Ο «Ριζοσπάστης» ρίχνει μια σύντομη ματιά στην πλούσια εργογραφία του συνθέτη ανά τις δεκαετίες.

Το 1975 κυκλοφορεί η πρώτη ολοκληρωμένη προσωπική δουλειά του συνθέτη. Τα «Πολιτικά τραγούδια» σε στίχους του Τούρκου κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ και του Γερμανού ποιητή Βολφ Μπίρμαν, που εντυπωσιάζουν με το μελωδικό δυναμισμό τους. Φανερώνεται, από την αρχή κιόλας, η ικανότητα του συνθέτη να εναλλάσσει στιβαρούς, επικούς τόνους με λυρικούς και τρυφερούς. Προβάλλει τον ποιητικό λόγο με τέτοιο τρόπο που τα νοήματά του χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη. «Ετσι πρέπει να γίνει», «Μικρόκοσμος», «Η πιο όμορφη θάλασσα», «Αυτούς τους έχω βαρεθεί», «Η μπαλάντα του οπερατέρ», «Το έπος του σεΐχη Μπεντρεντίν Ι» και πολλά ακόμα.

Με αφορμή τη συναυλία που έδωσε στον Περισσό το 2015 με έργα του Χικμέτ ανέσυρε από τη μνήμη του πότε ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με το έργο του Τούρκου ποιητή. «Ενα ανοιξιάτικο βράδυ του 1966. Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο είχα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι μου εξαντλημένος από μία διαδήλωση από τις πολλές που γίνονταν τότε καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας. Μας είχαν επιτεθεί οι ακροδεξιοί της ΕΚΟΦ με καδρόνια, σίδερα και ξύλα στα Προπύλαια με τη συμπαράσταση της αστυνομίας. Κατέληξα στο σπίτι μου στην Κυψέλη. Ψόφιος απ' την κούραση, έπεσα στο κρεβάτι για να κοιμηθώ. Πήρα στα χέρια μου ένα βιβλίο για να το ξεφυλλίσω και να κλείσουν τα μάτια μου. Ολη τη νύχτα διάβαζα. Με είχε συνταράξει. Ηταν "Οι Ρομαντικοί" του Ναζίμ Χικμέτ. Στις 7 το πρωί το είχα τελειώσει και από τότε παρέμεινα αιώνιος θαυμαστής του. Το 1970, στην πιο σκληρή περίοδο της χούντας, αρχίζω να μελοποιώ ποιήματά του. Τελείωσα σχεδόν αμέσως την "Πιο όμορφη θάλασσα", το "Αυτό είναι" και τη "Μαδρίτη" στη μετάφραση του Γιώργου Παπαλεονάρδου και συνέχισα με τις μεταφράσεις του Ρίτσου».

Το 1976 κυκλοφορεί ο δίσκος «Καντάτα για τη Μακρόνησο σε ποίηση Γ. Ρίτσου - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη». Σε αυτό το έργο με την τόσο πρωτοποριακή φόρμα γίνεται ολοφάνερη η τάση του Θ. Μικρούτσικου να ανοίξει νέους δρόμους στη μουσική μας πραγματικότητα. Η φόρμα της «Καντάτας» φέρνει έως τις μέρες μας στοιχεία του μέλλοντος στη μελοποίηση.

Στην «Καντάτα» εναλλάσσονται τα σύγχρονα - ατονικά μέρη με τραγούδια. Το τραγούδι αποτελεί τη «λύση» του προηγούμενου μέρους. Υπήρχαν ορχήστρα εγχόρδων, πιάνο, κρουστά και 20 ηθοποιοί που λειτουργούσαν ως μια πολύ σύγχρονη χορωδία, χρησιμοποιώντας κραυγές, αφηγηματικά γρήγορα μέρη. «Αν δεις την παρτιτούρα σε αυτά τα μέρη, είναι σαν μια όπερα ομιλίας», μας είχε πει χαρακτηριστικά ο συνθέτης. Ο Ρίτσος δεν είχε ακούσει τίποτα από την ηχογράφηση και τις πρόβες. «Οταν τελείωσε η ηχογράφηση, πήγα στο σπίτι του Ρίτσου με μια μαγνητοταινία. Το ακούμε. Η απόλυτη συγκίνηση. Με αγκάλιασε, με φίλησε, "μπορούμε να το ξανακούσουμε;", μου λέει. Το ακούσαμε τρεις φορές εκείνο το απόγευμα...».

Πρωτοποριακή είναι η φόρμα που υπηρετεί και αναδεικνύει απόλυτα το περιεχόμενο και στη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη», του ποιητή της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, μεταφρασμένα από τον Γιάννη Ρίτσο. Για τον Θ. Μικρούτσικο ο Μαγιακόφσκι εξέφρασε την πιο απελευθερωμένη κοινωνία που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, τη δεκαετία του '20 στη Σοβιετική Ενωση. «Τραχύς και δυναμικός λόγος με λυρικά γυρίσματα που, όπως και ο ίδιος είπε, "σκίζουν τον όγκο των ετών", είναι ορατά εδώ και εκατό χρόνια από την εποχή που γράφτηκαν. Εξέφρασαν τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, τα χρόνια του Λένιν, την εποχή που τα όνειρα έμοιαζαν να πραγματοποιούνται και η ανθρωπότητα φαινόταν να περνάει σε επόμενο στάδιο».

Το συγκεκριμένο έργο εκδόθηκε το 2018 από τη «Σύγχρονη Εποχή», με τίτλο: «Θάνος Μικρούτσικος. Καντάτα για τη Μακρόνησο - Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόβσκη». Την πορεία της έκδοσης την διηγείται ο συνθέτης: «Το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυσή του, με κάλεσε να δώσω τρεις συναυλίες με αυτά τα έργα και αυτό ήταν μέγιστη τιμή για μένα. Ηταν όμως ταυτόχρονα και μία μεγάλη πρόκληση. Ειδικά η "Καντάτα" είναι οριακό έργο στη δημιουργία μου και σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο αλλά και τη φόρμα. Παίχτηκε όμως λίγες φορές από το 1976 έως το 1983 στην Αθήνα, στο Βερολίνο, στη Βιέννη και στην Οπερα της Γλασκόβης και μετά... κοιμήθηκε.

Δουλεύοντας την "Καντάτα" και τη "Σπουδή", αρχικά για τις συναυλίες, ενορχήστρωσα εκ νέου πολλά μέρη τους διατηρώντας απολύτως τη φόρμα της αρχικής εκδοχής. Πρόσθεσα όμως στοιχεία, πρόσθεσα κι αφαίρεσα ταυτοχρόνως όργανα, κάνοντας ακόμα πιο στέρεη τη φόρμα, που στηρίζεται σε εναλλαγές του ατονικού τρόπου με το τονικό σύστημα. Η παλιά ενορχήστρωση και μορφή είναι "εδώ" αλλά ταυτοχρόνως είναι "άλλη". Πρόκειται δηλαδή για μια επαναδημιουργία, με όλο το προηγούμενο υλικό να είναι παρόν».

Το 1977 κυκλοφορεί η «Φουέντε Οβενχούνα», που περιέχει μουσική και τραγούδια για το ομώνυμο θεατρικό έργο του Λόπε ντε Βέγκα όπως ανέβηκε από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη, την περίοδο 1976 - '77. Η «Μπαλάντα του Ξεσηκωμού» και η «Μπαλάντα της Απόφασης» είναι χαρακτηριστικά του θέματος.

Το 1977 παρουσιάζει και το έργο «Τροπάρια για Φονιάδες» σε ποίηση του Μάνου Ελευθερίου. Μέσα από τους στίχους του Μ. Ελευθερίου αποτίει φόρο τιμής στους δολοφονημένους του κομμουνιστικού και εργατικού κινήματος με τραγούδια για τον Νίκο Πλουμπίδη, την Ρόζα Λούξεμπουργκ. Στον δίσκο περιέχεται και η «Δίκοπη ζωή», που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τραγούδια των τελευταίων δεκαετιών.

Το 1978 ακολουθούν «Τα Τραγούδια της Λευτεριάς» σε ποίηση Φώντα Λάδη, Μανόλη Αναγνωστάκη, Γιάννη Ρίτσου. Σε αυτόν τον δίσκο κάνει την εμφάνισή του, πρώτη φορά στη δισκογραφία, και ο Αλκης Αλκαίος. Τον ποιητή που υποδυόταν τον στιχουργό, ορισμό που του έδωσε ο ίδιος ο συνθέτης, τον γνώρισε αρχικά μέσα από ένα ποίημα που είχε δημοσιεύσει ο «Ριζοσπάστης» με τίτλο «Φλεβάρης 1848» και αναφερόταν με μοναδικό και πρωτότυπο τρόπο στον αντίκτυπο του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» στα μαχόμενα λαϊκά κινήματα της εποχής και τον διεθνισμό. «Ο Φασισμός», «Κι ήθελε ακόμη» περιλαμβάνονται σε αυτόν τον δίσκο.

Την ίδια χρονιά παρουσιάζεται και ένα έργο - τομή στη σύγχρονη μουσική πραγματικότητα, στο οποίο η πρωτοπόρα, επαναστατική ποίηση του Μπ. Μπρεχτ βρίσκει την πρωτοπόρα, επαναστατική μουσική αναλογία της, στον υψηλότερο βαθμό: Η «Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ».

Η εργασία του πάνω στον Μπρεχτ άρχισε το '72 και τελείωσε το '77. Πολύ νέος μεν αλλά ιδιαίτερα διαβασμένος τόσο για τον Μπρεχτ όσο και τους τρεις στενούς συνθέτες - συνεργάτες του, τον Κουρτ Βάιλ, τον Χανς Αϊσλερ και τον Πάου Ντεσάου. Είχε μελετήσει καλά την περίφημη μέθοδο της αποστασιοποίησης του Μπρεχτ, η οποία στηρίζεται στο ότι ο εκτελεστής, είτε είναι ηθοποιός εφόσον επρόκειτο κυρίως για θέατρο, είτε τραγουδιστής είτε μουσικός, δεν πρέπει να ταυτίζεται με το ρόλο αλλά να μπαινοβγαίνει στο ρόλο. Δηλαδή, να είναι άλλοτε εντός και άλλοτε εκτός, γιατί έτσι επιτυγχάνεται αυτό που απαιτούσαν οι καιροί και απαιτούσε ο Μπρεχτ, η κριτική ματιά ακόμα και στην ίδια την καλλιτεχνική πράξη.

Ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος ερμηνεύει το ποίημα «Για τον φτωχό Μπ. Μπ». Εργα όπως το «Αννα μην κλαις», το «Γερμανικό Εγχειρίδιο Πολέμου», συγκλονίζουν με τη διαχρονικότητά τους.

Στην παρουσίαση του έργου που είχε πραγματοποιηθεί το 2013 στον Περισσό είπε ο συνθέτης: «Ο Μπρεχτ αποτελεί στην πράξη τη μαρξιστική εκδοχή της Τέχνης».

H δεκαετία του 1970 κλείνει για τον Θάνο Μικρούτσικο με το πιο δημοφιλές, ίσως, έργο του, «Ο Σταυρός του Νότου», σε ποίηση Νίκου Καββαδία. Με περισσότερες από 2 εκατομμύρια πωλήσεις, θεωρείται και είναι ένας από τους πιο σημαντικούς δίσκους στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. Η επαφή με τον Καββαδία ξεκίνησε από τα μικράτα του. Ο πατέρας του απάγγελλε ποιήματα του Καββαδία, στη συνέχεια τη δεκαετία του '60 συνέθεσε κάποια πρωτόλεια τραγούδια σε ποίηση Καββαδία. Ηταν ιδιαίτερα περήφανος γι' αυτό του το έργο που μαζί με τις «Γραμμές των Οριζόντων» μεγάλωσαν ήδη 3 γενιές. Και τώρα ετοιμάζεται και η 4η... «Ξέρετε πόσα Δημοτικά μού στέλνουν ότι παρουσιάζουν το έργο μου πάνω στον Καββαδία;», μας έλεγε σε μια από τις τελευταίες μας συναντήσεις. Για τον Θ. Μικρούτσικο αυτή η «καββαδιομάνια» οφείλεται στο ότι ο Καββαδίας φρόντισε με το έργο του να θέσει σαφώς δύο πολιτικά μηνύματα. «Το 1954 στη "Βάρδια" είπε "λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται". Τι δεν ονειρεύονται; Ενα ταξίδι; Οχι. Που δεν ονειρεύονται έναν κόσμο καλύτερο, έναν κόσμο ισότητας, έναν κόσμο στον οποίο μπορεί ο άνθρωπος να αυτοπραγματωθεί. Και είπε επίσης το άλλο: "Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία". Τι νομίζετε; Οτι είναι μία ωραία εικόνα; Καθόλου. Επιλέγει το πιο ανθεκτικό ζώο στον πλανήτη και καλεί τον νέο και τη νέα να τον δαμάσει και να χορέψει πάνω στο φτερό του, δηλαδή να κατακτήσει το αδύνατο».

Η δεκαετία του '80 είναι χαρακτηριστική για το πόσο απλώνει τη δουλειά του σε διαφορετικά είδη και πεδία μουσικής.

Ο συνθέτης «ανοίγει» τη δεκαετία του 1980 με το έργο του «Ευριπίδης IV», ενώ το 1981 πραγματοποιεί κοινές συναυλίες σε όλη την Ελλάδα με τον Μάνο Λοΐζο και τον Χρήστο Λεοντή. Σε αυτές τις συναυλίες ο Θ. Μικρούτσικος παρουσιάζει ανάμεσα σε άλλα και ανέκδοτα τραγούδια του όπως την «Μπαλάντα του Εμπορα». Το 1982 παρουσιάζει το «Εμπάργκο» σε στίχους του Αλκη Αλκαίου. Ενας δίσκος που δίνει το στίγμα του σε σχέση με το είδος της μουσικής και της Τέχνης που υπηρετεί ο Θ. Μικρούτσικος. Αλλωστε, η εισαγωγή του δίσκου είναι σε στίχους του Β. Μαγιακόφσκι. «Τους προβολείς στήσε... Η Τέχνη δεν πρέπει ν' αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σαν φακός να μεγεθύνει». «Κακοήθες μελάνωμα», «Γαμμαγραφία», «Χημείο του Μαγιού» και φυσικά το περίφημο «Ερωτικό» («Πιρόγα»).

Το 1983 παρουσιάζει στον «Γέρο της Αλεξάνδρειας» τη δουλειά πάνω στον άλλο αγαπημένο του ποιητή, τον Κ. Π. Καβάφη. «Μέσα στη βαρβαρότητα που ζούμε, η ποίηση δείχνει το δρόμο και ο Καβάφης τον φωτίζει», είχε πει ο συνθέτης πολλά χρόνια αργότερα, το 2009, όταν και κυκλοφόρησε την ολοκληρωμένη του εργασία πάνω στον ποιητή στο έργο «Ο Καβάφης του Θάνου Μικρούτσικου». Στον δίσκο του '83 παρουσιάζεται και μελοποιημένο το ποίημα του Κώστα Παπαγεωργίου «Ιχνογραφία».

Μια σχετικά άγνωστη δουλειά του συνθέτη ήταν το «Αραπιά για Λίγο Πάψε να Χτυπάς με το Σπαθί». Ενα ταξίδι με τους ανέμους της τζαζ, της ροκ και των εμπνευσμένων αυτοσχεδιασμών. Το μελοποιημένο ποίημα του Μπρεχτ «Εμβατήριο για τα Ανήσυχα Παιδιά» είναι ενδεικτικό της αισθητικής που διατρέχει το έργο.

Αυτήν τη δεκαετία γράφει και μουσική για δύο θεατρικά, που κυκλοφορούν και σε δίσκο: «Βίκτωρ και Βικτώρια» και «Ελλάς κατόπιν... αορτής». Παρουσιάζει ακόμα και ξεχωριστά δείγματα της μουσικής του σύνθεσης. «Θάνου Μικρούτσικου Σονάτα του Σεληνόφωτος», «Εργα ηλεκτρονικής μουσικής», «Θάνου Μικρούτσικου ο αδερφός», εμπνευσμένο από το ομώνυμο έργο του Γιώργου Χειμωνά «Ντούο για άλτο σαξόφωνο και ηλεκτρικό μπάσο».

Το 1986 παρουσιάζει τον δίσκο «Η αγάπη είναι ζάλη», που σημείωσε μεγάλη επιτυχία. Ο Θ. Μικρούτσικος παρουσιάζει για πρώτη φορά το μελοποιημένο ποίημα του Νίκου Καββαδία «Οι Εφτά Νάνοι στο s/s Cyrenia».

Το 1988 παρουσιάζει ένα ακόμα εμβληματικό έργο. Μελοποιεί Κώστα Τριπολίτη και το «Ολα από χέρι καμένα» γίνεται ένα βήμα σφοδρής κριτικής του συστήματος ενώ ο δίσκος θα μπορούσε να είναι το πρελούδιο των κοσμογονικών ανατροπών που συντελέστηκαν εκείνα τα χρόνια...

Το 1990 κυκλοφορεί ο δίσκος «Κρατάει χρόνια αυτή η κολόνια» σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου.

Το 1991 συναντιέται ξανά με τον Νίκο Καββαδία. Από αυτήν τη συνάντηση γεννιούνται «Οι Γραμμές των Οριζόντων». Τα καινούρια τραγούδια («A bord de l΄ Aspasia», «Πιλότος Νάγελ», «Λύχνος του Αλλαδίνου», «William George Allum») αλλά και τα παλιότερα - ξαναδουλεμένα - αποτυπώνουν με έναν πολύ δυνατό τρόπο τον βαθύτερο δεσμό του συνθέτη με την ποίηση του Νίκου Καββαδία. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το 2005 εκδόθηκε η τρίτη εκδοχή αυτής της εργασίας με τίτλο «Live στο Μέγαρο». Το 2018 στην Αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό και το 2019 στο Μέγαρο Μουσικής και το Ηρώδειο παρουσιάστηκε η τελευταία προσέγγιση πάνω στην ποίηση του Καββαδία με τρεις φωνές, τρία πιάνα και πνευστά.

Το 1992 σειρά έχει το έργο «Συγνώμη για την Αμυνα» σε στίχους Κώστα Τριπολίτη, όπου κυριαρχεί το «Ανεμολόγιο» που εκφράζει την αβεβαιότητα και τη ματαίωση που έφεραν μαζί τους τα γεγονότα των ανατροπών στις σοσιαλιστικές χώρες. «Ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος...». Στη συνέχεια κυκλοφορεί δύο δίσκους με την Μίλβα.

Το 1996 παρουσιάζει μια από τις σημαντικότερες δισκογραφικές του δουλειές: «Στου αιώνα την παράγκα», σε στίχους Αλκη Αλκαίου, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Λαχά και Λίνας Νικολακοπούλου, όπου συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Μια δουλειά που σημάδεψε για πάντα την ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. «Λούνα Παρκ», «Πατησίων και Παραμυθιού γωνία», «Μια παλιά φωτογραφία», «Για μια Ντολόρες», «Πάντα γελαστοί» και βέβαια η εμβληματική «Ρόζα». Την «Ρόζα» την είχε γράψει ο Αλκαίος τη δεκαετία του '80. Η αρχική πρόταση ήταν να την ερμηνεύσει η Αλεξίου στον δίσκο «Η αγάπη είναι ζάλη». Δεν την είπε και έμελλε 10 χρόνια αργότερα να γίνει από τα πλέον γνωστά και αγαπημένα τραγούδια του Μικρούτσικου και του Μητροπάνου.

Και αυτήν τη δεκαετία γράφει μουσική για θέατρο που κυκλοφορεί και σε δίσκο, όπως «Η ιστορία της Λουλού» και «Το παραμύθι του αρχοντοχωριάτη».

Επίσης εκδίδει το «Slow motion concerto for guitar and orchestra» και γράφει τη μονόπρακτη όπερα «Η επιστροφή της Ελένης» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου.

Το 1999 κυκλοφορεί το έργο «Η θάλασσα στη σκάλα» σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου. «Μικρές νοθείες», «Εφηβα γεράκια», «Γιατί να μην κεράσω» μερικά μόνο από τα τραγούδια που εξακολουθούν και συγκινούν και τραγουδιούνται.

Και τα επόμενα χρόνια εξακολουθούν να είναι πολύ γόνιμα και δημιουργικά για τον συνθέτη. Αλλωστε, ο Θ. Μικρούτσικος είναι πολυγραφότατος και συνεχώς παράγει νέο έργο.

Ανάμεσα στα έργα αυτής της περιόδου ξεχωρίζουμε: «Γιάννης Ρίτσος, Του απείρου εραστής», όπου περιλαμβάνονται αποσπάσματα από τα έργα «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Επιστροφή της Ελένης», καθώς και μικρά κομμάτια που έγραψε ο συνθέτης ειδικά για τη συγκεκριμένη έκδοση. «Οι κυρίες του κυρίου Θάνου Μικρούτσικου» που τραγουδούν Σεζέν Ακτσού, Χάρις Αλεξίου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Δήμητρα Γαλάνη, Μαρία Δημητριάδη και Μίλβα, «Thanos Μikroutsikos - Gary Burton music stories», μουσικές ιστορίες για βιμπράφωνο, ορχήστρα εγχόρδων, κλαρινέτο και κρουστά, «Πριν από τους 7 νάνους», αυτοσχεδιασμοί με ηλεκτρικό πιάνο, «Σχοινοβάτης» σε ποίηση Γ. Ρίτσου.

Το 2002 κυκλοφόρησε ο «Αμλετ της Σελήνης» σε στίχους Μάνου Ελευθερίου, Οδυσσέα Ιωάννου, Γιώργου Κακουλίδη, Κώστα Λαχά, Τζένης Μαστοράκη, Κώστα Τριπολίτη, το 2006 το «Υπέροχα μονάχοι» σε στίχους Α. Αλκαίου και το 2008 το «Πάμε ξανά απ' την αρχή» σε στίχους Οδ. Ιωάννου. Και τα τρία μας έχουν χαρίσει αγαπημένα τραγούδια.