Τον καιρό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, σε τέσσερα μόλις χρόνια, ετούτος ο τόπος και ετούτος ο λαός χρειάστηκε να κατακτηθούν τρεις τουλάχιστον φορές από τους τότε ισχυρούς της γης. Στα 1940, η φασιστική επίθεση γνώρισε ταπεινωτικές περιπέτειες στα βουνά της Αλβανίας και χρειάστηκε τη συνδρομή των Γερμανών, για να κατακτηθεί η χώρα τον Απρίλη του 1941. Δύο μόλις χρόνια αργότερα, η ιταλική στρατιωτική εξουσία, στην οποία είχε παραχωρηθεί η ευθύνη για το μεγαλύτερο τμήμα της κατεχόμενης πλέον χώρας, κατέρρευσε, μέσα σε έναν καταιγισμό πληγμάτων από τον ΕΛΑΣ. Στο χώρο αυτό γεννήθηκε η Ελεύθερη Ελλάδα και λίγους μήνες αργότερα μεγάλες ιταλικές μονάδες - μία μεραρχία ανάμεσά τους - παραδόθηκαν στο στρατό της, τον ΕΛΑΣ. Το φθινόπωρο του 1943 οι Γερμανοί χρειάστηκε να οργανώσουν πραγματικές εκστρατείες, για να ανακαταλάβουν μέρος των εδαφών που είχαν ως τότε απελευθερωθεί. Το ημερολόγιο στρατιωτικών επιχειρήσεων της 117ηςγερμανικής Μεραρχίας Καταδρομών που έχει διασωθεί - και με το οποίο θα ασχοληθούμε σε άλλη περίσταση - αποτύπωσε με τον πληρέστερο τρόπο την εκστρατεία για την ανακατάληψη της βόρειας Πελοποννήσου το φθινόπωρο του 1943 και τον χειμώνα 1943 - '44: Επρόκειτο για μία σκληρότατη πολεμική επιχείρηση με μεγάλο κόστος σε προσπάθειες και σε αίμα για αυτούς τους επίδοξους κατακτητές των ήδη «κατακτημένων». Παρόμοιες εκστρατείες έγιναν σε κάθε γωνιά της χώρας. Ο ΕΛΑΣ ήξερε να προστατεύει την ελεύθερη επικράτειά του, δεν άφησε τους Ναζί να την καταλύσουν ούτε αυτή, ούτε τη λαϊκή εξουσία που είχε εκεί εγκατασταθεί. Τελικά, για να υποταχθεί ο ΕΛΑΣ χρειάστηκε μια ακόμα μεγάλη εκστρατεία ξένων δυνάμεων ενάντια στην Ελλάδα. Τον Δεκέμβριο του 1944 και τον Ιανουάριο του 1945 οι Βρετανοί εκστράτευσαν με περισσότερες από τέσσερις μεραρχίες (την 4ηΒρετανική, την 46ηΒρετανική, την 4ηΙνδική και στοιχεία άλλων ινδικών μονάδων, την 23ητεθωρακισμένη ταξιαρχία, την 2ηταξιαρχία αλεξιπτωτιστών κτλ.), δηλαδή με περισσότερους από εκατό χιλιάδες στρατιώτες - τους διπλάσιους απ' όσους είχαν στείλει στα 1941 για να ενισχύσουν την Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία απέναντι στη χιτλερική εισβολή - για να λυγίσουν τον ΕΛΑΣ στην Αθήνα και να επιβάλουν τους δικούς τους κανόνες στο μέλλον της χώρας και των κατοίκων της.

Αμέσως μετά τη Βάρκιζα και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, ξεκίνησε μία άλλη επιχείρηση ενάντια στην ένοπλη Αντίσταση, επιχείρηση που συνεχίζεται ως τις μέρες μας για να πιστοποιήσει ίσως το μέγεθος της ακτινοβολίας των τότε αγώνων και επιτευγμάτων. Ο σκοπός της επιχείρησης αυτής ήταν η διαστρέβλωση των γεγονότων, της ιστορίας του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Αντίστασης σε τρόπο, ώστε τα τότε συμβάντα να παρουσιαστούν με τρόπο εντελώς αντίστροφο, να γίνει το μαύρο άσπρο και η εποποιία του ΕΛΑΣ, αν δεν καταστεί δυνατό να ξεχαστεί, να στιγματιστεί ως «εγκληματική», ως «εχθρική» για το λαό της χώρας. Αυτό που στα 1945 ξεκίνησε ως μαζικό κύμα ποινικοποίησης των αντιστασιακών πράξεων και αγώνων, συνεχίζεται σήμερα στο χώρο της ιστορίας. Και όσο τα γεγονότα επιμένουν, τόσο η στρέβλωση και η παραποίηση ανεβαίνουν σε πιο επιθετικά επίπεδα.

Σε αυτήν την προσπάθεια υπάρχει μία θέση που διαρκώς επαναλαμβάνεται: ότι δηλαδή ο ΕΛΑΣ δεν έκανε πόλεμο ενάντια στους κατακτητές, ότι καμία ζημιά δεν τους προκάλεσε και ότι ως ένοπλη δύναμη ήταν άξιος μόνο «για αγώνα κατά πολιτοφυλακών»,¹ δηλαδή μόνο για «εμφύλιο πόλεμο». Την απάντηση σε τέτοιου είδους αιτιάσεις μπορούν να τη δώσουν καλύτερα από κάθε άλλον ίσως τα ίδια τα αρχεία των κατακτητών, Ιταλών και Γερμανών, όσα διασώθηκαν από αυτή την τραγική περίοδο. Το κείμενο του οποίου αποσπάσματα παραθέτουμε σήμερα προέρχεται από τα ιταλικά στρατιωτικά αρχεία που κατασχέθηκαν από τους συμμάχους (NARA, Φακ. ΙΤ 2280, Μικροφωτογράφηση Τ 821 Roll 248, fr 263 κε). Πρόκειται για υπόμνημα προς τον «Ντούτσε», τον Μουσολίνι δηλαδή, στα πλαίσια της τακτικής του ενημέρωσης για την κατάσταση στα μέτωπα του πολέμου και στην κατεχόμενη Ελλάδα. Αναφέρεται στα γεγονότα του Φεβρουαρίου 1943, όταν δηλαδή ο ΕΛΑΣ, μετά την πρώτη «δοκιμαστική» θα λέγαμε περίοδο του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1942, πέρασε στο πολεμικό προσκήνιο ως ισχυρή στρατιωτική πλέον δύναμη, οργανώνοντας σε αληθινό στρατό τους εξεγερμένους για την προάσπιση της σοδειάς τους αγρότες, πρώτα της Θεσσαλίας και της Δυτικής Μακεδονίας.

Τα κύρια σημεία του εγγράφου έχουν ως εξής:

Παρατηρήσεις σχετικές με την κατάσταση στην Ελλάδα για τον μήνα Φεβρουάριο ε.ε.

Συνθήκες τάξης και δημόσιας ασφάλειας.

Κατά τη διάρκεια του μήνα αυτού οι συνθήκες της δημόσιας ασφάλειας σημείωσαν ραγδαία και σημαντική επιδείνωση, τόσο όσο αφορά στα εγκλήματα ενάντια σε περιουσίες και πρόσωπα όσο και στην αυξημένη δράση συμμοριών ...

(...)

Για του λόγου το αληθές, σχηματισμοί ενίοτε όχι μικρότεροι από οκτακόσιους ενόπλους, δε δίστασαν να αντιπαρατεθούν πεισματικά στη δράση των δικών μας εκκαθαριστικών αποσπασμάτων, αλλά και να επιτεθούν εναντίον τους με αποφασιστικότητα. Αναλυτικά:

Στις 8 του μήνα - στην περιοχή των Γρεβενών, ένας λόχος πεζικού δέχτηκε επίθεση από συμμορία ενόπλων που διέθετε πολεμικά τυφέκια και πολυβόλα. Οι ημέτερες απώλειες ήταν ένας αξιωματικός και 9 στρατιώτες νεκροί και 13 τραυματίες.

[Σημείωση δική μας: στον επίσημο απολογισμό της δράσης του ΕΛΑΣ που περιλήφθηκε στο ομώνυμο βιβλίο του στρατηγού Σαράφη και στην έκδοση, Στ' Αρματα! Στ' Αρματα που κυκλοφόρησε στα 1967 από τις Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις για το ίδιο γεγονός αναφέρονται τα ακόλουθα (σ. 135): Τετράωρη μάχη στο Σνίχοβο Κοζάνης, απώλειες Ιταλών 5 νεκροί, 27 τραυματίες και 6 πνιγμένοι στον Βενέτικο ποταμό].

Στις 11 του μήνα - μία συμμορία περίπου 800 ενόπλων επιτέθηκε στην περιοχή της Καλαμπάκας ενάντια σε ημέτερο απόσπασμα που αποτελούνταν από δύο λόχους ενισχυμένους με όπλα υποστήριξης, εμπλέκοντας διαδοχικά την εμπροσθοφυλακή, το κυρίως σώμα και την οπισθοφυλακή. Οι ημέτερες απώλειες ήταν τέσσερις αξιωματικοί και 71 στρατιώτες νεκροί ή αγνοούμενοι. Την επόμενη ημέρα άλλοι τέσσερις αξιωματικοί τραυματίες και ένας υγιής και 137 στρατιώτες που είχαν αιχμαλωτιστεί στην ίδια σύγκρουση, αφέθηκαν ελεύθεροι χωρίς τα όπλα και τα υλικά τους.

[Συγκριτικά πβ. Στ' Αρματα, σ. 135 - 136, Μάχη Οξύνειας, 300 περίπου Ιταλοί, Εξόντωση Ιταλών: 120 νεκροί στο πεδίο της μάχης, 146 αιχμάλωτοι (7 αξιωματικοί από τους οποίους ένας ταγματάρχης,... λάφυρα: 6 πολυβόλα, 3 ομαδικοί και ένας ατομικός όλμοι, 14 οπλοπολυβόλα, 20 αυτόματα, 266 τυφέκια κτλ.]

Ενα ισχυρό συγκρότημα ανταρτών επιτέθηκε στην περιφέρεια των Τρικάλων ενάντια σε φάλαγγα αυτοκινήτων. Οι ημέτερες απώλειες ήταν δύο νεκροί, έξι τραυματίες και 16 αιχμάλωτοι.

Μία διμοιρία μηχανικού, που στάλθηκε, στη ζώνη των Τρικάλων, για να αποκαταστήσει μία τηλεφωνική γραμμή, δέχτηκε επίθεση από μία ομάδα επαναστατών. Οι ημέτερες απώλειες ήταν τρεις νεκροί, οκτώ τραυματίες και 16 αιχμάλωτοι. Οι τελευταίοι αφέθηκαν διαδοχικά ελεύθεροι.

Στις 16 του μήνα - μία φάλαγγα αυτοκινήτων εφοδιασμού δέχτηκε επίθεση στον δρόμο Ελασσόνα - Τύρναβος. Οι ημέτερες απώλειες ήταν εννέα νεκροί μελανοχίτωνες² και 15 τραυματίες από τους οποίους οι δύο αξιωματικοί.

[Συγκριτικά, πβ. Στ' Αρματα, σ. 136: αναφέρονται στην ίδια σύγκρουση περίπου ενενήντα νεκροί και τραυματίες Ιταλοί - είναι η μόνη περίπτωση που παρατηρείται μεγάλη διαφορά στα στοιχεία που δίνουν οι Ιταλοί και ο ΕΛΑΣ ίσως επειδή οι φασίστες μελανοχίτωνες προχώρησαν σε αντίποινα, στην καταστροφή δηλαδή του Δομένικου και την εκτέλεση 167 συνολικά ατόμων]

Αλλη φάλαγγα αυτοκινήτων που κατευθυνόταν στη Λάρισα δέχτηκε επίθεση από εκατό συμμορίτες. Οι ημέτερες απώλειες ήταν οκτώ νεκροί και 11 τραυματίες. Από τους τελευταίους οι δύο ήταν Καραμπινιέροι³.

Στις 17 του μήνα - ένα συγκρότημα 150 επαναστατών επιτέθηκε στα περίχωρα της Αμφισσας σε απόσπασμα δέκα δικών μας στρατιωτικών που επέστρεφαν από το (Ηλίας) όπου είχαν μεταβεί για να συλλάβουν κομμουνιστικά στοιχεία. Οι ημέτερες απώλειες ήταν δύο στρατιωτικοί νεκροί, ένας αγνοούμενος και επτά τραυματίες.

[Συγκριτικά πβ., Στ' Αρματα, σ. 134: ΕΛΑΣ Παρνασσίδας, Προφήτης Ηλίας Χρισσού, εξόντωση ομάδας 12 Ιταλών - ένας αιχμάλωτος]

(...)

Επιπλέον, τη νύχτα της 28ης του μήνα, περίπου 300 συμμορίτες, προφανώς με τη μη αντίσταση αν όχι και με τη συνεργασία των Χωροφυλάκων της φρουράς, απελευθέρωσαν 140 κρατούμενους που βρίσκονταν έγκλειστοι στις πολιτικές φυλακές των Ιωαννίνων, όλους κατοίκους της ίδιας περιοχής.

Συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια του μήνα η εξόντωση από τις συμμορίες όλων των στοιχείων που επιδείκνυαν μία ευμενή προς εμάς στάση ή που συνεργάζονταν μαζί μας. Συνεχίστηκε επίσης η αντικατάσταση των περιφερειακών αρχών που κρίνονταν ύποπτες για συνεργασία με τα στρατεύματα κατοχής, καθώς επίσης και η διά της βίας αρπαγή των προϊόντων που προορίζονταν για την υποχρεωτική συγκέντρωση. Συνεχίστηκε επίσης ο αφοπλισμός των αγροφυλάκων και η αιχμαλωσία Χωροφυλάκων.

Δεν έλειψαν και οι επιθέσεις κατά των συγκοινωνιακών γραμμών.... κτλ.

(...)

Αφού υπενθυμίσουμε ότι τα γεγονότα αυτά προηγούνται των μαχών στα Γρεβενά - Φαρδύκαμπο όπου καταστράφηκε πλήρως ιταλικό τάγμα και πυροβολαρχία ας σταθούμε σε μερικές παρατηρήσεις. Τα στοιχεία που παρατίθενται στα ιταλικά έγγραφα αποδεικνύουν:

• Πρώτο, ότι οι αναφορές των μονάδων του ΕΛΑΣ για συγκρούσεις με τους κατακτητές καθώς και οι εκτιμήσεις για τις απώλειες και τις ζημιές που τους προκάλεσαν επιβεβαιώνονται από τις πηγές των κατακτητών και δεν επιδέχονται αμφισβήτηση.
• Δεύτερο, ότι παρά τα υποστηριζόμενα από διάφορες πλευρές ο ΕΛΑΣ από την πρώτη στιγμή βρέθηκε σε ανοιχτό πόλεμο με τους κατακτητές, προκαλώντας τους απώλειες συγκρίσιμες ή και ανώτερες - τηρουμένης της κλίμακας των εμπλεκόμενων δυνάμεων - με αυτές που οι Ιταλοί υφίσταντο στο μέτωπο της Αλβανίας στα 1940 - 1941. Δεν ήταν - πολιτοφυλακές - τα στρατεύματα που αντιμετώπιζε με επιτυχία ο ΕΛΑΣ....

Σε τελευταία ανάλυση υπήρξε απτό στρατιωτικό αποτέλεσμα σε αυτή την αναμέτρηση. Μέχρι τον Ιούλιο ο ΕΛΑΣ είχε εκδιώξει τους κατακτητές από ολόκληρες γεωγραφικές περιφέρειες της χώρας και είχε αποκτήσει πλήρη υπεροχή απέναντι στον ιταλικό στρατό τον οποίο μπορούσε πλέον να αντιμετωπίζει σε ανοιχτές μάχες. Οταν λίγο αργότερα ανέλαβαν οι Γερμανοί θα επιχειρούσαν να κατακτήσουν από την αρχή την ήδη «κατακτημένη» χώρα.

1. Αυτή η εκτίμηση υπάρχει λόγου χάρη στο βιβλίο των Θάνου Βερέμη και Γιάννη Κολιόπουλου, Ελλάς. Η σύγχρονη συνέχεια. Από το 1821 μέχρι σήμερα, Αθήνα, Εκδόσεις «Καστανιώτη», 2006, στη σελίδα 398.

2. Φασιστικές στρατιωτικές μονάδες.

3. Στρατιωτική Χωροφυλακή.