Το εγγενές ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά σε μια εισβολή, όπως ένα τραύμα από αιχμηρό αντικείμενο, με ένα κυτταρικό και χημικό οπλοστάσιο. Οι βιολόγοι που μελετούν τον καρκίνο άρχισαν πρόσφατα να καταλαβαίνουν πώς οι χρόνια φλεγμαίνοντες ιστοί χρησιμοποιούν πολλούς από τους ίδιους βιοχημικούς παράγοντες, με τελικό αποτέλεσμα την ανάπτυξη καρκινικού όγκου

Αυτή η φλεγμονώδης ανοσοποιητική αντίδραση λειτούργησε τόσο καλά, που πολλές πλευρές της έχουν διατηρηθεί μέσα από τους αιώνες της βιολογικής εξέλιξης. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο άνθρωπος έχει πολλά από τα ανοσοποιητικά γονίδια που έχει και η φρουτόμυγα. Σπονδυλωτά και ασπόνδυλα προέρχονται όλα από ένα κοινό πρόγονο που έζησε πριν από περισσότερα από 500 εκατομμύρια χρόνια.

Για πολύ καιρό, οι ερευνητές δεν έδιναν μεγάλη σημασία σε αυτή την... άγρια πλευρά του ανοσοποιητικού, αξιολογώντας την ως μια ομάδα βιοχημικών παραγόντων που σφυροκοπά οτιδήποτε διαπεράσει το δέρμα ή το κέλυφος ενός ζωντανού οργανισμού. Συγκέντρωναν την προσοχή τους κυρίως στο πιο προχωρημένο τμήμα του ανοσοποιητικού, δηλαδή εκείνο που κατασκευάζει αντισώματα και άλλα «όπλα» που ταυτοποιούν, εντοπίζουν και στοχεύουν τον εισβολέα με εξειδίκευση που δεν υπάρχει στο έμφυτο ανοσοποιητικό σύστημα.

Η ανάπτυξη των όγκων σε ορισμένους καρκίνους προχωράει μέσα από τις παρενέργειες αυτού που οι βιολόγοι ονομάζουν φλεγμονή που «σιγοκαίει». Ο όγκος «στρατολογεί» κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία παραμένουν γύρω από τον όγκο ή στο εσωτερικό του

Αυτή η αλλαγή είναι αναγνώριση του γεγονότος ότι η φλεγμονώδης αντίδραση του ανοσοποιητικού εξυπηρετεί ως παράγοντας - κλειδί στην πρόοδο των ενδιάμεσων σταδίων ανάπτυξης των όγκων. Ο καρκίνος αρχίζει σαν μια σειρά γενετικών αλλαγών που κάνουν μια ομάδα κυττάρων να πολλαπλασιάζεται πιο γρήγορα από το κανονικό και τελικά να εισβάλλει σε γειτονικούς ιστούς, σημείο από το οποίο αρχίζει η πραγματική κακοήθεια του όγκου. Τελικά κάποια καρκινικά κύτταρα μπορεί να αποσπαστούν και να δημιουργήσουν νέους όγκους σε μακρινούς ιστούς (μετάσταση). Ολα αυτά ήταν γνωστά εδώ και καιρό. Ομως οι βιολόγοι που μελετούν τον καρκίνο και οι ανοσολόγοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι η εξέλιξη από τον άρρωστο ιστό στον πλήρη επιθετικό καρκίνο συχνά απαιτεί κύτταρα που κανονικά συμμετέχουν στην επούλωση των πληγών. Τα κύτταρα αυτά προσελκύονται στο περιβάλλον του προκαρκινικού ιστού, όπου αναγκάζονται να βοηθήσουν στην καρκινική ανάπτυξη. Η βλάβη στο γενετικό υλικό των κυττάρων είναι το σπίρτο που ανάβει την πυρκαγιά και η φλεγμονή είναι το καύσιμο που την τροφοδοτεί.

Τώρα οι όγκοι δε θεωρούνται απλές συσσωματώσεις ανώμαλων κυττάρων. Περιλαμβάνουν και το σύστημα υποστήριξής τους, ένα μικροπεριβάλλον που διαθέτει μια πλειάδα ανοσοκυττάρων και χημικών σηματοδοτών, καθώς και το απαραίτητο δίκτυο αιμοφόρων αγγείων. Ο όγκος λειτουργεί σαν παράνομο όργανο, που υπάρχει όχι για να εξυπηρετεί τον οργανισμό, αλλά τη δική του ανάπτυξη σε βάρος του οργανισμού.

Αυτή η νέα οπτική σημαίνει ότι η εκκαθάριση και του τελευταίου καρκινικού κυττάρου στο σώμα ίσως δεν είναι απαραίτητη στη θεραπεία του καρκίνου. Η θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα θα μπορούσε να εμποδίσει τα προκαρκινικά κύτταρα να γίνουν πλήρως καρκινικά ή θα εμπόδιζε έναν υπάρχοντα όγκο να εξαπλωθεί σε μακρινούς ιστούς μέσα στο σώμα. Οι καρκινοπαθείς θα μπορούσαν τότε να συνεχίσουν να ζουν για πολλά χρόνια, με τον ίδιο τρόπο που τα νέα φάρμακα επιτρέπουν στους ασθενείς με έιτζ να ζουν για πολλά χρόνια. Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, ακόμα κι αν δεν μπορέσουμε να θεραπεύσουμε τον καρκίνο, θα είναι πολύ σημαντικό ο καρκινοπαθής να μπορεί να ζήσει φτάνοντας το φυσιολογικό για τον οργανισμό του όριο ηλικίας.

Υπάρχουν όμως και εκείνοι που επιδιώκουν μια πιο επιθετική εφαρμογή της νέας γνώσης για τη σχέση του καρκίνου με το ανοσοποιητικό σύστημα. Ερευνητική ομάδα στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ στην Αγγλία σχεδίασε ένα σύστημα μεταφοράς αντικαρκινικών φαρμάκων μέσα στους καρκινικούς όγκους αξιοποιώντας ακριβώς την τάση των μακροφάγων να κατευθύνονται στις διψασμένες για οξυγόνο περιοχές των όγκων. Σ' αυτές τις περιοχές είναι δύσκολο να φτάσει η χημειοθεραπεία, ακριβώς λόγω της ανεπαρκούς τροφοδοσίας τους με αίμα.

Οι ερευνητές έβαλαν μέσα στους μακροφάγους ένα θεραπευτικό ιό. Οταν ο μακροφάγος φτάσει στον όγκο απελευθερώνονται χιλιάδες αντίγραφα του ιού, τα οποία μολύνουν τα καρκινικά κύτταρα. Το γενετικό υλικό του ιού παράγει μία τοξίνη που τελικά σκοτώνει τα κύτταρα. Με λίγα λόγια, ο μακροφάγος μετακινείται στην περιοχή του όγκου και κάνει αυτό που θέλουν οι ερευνητές αντί να βοηθήσει στην παραπέρα ανάπτυξη του όγκου. Το πείραμα αυτό έχει γίνει προς το παρόν μόνο σε εργαστηριακή καλλιέργεια καρκινικών κυττάρων και όχι μέσα σε ζωντανό οργανισμό.

Η στρατηγική που πρέπει να ακολουθηθεί ενάντια στις φλεγμονές θέλει ακόμα πολλή επεξεργασία. Αν «κλείσει» κανείς το ανοσοποιητικό σύστημα για να καταπολεμήσει τον καρκίνο, τότε θα αποκτήσει πρόβλημα από τυχαίες μολύνσεις, όπως γίνεται με το έιτζ. Φαίνεται, όμως, πολύ πιθανό, ότι μια νέα γενιά αντιφλεγμονωδών φαρμάκων θα προστεθεί σύντομα στο οπλοστάσιο της χημειοθεραπείας.