(c) David Hockney / Photo (c)

Ο Κ. Π. Καβάφης, σκιτσαρισμένος από τον Αμερικανό καλλιτέχνη Ντέιβιντ Χόκνεϊ (γεν. 1937)

Ωστόσο, η πρόσληψη του έργου στη συγκεκριμένη λατινογενή γλώσσα είναι μια παλιά ιστορία. Την πρωτιά την κρατάει ο αναρχικός Αλεξανδρινός διανοούμενος Γιώργος Βρισιμιτζάκης (1890 - 1947), ο οποίος δημοσιεύει στην εφημερίδα της Τοσκάνης «Versiglia» (15 και 19 Μάη 1915) τις αποδόσεις δύο καβαφικών ποιημάτων: «Ενας γέρος» και «Οι ψυχές των γερόντων». Ο βαθύς γνώστης της Ιταλικής Ελληνας μεταφραστής αξιοποιεί τη βοήθεια των φίλων του ποιητών, Ενρίκο Πέα (1881 - 1958) και Τζουζέπε Ουγκαρέτι (1888 - 1970).

Την ανακάλυψη αυτή την οφείλουμε στον φιλόλογο Ενρίκο Λορεντζέτι, την οποία τυπώνει στον τόμο «Alle origini di Ungaretti: la scrorpeta di Kavafis» («Italianistica», XXVII, 3. 1998, σ. 441 - 451).

Ομως, ας επιστρέψουμε στον Φιλίππο Μαρία Ποντάνι και στο κείμενό του «Η σύγχρονη ελληνική ποίηση», που βλέπει το εκδοτικό φως στο περιοδικό της Ρώμης «Rivista di Critica» («Επιθεώρηση Κριτικής», Νοέμβρης - Δεκέμβρης 1950), αφιερωμένο εξολοκλήρου στη νεοελληνική λογοτεχνία. Το κείμενο, στη γλώσσα μας, το διαβάζουμε στο περιοδικό «Ο Αιώνας μας» (Ιούνης 1951).

«Η ιδιότυπη τέχνη του», κρίνει, «αυτός τούτος ο καβαφικός κόσμος, είναι ο κόσμος της αποκομμένης και στυφής άρνησης και της περήφανης ανδρείας. Μια μοιραία και παράξενη καταδίκη βαρύνει πάνω στη ζωή και εκδηλώνεται σαν το αναπόφευκτο της καταστροφής, του θανάτου και του χρόνου.

© 2016-2018 Cavafy Archive Ona

Το καβαφικό ποίημα «Τα βήματα», σε μία από τις πρώτες εκδόσεις του, καμωμένη από τον ίδιο τον ποιητή

»Αλλά η καταδίκη παρουσιάζεται σαν το πρόσταγμα της μοναξιάς. Στη βάση της ζωής του ποιητή υπάρχει η μεγάλη άρνηση. Και το ΟΧΙ δεν είναι δείγμα νωθρότητας, μα περήφανης παραδοχής. Ο ποιητής είναι τότε περιζωσμένος από κλειστά τείχη έσχατης απομόνωσης».

Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον αποδοχής της καβαφικής ποίησης, ως αναγνώστης των μεταφράσεων του Ποντάνι, κινείται ο τιμημένος με Νόμπελ (1975) ποιητής Εουτζένιο Μοντάλε (1896 - 1981), όταν ανοίγει λογαριασμό με τον Αλεξανδρινό ποιητή. Το ενδιαφέρον του εκδηλώνεται με εκτενή αποτίμηση του Κ. Π. Καβάφη, την οποία δίνει, το 1955, στην εφημερίδα «Corriere della Sera».

Ας ανατρέξουμε σ' ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«(...) Ο Καβάφης είναι ένας αληθινός Αλεξανδρινός, τόσο στο πνεύμα, όσο και στη σάρκα, εντελώς ξένος από τους ανθρωπιστικούς διαλογισμούς, που υπάρχουν πάντοτε στις ρίζες κάθε ποιητικού νεοκλασικισμού (...) Είναι ένας ειδωλολάτρης (...).

»Ξεκινάει από τη σημερινή Αλεξάνδρεια για ν' ανακαλύψει την Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων, ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο που περιλάμβανε πόλεις, όπως η Αντιόχεια, η Ιερουσαλήμ, η Σελεύκεια και η Εφεσος, βασίλεια όπως της Συρίας, της Μηδείας, της Κομμαγηνής και το βασίλειο της Μακεδονίας απ' όπου, μετά τις κατακτήσεις του Αλέξανδρου, άρχισε ένας ολόκληρος κόσμος (...) Απ' αυτό το συνονθύλευμα γεννήθηκε ο τύπος του Ελληνα, "το καλύτερο πράγμα'', κατά τον Καβάφη, "ποτέ η ανθρωπότητα δεν παρήγαγε τίποτε το πολυτιμότερο''. Η ευφυία του Καβάφη συνίσταται στο ότι είχε αντιληφθεί πως ο Ελληνας της εποχής εκείνης αντιστοιχούσε με τον σημερινό homo Europaeus και πως κατόρθωσε να βυθιστεί μέσα σ' εκείνον τον κόσμο σαν να ήταν δικός μας.

© 2016-2018 Cavafy Archive Ona

Το καβαφικό ποίημα «Τα βήματα», σε μία από τις πρώτες εκδόσεις του, καμωμένη από τον ίδιο τον ποιητή

Στην τελευταία ποιητική του συλλογή «Quaderno di quattro anni» («Τετράδιο τεσσάρων ετών», 1977) ο Ιταλός δημιουργός δοκιμάζει να συνομιλήσει με το καβαφικό πόνημα «Τα βήματα». Το πόνημα έχει τον τίτλο «Διαβάζοντας Καβάφη» («Leggendo Cavafis»). Ας παραθέσουμε το πρωτότυπο και την, κατά Μοντάλε, προσέγγισή του (μετάφραση: Φανή Κισκήρα - Καζαντζή, περιοδικό «Διαγώνιος», τεύχος 14, Μάης - Αύγουστος 1983):

Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ

Τα βήματα

Σ' εβένινο κρεββάτι στολισμένο

με κοραλλένιους αετούς, βαθυά κοιμάται

ο Νέρων - ασυνείδητος, ήσυχος, κ' ευτυχής·

ακμαίος μες στην ευρωστία της σαρκός,

και στης νεότητος τ' ωραίο σφρίγος.

Aλλά στην αίθουσα την αλαβάστρινη που κλείνει

των Aηνοβάρβων το αρχαίο λαράριο

τι ανήσυχοι που είν' οι Λάρητές του.

Τρέμουν οι σπιτικοί μικροί θεοί,

και προσπαθούν τ' ασήμαντά των σώματα να κρύψουν.

Γιατί άκουσαν μια απαίσια βοή,

θανάσιμη βοή την σκάλα ν' ανεβαίνει,

βήματα σιδερένια που τραντάζουν τα σκαλιά.

Ο Ιταλός νομπελίστας ποιητής Εουτζένιο Μοντάλε (1896 - 1981) και η τελευταία δημιουργία του «Τετράδιο τεσσάρων ετών» (1977), όπου περιλαμβάνεται το ποίημα - συνομιλία «Διαβάζοντας Καβάφη»

μέσα στο βάθος του λαράριου χώνονται,

ο ένας τον άλλονα σκουντά και σκουντουφλά,

ο ένας μικρός θεός πάνω στον άλλον πέφτει

γιατί κατάλαβαν τι είδος βοή είναι τούτη,

τάνοιωσαν πια τα βήματα των Εριννύων.

ΕΟΥΤΖΕΝΙΟ ΜΟΝΤΑΛΕ

Διαβάζοντας Καβάφη

Την ώρα που ο Νέρωνας κοιμάται ήσυχος μέσα στην

ξέχειλη ομορφιά του

οι Λάρητές τους οι μικροί άκουσαν

τη βοή των Ερινύων εγκαταλείπουν την εστία

με σύγχυση μεγάλη. Πότε και πώς

θα ξυπνήσει; Ετσι είπε ο ποιητής.

Εγώ, κυρίαρχος στο τίποτε, ακόμη και στον ίδιο τον εαυτό μου

δίχως τη θαλπωρή των αρωματικών ξύλων

κι όπως με γλείφει η παγωνιά, μ' αυτήνα τη σαραπατράκα

του γκαζιού,

κι εγώ ακόμη άκουσα ήχους ρυθμικούς

από μικρές όμως οπλές και ποδαράκια.

Δεν ξύπνησα, ήμουνα κιόλας ξυπνητός εδώ και λίγην ώρα

κι ούτε που περιμένω άλλες συμφορές

πέρ' απ' αυτές που ξέρω.

Κι ούτε μου είναι δυνατό κάποιον δούλο να υποχρεώσω

τις φλέβες να μου κόψει. Δε με ταράζει τίποτε. Ακουσα

κάποιου ποντικού τα βηματάκια. Παγίδες

ποτέ μου δε διέθετα.

ΥΓ. Γραφιάδες της συμφοράς, ποτισμένοι με αντικομμουνιστικό δηλητήριο. Ξερνούν ανιστόρητες φαντασιοκοπίες, από τις πουλημένες αστικές φυλλάδες τους, πάνω στην πλημμυρισμένη από φως 32η Αντιιμπεριαλιστική Κατασκήνωση της ΚΝΕ. Μήπως δεν έφτασε ως το γραφείο τους η μυρωδιά από τις καμένες περιοχές, όπου βρίσκονται από την πρώτη στιγμή, κοντά στον πληγέντα λαό, οι ΚΝίτισσες και οι ΚΝίτες;

Ο Ιταλός νομπελίστας ποιητής Εουτζένιο Μοντάλε (1896 - 1981) και η τελευταία δημιουργία του «Τετράδιο τεσσάρων ετών» (1977), όπου περιλαμβάνεται το ποίημα - συνομιλία «Διαβάζοντας Καβάφη»

Ο νεοελληνιστής καθηγητής Φιλίππο Μαρία Ποντάνι (1913 - 1983), από τους πρώτους ακαδημαϊκούς της γειτονικής χώρας, ο οποίος μεταφράζει ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη. Δικό του αποτέλεσμα είναι η λαϊκή έκδοση τσέπης, που κυκλοφορεί από τον οίκο «Mondadori»

Ο νεοελληνιστής καθηγητής Φιλίππο Μαρία Ποντάνι (1913 - 1983), από τους πρώτους ακαδημαϊκούς της γειτονικής χώρας, ο οποίος μεταφράζει ποιήματα του Κ. Π. Καβάφη. Δικό του αποτέλεσμα είναι η λαϊκή έκδοση τσέπης, που κυκλοφορεί από τον οίκο «Mondadori»