Οταν ο λαός μας ακούει τη φράση «δημόσια έργα», εννοεί προφανώς ότι βασικό κριτήριο υλοποίησης όλων των φάσεων της παραγωγής τους είναι η συνδυασμένη ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών σε υποδομές. Δηλαδή: Η ασφαλής και γρήγορη κατασκευή των έργων, με συγκριτικά μικρό κόστος, με ριζική βελτίωση των συνθηκών εργασίας, με τήρηση των κανόνων υγιεινής και ασφάλειας των εργαζομένων στις κατασκευές, της προστασίας του περιβάλλοντος, του πολεοδομικού σχεδιασμού και της ασφάλειας των κατοίκων, με ταυτόχρονη στήριξη της ανάπτυξης των σχετικών με τις κατασκευές κλάδων μεταποίησης.

Στο πλαίσιο, όμως, του καπιταλισμού και το δημόσιο έργο αποτελεί εμπόρευμα και όχι κοινωνικό αγαθό. Γι' αυτό και βασικό κριτήριο υλοποίησης των έργων δεν αποτελεί η ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών, αλλά η μεγιστοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους. Οι σχέσεις των διαφόρων συντελεστών καθορίζονται από την τάση συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στο συγκεκριμένο τομέα. Ολα λοιπόν τα μέτρα που έλαβαν τα τελευταία χρόνια τόσο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, όσο και η σημερινή της ΝΔ, στοχεύουν ακριβώς σε αυτό: Στην ισχυροποίηση λίγων μονοπωλιακών ομίλων, στην επιτάχυνση της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στον κατασκευαστικό κλάδο - τόσο σ' αυτόν των δημοσίων έργων, όσο και των ιδιωτικών - αλλά και στη διαμόρφωση μιας ιδιαίτερα κερδοφόρας διεξόδου για το τραπεζικό κεφάλαιο.

Ολα αυτά βέβαια έχουν ως αποτέλεσμα ο ελληνικός λαός να πληρώνει πανάκριβα την κατασκευή των έργων - ακόμη και τις κακοτεχνίες! Είναι χαρακτηριστικό ότι το κόστος της αρχικής εργολαβίας για το μετρό της Αθήνας υπερδιπλασιάστηκε και άγγιξε το 1 τρισ. δρχ., ενώ από έξι χρόνια που προέβλεπε το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσής του, «έπιασε» τα 10 χρόνια. Το ίδιο συμβαίνει και στην Εγνατία. Ενώ το κόστος της δε θα ξεπερνούσε το 1 τρισ. δρχ. και θα ολοκληρωνόταν μέχρι το 2000, όπως έλεγαν στα μέσα της δεκαετίας του '90 οι αρμόδιοι, ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί και πλέον το κόστος της υπολογίζεται στα 6,5 δισ. ευρώ. Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα Ολυμπιακά Εργα, που κόστισαν πανάκριβα στον ελληνικό λαό (το κόστος της διοργάνωσης στοίχισε ούτε λίγο ούτε πολύ περί τα 10 δισ. ευρώ) και τώρα οι εγκαταστάσεις αυτές παραχωρούνται για «αξιοποίηση» στο μεγάλο κεφάλαιο, με αποτέλεσμα ο λαός να μην μπορεί καν να τις προσεγγίσει αν δεν πληρώσει και εισιτήριο!

Τώρα, μάλιστα, ο ελληνικός λαός καλείται να πληρώνει διπλά - και ως φορολογούμενος για την κατασκευή τους και ως χρήστης με τα πανάκριβα διόδια και άλλα «χαράτσια» - τα μεγάλα έργα των «συμβάσεων παραχώρησης», αλλά και τα μικρότερα που πρόκειται να γίνουν με «Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα - ΣΔΙΤ». Εργα, δηλαδή, που ιεραρχούνται, σχεδιάζονται και εκτελούνται με γνώμονα αποκλειστικά τη μακροχρόνια και εγγυημένη κερδοφορία του μεγάλου κεφαλαίου και όχι τις ανάγκες του λαού. Είναι χαρακτηριστικό ότι σημαντικά και επείγοντα για την ασφάλεια του λαού έργα, όπως αυτά της αντισεισμικής θωράκισης και της αντιπλημμυρικής προστασίας, είτε εκτελούνται με το σταγονόμετρο, είτε δεν προγραμματίζονται καθόλου. Δε δίνεται προτεραιότητα στα έργα αυτά υποδομής, γιατί προφανώς δεν ικανοποιούν τις ανάγκες της ΕΕ και της αστικής τάξης της χώρας μας για γρήγορη και ανεμπόδιστη κίνηση εμπορευμάτων, εργαζομένων και κεφαλαίου στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Για του λόγου το ασφαλές αρκεί να κοιτάξει κανείς πού θα κατευθυνθούν τα κονδύλια που θα διαχειριστεί το ΥΠΕΧΩΔΕ κατά την τέταρτη λεγόμενη κοινοτική προγραμματική περίοδο 2007-2013. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιά, το συγκεκριμένο υπουργείο θα διαχειριστεί την περίοδο αυτή κονδύλια συνολικού ύψους 18 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 13,7 δισ. ευρώ από τα προγράμματα «ενίσχυση της προσπελασιμότητας», δηλαδή σε έργα μεταφορών, μεταξύ των οποίων και αυτά των 6 οδικών αξόνων που θα κατασκευαστούν με «συμβάσεις παραχώρησης» και θα χαρατσώνουν για δεκαετίες το λαό. Για έργα αντισεισμικής θωράκισης δεν προβλέπεται κανένα κονδύλι, ενώ ελάχιστα κονδύλια - που δεν καλύπτουν ούτε τις στοιχειώδεις ανάγκες - προβλέπεται να διατεθούν για έργα αντιπλημμυρικής προστασίας και αυτά μόνο για τους Νομούς Αττικής, Θεσσαλονίκης και Εβρου...

Από την άλλη πλευρά, οι εργαζόμενοι του κλάδου γνωρίζουν την αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσής τους, τα εξοντωτικά ωράρια, την εκτίναξη του αριθμού των θανατηφόρων ατυχημάτων.

«Για το ΚΚΕ η ικανοποίηση του συνόλου των λαϊκών αναγκών προϋποθέτει την απαλλαγή του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων από τους σιδερένιους νόμους του καπιταλιστικού κέρδους. Απαιτεί έναν ενιαίο κρατικό φορέα που θα κατέχει τα μέσα παραγωγής, θα κατανέμει σχεδιασμένα την κρατική χρηματοδότηση και το εργατικό δυναμικό και θα καλύπτει το σύνολο των φάσεων των δημοσίων έργων, στο πλαίσιο του κεντρικού σχεδιασμού της λαϊκής οικονομίας», επισημαίνει στο «Ρ» ο Μάκης Παπαδόπουλος, υπεύθυνος του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ.

«Ο φορέας αυτός - συνεχίζει ο Μ. Παπαδόπουλος - σε συνεργασία με τις Πολυτεχνικές Σχολές και τους επιστημονικούς φορείς, θα αναλάβει τον προγραμματισμό υλοποίησης των έργων, σύμφωνα με τις επείγουσες ανάγκες των λαϊκών στρωμάτων (π.χ. αντιπλημμυρική προστασία, αντισεισμική θωράκιση), την ιεραρχημένη κατασκευή μεγάλων έργων, την εκπόνηση κανονισμών και προδιαγραφών, την εκπόνηση ολοκληρωμένων και επικαιροποιημένων μελετών με τη διασφάλιση της αναγκαίας υποδομής για την υλοποίησή τους, την ουσιαστική επίβλεψη των έργων, την περιφερειακή ανάπτυξη, την ερευνητική δραστηριότητα για τη διάγνωση νέων αναγκών, την αλληλοστήριξη με αντίστοιχους κρατικούς φορείς της μεταποιητικής βιομηχανίας παραγωγής οικοδομικών υλικών. Στο πλαίσιό του μπορεί να αναπτυχθεί και συνεταιριστική δραστηριότητα σε επιμέρους τομείς, π.χ. στις επισκευές και τη συντήρηση των έργων».

«Σε αυτή την ελπιδοφόρα προοπτική - καταλήγει ο Μ. Παπαδόπουλος - πρέπει να συγκλίνουν οι διεκδικητικοί αγώνες των εργαζομένων του κλάδου για πλήρη - σταθερή απασχόληση και συλλογικές συμβάσεις που να ικανοποιούν τις ανάγκες τους, οι διεκδικήσεις των αυτοαπασχολούμενων και των μικρών εργοδοτών ενάντια στη φορολογική επιβάρυνση, η προσπάθεια αποτροπής της ιδιωτικοποίησης των σχετικών κρατικών υπηρεσιών, οι τοπικοί λαϊκοί αγώνες για διαφορετική ιεράρχηση των έργων.

Μόνο η κατεύθυνση της κρατικής - κοινωνικής ιδιοκτησίας των βασικών μέσων παραγωγής, στον αντίποδα των κατευθύνσεων της ΕΕ, μπορεί να διασφαλίσει το δημόσιο έργο σαν κοινωνικό αγαθό και όχι σαν εμπόρευμα».

Ολη η διαχειριστική ικανότητα των κυβερνήσεων τόσο του ΠΑΣΟΚ, όσο και της ΝΔ τα τελευταία χρόνια στον τομέα των δημοσίων έργων, του κατασκευαστικού κλάδου γενικότερα, εξαντλήθηκε στη στόχευση της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου, που επιταχύνθηκε τόσο μέσω της διανομής της μερίδας του λέοντος των έργων στους μονοπωλιακούς ομίλους, όσο και μέσω διαφόρων νομοθετημάτων που υπηρετούσαν και αυτά τον ίδιο στόχο.

Πρώτη διδάξασα στον τομέα αυτό η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, η οποία με τον περιβόητο νόμο 2940/2001 για τις υποχρεωτικές συγχωνεύσεις, μείωσε το 2002 δραστικά τον αριθμό των εργοληπτικών επιχειρήσεων που εμπλέκονταν στη διαδικασία κατασκευής των δημοσίων έργων και κυρίως αυτών των μεγαλύτερων τάξεων του Μητρώου Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (ΜΕΕΠ). Ετσι:

• Στην 7η Τάξη - την τάξη των πολύ μεγάλων - κατατάχθηκαν 14 όμιλοι, που συγκέντρωσαν 109 εταιρείες της προηγούμενης κατάταξης του ΜΕΕΠ.
• Στην 6η Τάξη κατατάχθηκαν 51 όμιλοι, συγκεντρώνοντας 148 εταιρείες της προηγούμενης κατάταξης του ΜΕΕΠ.
• Στην 5η Τάξη κατατάχθηκαν 65 όμιλοι, συγκεντρώνοντας 193 εταιρείες της προηγούμενης κατάταξης του ΜΕΕΠ.
• Στην 4η Τάξη κατατάχθηκαν 102 όμιλοι, συγκεντρώνοντας 133 εταιρείες της προηγούμενης κατάταξης του ΜΕΕΠ.

Ακόμη και σύμφωνα με τη μελέτη του Ινστιτούτου Οικονομίας Κατασκευών (ΙΟΚ), ενός φορέα που εποπτεύεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και απηχεί τις απόψεις του ΣΕΒ και των μεγαλοκατασκευαστών, «κύρια χαρακτηριστικά της περιόδου μετά την αναδιάρθρωση του κλάδου, με βάση τις διατάξεις του νόμου 2940/01, αποτελούν: Ο υψηλός βαθμός συγκέντρωσης μεριδίων στην 7η Τάξη και η δημιουργία επιχειρήσεων δύο ταχυτήτων, σε ό,τι αφορά την παραγωγική τους δυνατότητα και τη χρηματοδοτική τους διάρθρωση».

Το αποτέλεσμα της συγκέντρωσης αυτής φάνηκε κιόλας από τα στοιχεία για τους κύκλους εργασιών των ομίλων, που επεξεργάστηκε το Τμήμα Στατιστικής Ανάλυσης και Τεκμηρίωσης του ΙΟΚ για το οικονομικό έτος 2003. Σύμφωνα με αυτά, οι 14 όμιλοι της 7ης Τάξης είχαν έναν κύκλο εργασιών που ανέρχονταν στα 958 δισ. δρχ. και αποτελούσε το 58,76% του συνολικού τζίρου των δημοσίων έργων που εκτελούνταν στη χώρα μας. Ακολουθούσαν οι 51 όμιλοι της 6ης Τάξης με κύκλο εργασιών 303,5 δισ. δρχ., που αντιπροσώπευε το 18,62% του συνολικού τζίρου, οι 65 όμιλοι της 5ης Τάξης με κύκλο εργασιών 178 δισ. δρχ. και ποσοστό 10,90 επί του συνολικού τζίρου, οι 85 όμιλοι της 4ης Τάξης με συνολικό κύκλο εργασιών 110,7 δισ. δρχ. και ποσοστό 6,79% επί του συνολικού τζίρου των δημοσίων έργων.

Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την ίδια ανάλυση του ΙΟΚ, οι κύκλοι εργασιών των 3.700 πολύ μικρών ατομικών εργοληπτικών επιχειρήσεων των τάξεων Α1 και Α2 που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ελλάδα «είναι εξαιρετικά μικρότεροι και η συντριπτική πλειοψηφία του κλάδου (έως και το 85% του συνολικού αριθμού φυσικών και νομικών προσώπων) δεν εκτελεί έργα με συνεχείς ρυθμούς και μεγάλο ποσοστό αυτών είναι ανενεργό».

Αξίζει να σημειώσουμε ότι την ίδια περίοδο παρατηρήθηκε το περίεργο φαινόμενο να αυξηθούν μόνον οι εταιρείες της 3ης Τάξης του ΜΕΕΠ, οι οποίες έφτασαν τις 485. Οπως, όμως, επισημάνθηκε από πολλούς, αυτό ήταν δημιούργημα των μεγαλύτερων ομίλων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τις εταιρείες αυτές για να «σπάνε» τον περιβόητο «μαθηματικό τύπο» με διάφορες ομαδοποιημένες προσφορές και να μοιράζουν τα έργα κατά το δοκούν. Και η ίδια η μελέτη του ΙΟΚ επισημαίνει: «Η δημιουργία υπερβολικά μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων 3ης Τάξης για επηρεασμό του μαθηματικού τύπου (φαινόμενο ομαδοποιήσεων) και όχι για την εκτέλεση έργων, επιδείνωσε ακόμη περισσότερο το επιχειρηματικό κλίμα του κλάδου».

Τον ίδιο στόχο της συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου στον κλάδο των κατασκευών και ειδικότερα σ' αυτόν των δημοσίων έργων, υπηρέτησαν και υπηρετούν οι νομοθετικές ρυθμίσεις του νόμου 3263/2004 σχετικά με το μειοδοτικό σύστημα ανάθεσης των έργων, αλλά και του νόμου 3316/2005 σχετικά με την εκπόνηση των μελετών δημοσίων έργων που ψήφισε η κυβέρνηση της ΝΔ.

Μεταξύ των άλλων, ο πρώτος νόμος προβλέπει ρυθμίσεις για την τρομακτική αύξηση του απαιτούμενου ύψους των εγγυητικών επιστολών, ανάλογα με την έκπτωση που προτείνει ο εργολήπτης, με αποτέλεσμα να παίρνουν τα έργα μόνον όσες εταιρείες έχουν πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα. Θεσπίζει, επίσης, εξοντωτικές ποινικές ρήτρες για υπερβάσεις προθεσμιών και προδιαγραφών, έτσι ώστε να αποτρέπεται από τους μικρότερους εργολάβους να αναλάβουν οποιοδήποτε ρίσκο και να μην κατεβαίνουν καν στις δημοπρασίες.

Επίσης, και στους δύο νόμους, τίθενται «παράθυρα» ακύρωσης των αποτελεσμάτων διαγωνισμών, μέσα από ασαφή και υποκειμενικά κριτήρια αξιολόγησης του αποτελέσματος από τον κύριο του έργου. Στο νόμο, μάλιστα, περί μελετών, τίθενται και διαδικασίες ανάθεσης με διαπραγματεύσεις!

Μαζί με τους νόμους αυτούς, τίθενται σε ισχύ νέα περιγραφικά τιμολόγια εργασιών (αντί αναλύσεων τιμών που θα λαμβάνουν υπόψη και τις ιδιαιτερότητες κάθε έργου), που αποτρέπουν ακόμη περισσότερο τις μικρότερες εταιρείες να τολμήσουν να καταθέσουν προσφορές για κάποιο έργο.

Ετσι, συνεχίστηκε και εντάθηκε ακόμη περισσότερο η συγκέντρωση των έργων από τους λίγους κατασκευαστικούς ομίλους, αφού επιπλέον έγινε και δραστική περικοπή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων και κυρίως των μικρών έργων που αφορούν την Περιφέρεια (νομαρχιακά έργα και έργα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης), που θα μπορούσαν να απασχολήσουν τις μικρότερες εταιρείες. Παράλληλα, ενισχύθηκαν τα λεγόμενα συγχρηματοδοτούμενα έργα που ανατίθενται με «συμβάσεις παραχώρησης», αλλά και αυτά των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), τα οποία και αυτά απευθύνονται σε μεγάλα κοινοπρακτικά σχήματα κατασκευαστικών και τραπεζικών ομίλων.

Φτάσαμε, λοιπόν, στο σημείο μερικοί κατασκευαστικοί, ντόπιοι και ξένοι, όμιλοι να μονοπωλούν όλο τον πακτωλό των δημοσίων έργων που διενεργούνται στη χώρα μας, κάτι το οποίο ομολογείται και από το ίδιο το ΥΠΕΧΩΔΕ. Συγκεκριμένα, σε ανακοίνωση του ΥΠΕΧΩΔΕ στις 23 Φλεβάρη 2006, αναφέρεται ότι από τα δημόσια έργα, συνολικού προϋπολογισμού 4,4 δισ. ευρώ, που είχαν ανατεθεί επί των ημερών της κυβέρνησης της ΝΔ: Εργα 2,41 δισ. ευρώ (το 54,50% του συνόλου) μοιράστηκαν μεταξύ εννέα ελληνικών κατασκευαστικών ομίλων της μεγαλύτερης (7ης) Τάξης του εργοληπτικού πτυχίου. Αλλα 1.132,20 εκατ. ευρώ (25,50%) ήταν το μερίδιο μεγάλων ευρωπαϊκών εταιρειών, που συμμετείχαν σε κοινοπραξίες με ελληνικές εταιρείες, ιδιαίτερα στο Μετρό Αθήνας. Οι δύο αυτές κατηγορίες μοιράστηκαν έργα προϋπολογισμού 3,55 δισ. ευρώ, δηλαδή το 80% όσων είχε δημοπρατήσει το ΥΠΕΧΩΔΕ έως τότε, ενώ το υπόλοιπο 20% (έργα προϋπολογισμού 888,24 εκατ. ευρώ) μοιράστηκε στις υπόλοιπες μικρότερες εταιρείες... Από τότε και μέχρι σήμερα, το ποσοστό των μεγάλων ελληνικών (αλλά και ξένων) ομίλων αυξήθηκε κατακόρυφα, ιδιαίτερα μετά τις υπογραφές των «συμβάσεων παραχώρησης» για τους οδικούς άξονες.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις τέσσερις κατασκευαστικοί όμιλοι («Ελληνική Τεχνοδομική», J&P - ΑΒΑΞ, ΓΕΚ - ΤΕΡΝΑ και «Μηχανική») μέχρι τις 25 Γενάρη 2007 παρουσίαζαν ένα συνολικό ανεκτέλεστο υπόλοιπο έργων, για τα οποία είχαν υπογράψει συμβάσεις ύψους 6,5 δισ. ευρώ όλες μαζί!

Με όλα αυτά, οι χιλιάδες μικρές εργοληπτικές επιχειρήσεις διαπιστώνουν «την επιδείνωση της θέσης τους και την ομηρία τους από το τραπεζικό κεφάλαιο και τους ελάχιστους ισχυρούς μονοπωλιακούς ομίλους στον τομέα των κατασκευών», όπως τονίζεται σε Ερώτηση που κατέθεσαν στις 30 Γενάρη οι βουλευτές του ΚΚΕ Αντ. Σκυλλάκος, Ν. Γκατζής και Α. Τζέκης, σημειώνοντας: «Η σημερινή κυβέρνηση, συνεχίζοντας την πολιτική των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, επιταχύνει τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου στην αγορά δημοσίων έργων. Σ' αυτήν την κατεύθυνση συνέβαλαν οι νομοθετικές ρυθμίσεις, η κατανομή της χρηματοδότησης και ο χρόνος πληρωμής των δημοσίων έργων την τελευταία δεκαετία. Η δρομολόγηση των Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) και ο νέος τρόπος φορολόγησης αποτελεί ένα πρόσθετο χτύπημα για τις μικρές επιχειρήσεις κατασκευής δημοσίων έργων».

Ολα αυτά έχουν προκαλέσει την αντίδραση και των εργοληπτικών οργανώσεων, που έχουν κηρύξει αποχή από τις δημοπρασίες από τις 6 έως τις 14 Φλεβάρη.