλινο αλέτρι. Τα μάτια κόκκινα, η γεύση στο στόμα από μπομπότα και σκόρδο, στο βλέμμα φωλιάζει ο φόβος από το καμτσίκι του επιστάτη, την οργή του τσιφλικά, την κοροϊδία του ζυγιστή, το απαίσιο χαμόγελο του τοκογλύφου, στην ψυχή στάζει μαύρο από την απανθρωπιά του δικαστή που μια ζωή τούς τυλίγει σε μια κόλλα χαρτί, έτσι ώστε να χρωστούν από τη στιγμή που γεννήθηκαν έως τη στιγμή που θα πεθάνουν, με το χρέος να περνά στα παιδιά τους.

Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Τούτοι οι ξωμάχοι, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν απλώς «το ψωμί τους και το τυρί τους», ήταν κάτι περισσότερο. Και αυτό το αναδεικνύει ο Ζήσης Σκάρος. Δεν ήταν μόνο το μαστίγιο και η φτώχεια που τους τσάκιζε. Ηταν κάτι πολύ περισσότερο, ήταν η χαμοζωή τους, η ασφυξία, το ότι δεν τους χωρούσε ο τόπος...

Μερικές από τις ωραιότερες σελίδες του Ζήση Σκάρου είναι εκείνες όπου οι ήρωές του, τις αυγές ή στη σιγαλιά της νύχτας, απλώνουν τα όνειρά τους. Εκείνο που κάνει τις σελίδες ακόμα πιο σπαρακτικές είναι η λεκτική αδυναμία τους να εκφράσουν αυτά τα όνειρα, η βαθιά, ανέκφραστη όμως επιθυμία τους να σπάσουν τα δεσμά ενός τόπου - έτσι το καταλάβαιναν αρχικά - που τους ρουφούσε την ύπαρξη, τους εξουθένωνε, τους μίκραινε.

Και ό,τι δεν μπορούσαν να εκφράσουν ανοιχτά, το ιστορούσαν με τη σιωπή, το βλέμμα, την απορία, το πετάρισμα της καρδιάς τους για κάτι το άπιαστο, όπως το έβλεπαν, για ένα αύριο στο οποίο επιτέλους θα είχαν μια θέση. Ετσι το έβλεπαν αρχικά και αργότερα, με την ίδρυση και τη δράση του ΚΚΕ, προχώρησαν: Ενα μέλλον στο οποίο ο εργαζόμενος λαός όχι απλώς θα είχε μια θέση, αλλά έχοντας απαλλαγεί από τους εκμεταλλευτές του θα το διαμόρφωνε ο ίδιος.

Ιδιαίτερα σημαντική στο έργο του Ζήση Σκάρου είναι η θέση της γυναίκας. Στις σελίδες του η παρουσία της είναι διαρκής. Μέσα από τη δική της κατάσταση και τη δική της συνείδηση, και την εξέλιξή τους, βεβαίως, γίνεται ακόμα καλύτερα κατανοητή η τερατώδης μορφή της ταξικής εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Η διπλή καταπίεση της γυναίκας, και λόγω φύλου και λόγω ταξικής θέσης, την κάνει αντικείμενο κυριολεκτικά αγοραπωλησίας, αντικείμενο της πιο άγριας εκμετάλλευσης, ένα σιωπηλό πλάσμα που «σκοτώνεται» στη δουλειά του σπιτιού από το πρωί έως το βράδυ, όμως εκτός κοινωνικής παραγωγής, που την αποκόβει από κάθε ζωντανή φλέβα της κοινωνίας. Είναι ταυτόχρονα αντικείμενο κάθε λογής ορέξεων, ένας άνθρωπος χωρίς πρόσωπο, στο μέτωπο του οποίου είχε χαραχτεί η λέξη «υπομονή».

Κι όμως, παρά τη φαινομενικά ακίνητη επιφάνεια του νερού, η μυστική γυναικεία ρίζα του ποταμού κυλούσε. Αν η αστική κοινωνία ήταν ήδη το παλιό, η φεουδαρχική οθωμανική κοινωνία ήταν το ακόμα πιο παλιό. Ηταν εκεί που η γυναίκα, με συνείδηση που αργοσάλευε, θα προσπαθήσει να ξεφύγει, με τις μαγγανείες, με το να «λέει τη μοίρα», με το να χάνεται μέσα στους ατμούς του κοινωνικού βάλτου, σε έναν κόσμο που πέθαινε.

Και αργότερα, στην αστική κοινωνία, μια περιφερόμενη κομψότητα στα αστικά σαλόνια, ένα εξίσου σιωπηλό πλάσμα, με προορισμό ακριβώς αυτό: Να είναι «όμορφη».

Ομως τα πράγματα είχαν αλλάξει. Η γυναίκα μπήκε στην κοινωνική παραγωγή, βγήκε έξω από το σπίτι. Αυτό το βήμα δεν σήμαινε ότι έπαψε να υφίσταται η ταξική διαφοροποίηση στο γυναικείο φύλο, ότι έπαψαν οι ασυμφιλίωτες ταξικές αντιθέσεις. Ισα - ίσα, το αντίθετο. Μέρα με τη μέρα γίνονταν πιο φανερές, αλλά γινόταν και πιο φανερό ότι η θέση της εργαζόμενης γυναίκας ήταν μαζί με τον εργαζόμενο άντρα στο ταξικό εργατικό κίνημα. Από εκεί περνά ο δρόμος για την κοινωνική της απελευθέρωση. Η μυστική γυναικεία ρίζα του ποταμού είχε ήδη εκδηλωθεί, καθώς, όπως γράφει ο Σκάρος, σε κάποιες σπίθες εξέγερσης οι γυναίκες ήταν μπροστά.

Μείζων συγγραφέας του λαϊκού κινήματος και του προοδευτικού πολιτισμού, ο Ζήσης Σκάρος διαμορφώθηκε, πάλεψε, έζησε και έγραψε ως κομμουνιστής.

Με πάθος για τη μελέτη της Ιστορίας, συγκέντρωσε πολύ σοβαρές προϋποθέσεις για να γράψει - και έγραψε - για τις ρίζες του λαϊκού κινήματος, με αφηγηματικό ταλέντο, συναρπαστική πλοκή, εκπληρώνοντας το χρέος όλων μας στο μαρτυρικό, αγωνιστικό, ανώνυμο και επώνυμο πλήθος.

Και μόνο το γεγονός ότι για τους συνειδητούς εργάτες, για τους αγρότες, για τη νέα γενιά, η ανάγνωση του έργου του Ζήση Σκάρου θα τους οδηγήσει στη μελέτη πρώτα πρώτα του Δοκιμίου Ιστορίας του ΚΚΕ, των ειδικότερων εκδόσεων του Κόμματος - όπως για παράδειγμα αυτές για το 1821 και το 1922, όπου επιστημονικά τεκμηριώνεται και ιχνηλατείται η Ιστορία, η στρατηγική του Κόμματός μας από τη σκοπιά του ιστορικού καθήκοντος της εργατικής τάξης - αρκεί για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της προσφοράς του.

Πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Ζήσης Σκάρος ως κομμουνιστής ήταν άνθρωπος της οργανωμένης δράσης μέσα από τις γραμμές του κινήματος και του Κόμματος.

Και πάλι ο λόγος στον ίδιο, από συνέντευξή του στον «Οδηγητή» (14/5/1975) για τον ρόλο του προοδευτικού βιβλίου στη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας:«Προοδευτικό βιβλίο είναι εκείνο το βιβλίο το οποίο φέρνει ένα μήνυμα που ανταποκρίνεται αντικειμενικά στο ιστορικό αίτημα της εποχής (... ) Ειδικότερα για τη νεολαία, το προοδευτικό βιβλίο δεν είναι μονάχα παιδαγωγικός και αναμορφωτικός παράγοντας, αλλά και σπουδαίο κίνητρο για δράση και ανάληψη ευθυνών από τη νεολαία.Το προοδευτικό βιβλίο βοηθάει τη συμμετοχή της νεολαίας στους κοινωνικούς αγώνες. Μάλιστα, επειδή αυτοί οι αγώνες είναι ενιαίοι, θεωρώ απαράδεκτη την προσπάθεια που γίνεται στην αστική κοινωνία να χωριστεί τεχνητά η νεολαία από τα άλλα στρώματα του λαού».

«Τούτος ο αιώνας έχει ανοίξει τις πύλες ενός άλλου αιώνα που θ' αλλάξει ριζικά τις τύχες του ανθρώπινου είδους», λέει ένα πρόσωπο στο τέλος του στερνού μυθιστορήματός του, «Φωκίων», που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του. Σύντροφε Ζήση Σκάρο, αυτός ο κόσμος πρέπει να αλλάξει και θα αλλάξει.