Σημαντική και ενδιαφέρουσα η έκθεση του Νικολάου Γύζη (1842 - 1901) στην Εθνική Πινακοθήκη. Πρόκειται για μία μεγαλειώδη αναδρομική έκθεση έργων του ζωγράφου, η οποία παρουσιάζει όλη την εικαστική πορεία του και πραγματοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το θάνατό του. «Τα αρραβωνιάσματα των παιδιών», «Το παραμύθι της γιαγιάς», Η ψυχομάνα», «Τα ορφανά», «Η εαρινή συμφωνία», «Η χαρτορίχτρα», «Το κρυφό σχολειό», είναι μερικά από τα γνωστά σε όλους μας ζωγραφικά δείγματα του καλλιτέχνη. Ενός δημιουργού, που κατέχει σημαντική θέση, όχι μόνο στα στενά τοπικά όρια της ελληνικής και γερμανικής τέχνης, αλλά ακόμη στο διεθνές καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, αφού στο τέλος της ζωής του υπήρξε πρωτοπόρος στα νέα κινήματα της Αρτ Νουβό και του συμβολισμού.

Ο Νικόλαος Γύζης γεννήθηκε το 1842 στην Τήνο, στο κυκλαδίτικο αυτό νησί, από όπου προέρχονται πολλοί και σημαντικοί ζωγράφοι και γλύπτες της νεότερης Ελλάδας. Ανήκει στις φυσιογνωμίες εκείνες, που μπορούν να γεννήσουν πολύπλευρες δημιουργίες και να συνενώσουν με απεριόριστες αποχρώσεις τη ζωή και την τέχνη. Στοχαστής και πραγματιστής συγχρόνως, εμφύσησε στην καθημερινή σκηνή και στα απλά αντικείμενα, πνευματικότητα και αρμονία και τα διαπότισε με εσωτερικότητα και λυρισμό. Ηταν μεγάλη η ικανότητα του Ν. Γύζη να συλλαμβάνει με συγκίνηση και ακρίβεια τις σκηνές και τις στιγμές από την οικογενειακή ζωή των ανθρώπων. Ο διάλογος ανάμεσα στους νέους και στους ηλικιωμένους, η σχέση παιδιών και γονιών, τοποθετούνται σε ένα καθημερινό και ταυτόχρονα ιστορικό πλαίσιο, που δίνει στο τεράστιο έργο του αρμονία και ταυτόχρονα αγγίζει τις ευαίσθητες χορδές του θεατή.

Οπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Νέλλη Μισιρλή, «το έργο του Γύζη εκφράζει τα διδάγματα που πήρε από τη Σχολή του Μονάχου, προσαρμοσμένα στη δική του ελληνική αντίληψη. Τα χρώματά του, κόκκινα και μπλε, δεν αντιστοιχούν στο εξιδανικευμένο όραμα των Δυτικών ζωγράφων προς την Ανατολή, αλλά αντανακλούν τη βιωμένη εμπειρία του ζωγράφου από την Ανατολή. Οι ηθογραφίες του δεν είναι απλά σκηνές καθημερινότητας, αλλά έχουν χρονική διάρκεια και ισχύ».