Μία από τις πιο σημαντικές, κατά τη γνώμη μου, θέσεις του δεύτερου κειμένου είναι η θέση 19, όπου αναφέρονται τα ζητήματα που αποτελούν το έδαφος σφοδρής ιδεολογικής διαπάλης μεταξύ του ΚΚΕ και κάποιων άλλων κομμουνιστικών κομμάτων στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα. Θεωρώ πως οι ίδιες θέσεις - απόψεις βρίσκονται στη βάση των πολιτικών και των επιχειρημάτων που αναδύονται από τις περισσότερες τάσεις της σοσιαλδημοκρατίας και του οπορτουνισμού στη χώρα μας. Θέσεις και απόψεις καθαρά αντιεπιστημονικές, αντι-ιστορικές.

Πολύ σωστά αντικρούεται η θέση πως ένα σύστημα ιστορικά ξεπερασμένο, όπως καλώς αναφέρεται στη θέση 1, ένα σύστημα δηλαδή που δεν μπορεί να λύσει κανένα από τα μεγάλα προβλήματα που ταλανίζουν τους λαούς - και γι' αυτό ακριβώς είναι ιστορικά ξεπερασμένο - μπορεί να γίνει πιο «ανθρωπιστικό» ή πιο «δημοκρατικό». Ενα σύστημα που σαπίζει εδώ και 120 περίπου χρόνια - όσα είναι στο ιμπεριαλιστικό στάδιο - στην πορεία σαπίσματός του δεν μπορεί παρά να γεννά απάνθρωπες και αντιδημοκρατικές πολιτικές και μόνο τέτοιες, μέχρι την ανατροπή του. Και με την ευκαιρία να σημειώσω πως ίσως πρέπει να συμπληρωθούν οι εκδηλώσεις του παρασιτισμού του συστήματος που αναφέρονται στη θέση 1. Να προστεθούν δηλαδή η αύξηση του στρώματος των εισοδηματιών με την όλο μεγαλύτερη εξάπλωση των μετοχικών εταιρειών - ζουν από το κόψιμο «κουπονιών» έλεγε ο Λένιν - καθώς και η μεγάλη ανάπτυξη της στρατιωτικής βιομηχανίας. Μη μείνουμε μόνον στις κοινωνικές εκφράσεις του παρασιτισμού, όπως ναρκωτικά και άλλα.

Πολύ σωστά, επίσης, αντικρούεται το επιχείρημα πως μπορούν να αξιοποιηθούν τα τεχνολογικά επιτεύγματα προς όφελος των λαϊκών δυνάμεων, όπως ισχυρίζονται. Η αύξηση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων με την τηλεργασία είναι τρανή απόδειξη για το τι σημαίνει για τους εργαζόμενους να είναι η νέα τεχνολογία στα χέρια των καπιταλιστών.

Τα δύο αυτά παραδείγματα αιτιολογούν απόλυτα τη θέση μας για τις διάφορες «ενότητες» και «κυβερνητικές συνεργασίες» που προτείνονται από διάφορα κόμματα. Ολες αυτές έχουν στόχο και οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στη χειραγώγηση εργατικών μαζών, μαζί και όσων κομμάτων συμφωνούν με αυτές τις θέσεις.

Η ουσία είναι ότι πρόκειται για διαφορές που αφορούν τη στρατηγική, δηλαδή το πρόγραμμα που πρέπει να έχει ένα κομμουνιστικό κόμμα.

Και αυτό που λέμε πρόγραμμα για κάθε κομμουνιστικό κόμμα μπορεί να συμπυκνωθεί στις απαντήσεις που δίνει το κάθε κόμμα στα παρακάτω δύο ερωτήματα:

1) Πώς θα είναι η κοινωνία που θέλουμε να ζήσουμε εμείς και ο λαός μας, ποια η βάση της και ποιο το εποικοδόμημά της.

2) Πώς θα φτάσουμε σε αυτήν την κοινωνία από εδώ που σήμερα βρισκόμαστε.

Στο πρώτο ερώτημα, μου δημιουργείται η εντύπωση πως για πολλά κομμουνιστικά κόμματα η απάντηση είναι τουλάχιστον ομιχλώδης. Το πώς τον εννοούν τον σοσιαλισμό που θέλουν δεν το κάνουν καθαρό. Η εντύπωσή μου αυτή ενισχύεται από την επισήμανση των Θέσεων πως πολλά κόμματα δεν ασχολούνται συστηματικά ή και καθόλου με τη προσπάθεια μελέτης του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε και των αιτίων της ανατροπής του. Κάπου κάπου - δεν το κρύβω - περνά από το μυαλό μου πως ίσως τους βολεύει. Η ενδελεχής μελέτη του σοσιαλισμού του 20ού αιώνα δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε εκτιμήσεις αλλά και σε διαμόρφωση προγράμματος ανάλογο με τις εκτιμήσεις. Και τότε δεν θα μπορείς να είσαι «και με τον χωροφύλαξ και με τον αστυφύλαξ».

Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα αν θέλεις να είσαι σοβαρός δεν μπορεί να δοθεί αν δεν έχεις απαντήσει το πρώτο. Για ποιον στόχο δηλαδή θα προετοιμάσεις τον υποκειμενικό παράγοντα; Το Κόμμα και την τάξη; Πώς να χαράξεις πρόγραμμα προετοιμασίας αν δεν έχεις καθαρό τον στόχο, άρα και τους κοινωνικούς συμμάχους και τους κοινωνικούς αντιπάλους της τάξης σε αυτήν τη μάχη, αυτόν τον πόλεμο; Οχι μόνον δεν μπορείς αλλά και δεν βρίσκεις το λόγο να κάνεις κάτι τέτοιο. Ουσιαστικά δεν ασχολείσαι με αυτό το θέμα της προετοιμασίας του υποκειμενικού παράγοντα.

Αν αυτή η εικόνα έρχεται από ένα μεγάλο τμήμα του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος (ΔΚΚ), τριάντα χρόνια μετά τις ανατροπές και 25 χρόνια από την πρώτη απόπειρα ερμηνείας των εξελίξεων στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες από το ΚΚΕ τότε, ναι, είναι απόλυτα κατανοητό γιατί υπάρχει η εικόνα της υποχώρησης που περιγράφεται στις Θέσεις για την κατάσταση στο ΔΚΚ και στην παγκόσμια εργατική τάξη.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε μια μεγάλη υστέρηση του υποκειμενικού παράγοντα σε παγκόσμιο επίπεδο, σε μια περίοδο όπου οι αντιθέσεις του καπιταλισμού οξύνονται στο έπακρο και η επαναστατική κατάσταση σε ένα κράτος ή ομάδα κρατών είναι δυνατόν, ενδέχεται να επισπευσθεί. Ιστορικά δηλαδή μεγαλώνει η πιθανότητα να εμφανισθεί επαναστατική κατάσταση σε κάποια περιοχή της Γης και ο τοπικός υποκειμενικός παράγοντας να μην μπορεί να επωφεληθεί, ο δε παγκόσμιος να μην μπορεί να βοηθήσει όσο χρειαστεί. Και έτσι η επανάσταση σε μία χώρα ή μία ομάδα χωρών είτε να χαθεί είτε καν να μην ξεκινήσει.

Φυσικά η Ιστορία δεν μας έχει υπογράψει συμφωνητικό πως με την εμφάνιση της πρώτης, από εδώ και εμπρός, επαναστατικής κατάστασης στον κόσμο θα έχουμε και επανάσταση και μάλιστα νικηφόρα. Ούτε βέβαια μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα οι ιδιαίτερες συνθήκες και η εξέλιξη της πορείας της ίδιας της επαναστατικής κατάστασης να δημιουργήσουν προϋποθέσεις γρήγορης, αλματώδικης ανάπτυξης του υποκειμενικού παράγοντα.

Πολύ καλά κάνουμε λοιπόν και προετοιμάζουμε τον υποκειμενικό παράγοντα στη χώρα μας σύμφωνα και με το Πρόγραμμά μας, αλλά η ζωή δεν πρόκειται να τελειώσει στην πρώτη επαναστατική κατάσταση, οπουδήποτε και αν συμβεί. Και επειδή σε ό,τι αφορά το ΚΚΕ δεν υπάρχει περίπτωση - και σωστά - να μην αξιοποιήσουμε την επαναστατική κατάσταση, εάν μας προκύψει, για να προσπαθήσουμε να κατακτήσουμε την εργατική εξουσία, καλό θα είναι να προετοιμαζόμαστε για όλα τα ενδεχόμενα της επόμενης μέρας. Σημειώνω πως δεν αναφέρομαι στην προηγούμενη μέρα από την επαναστατική κατάσταση, όπου οι αστοί πιθανόν θα θελήσουν να ασκήσουν περιορισμούς και διώξεις στους κομμουνιστές, αλλά στη μέρα μετά από την επανάσταση και την ενδεχόμενη ήττα της. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου ικανό να προβώ σε προτάσεις, αισθάνομαι όμως πως ένα κόμμα παντός καιρού, που για όλα τα ζητήματα στηρίζεται, πλέον, αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις, πρέπει να προετοιμάζεται όχι μόνον για όλα τα αύριο αλλά και για όλα τα μεθαύριο. Και το καθήκον αυτό να μην είναι έλασσον στην ιεράρχηση των καθηκόντων. Γιατί και μετά από ένα τέτοιο ενδεχόμενο πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει πρωτοπορία και να μη χρειασθεί να οικοδομηθεί από την αρχή. Πρωτοπορία που, δρώντας έστω και σε πολύ δύσκολες συνθήκες και έχοντας ήδη στις αποσκευές της τις εκτιμήσεις και τα συμπεράσματα από τις εμπειρίες του παρελθόντος, να προετοιμάσει εκ νέου τον υποκειμενικό παράγοντα για τη νέα έφοδο που αναμφίβολα η Ιστορία θα ζητήσει.