Μάλι Μάδι, Πρέσπες, Λέσιτς, Γάβρος, Μπίκοβικ, Βίτσι. Ενα διήμερο που έμοιαζε σαν ραντεβού με την ιστορία. Μια παρέα κομμουνιστών περπάτησαν στις περιοχές, όπου δόθηκαν οι τελευταίες μάχες των μαχητών του ΔΣΕ με τους μοναρχοφασίστες. 1948 - 1949. Γράμμος - Βίτσι. Δύο χρόνια ηρωικών αναμετρήσεων. Καθημερινά, ο λαϊκός απελευθερωτικός στρατός αποδείκνυε το μεγαλείο της ψυχής των λαϊκών αγωνιστών. Το μέγα πάθος για τη λευτεριά της πατρίδας από τους νέους κατακτητές, Αγγλους και Αμερικανούς, που στήριζαν τις κυβερνητικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις.

Ιούλης του 1999. Τόπος αναχώρησης η Καστοριά. Πρώτος σταθμός το οροπέδιο στο Μαλι Μάδι. Περπατάμε και στα πρανή του χωματόδρομου, διακρίνουμε με δυσκολία ίχνη που μαρτυρούν ότι στα σημεία εκείνα υπήρχαν πολυβολεία, αμπριά. Εκεί ξαπόσταιναν οι αγωνιστές. Από εκεί πριν 50 χρόνια έδιναν μάχες, έπεφταν νεκροί οι μαχητές του ΔΣΕ. Υστερούσαν αριθμητικά σε δυνάμεις, ήταν όμως ισχυρότεροι, γιατί πάλευαν για τα ιδανικά της λευτεριάς, της ανεξαρτησίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η επιχείρηση "τελική σύγκρουση" έχει καταγραφεί από τους ιστορικούς. Τα στοιχεία είναι γνωστά. Στη μνήμη των παλιότερων έρχονται μια μια οι πτυχές της ένδοξης ιστορίας. Οι νεότεροι ακούμε με προσοχή. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος της μεγάλης εποποιίας που έγραψαν οι χιλιάδες αγωνιστές μαχητές. Είναι τόσο δύσκολο και συνάμα τόσο εύκολο. Στις φλέβες μας, κυλά αίμα των συγγενών που θυσιάστηκαν για το μέλλον των παιδιών τους, των εγγονών τους, των ανιψιών τους. Το δικό μας μέλλον. Ρίγη συγκίνησης. Ο φακός αποτυπώνει το σήμερα. Αλλού κρανίου τόπος, πέτρες, βράχια. Αλλού τοπία καταπράσινα, όπου οι μυρωδιές από το θυμάρι, τη μέντα, απλώνονται παντού. Ομως, ακόμη και σήμερα υπάρχουν διάσπαρτα, διαβρωμένα από τη σκουριά, σημάδια, που μαρτυρούν τις μάχες που δόθηκαν για μια λεύτερη ζωή, απέναντι στον ισχυρό εχθρό. Κομμάτια από όλμους, κάλυκες από σφαίρες. Για τους μαχητές που μας συνοδεύουν, οι πέτρες, τα δέντρα, είναι κομμάτι της ζωής τους. Κάποιοι από αυτούς, εκεί ερωτεύτηκαν και είχαν ένα λόγο παραπάνω, για να παλέψουν να μείνουν στη ζωή. Αλλοι, εκεί τραυματίστηκαν και εκεί ξαναγεννήθηκαν.

Μετά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, στη Θεσσαλία και αλλού, τα κυβερνητικά στρατεύματα στράφηκαν στο Γράμμο και το Βίτσι, στο τελευταίο, ουσιαστικά, μέτωπο των επιχειρήσεων. Απέναντί τους, βρισκόταν ο ΔΣΕ φανερά εξασθενημένος, χωρίς τη δυνατότητα πραγματοποίησης σοβαρών κινήσεων αντιπερισπασμού και ελάφρυνσης του μετώπου από την ισχυρότατη πίεση του εχθρού. Χωρίς εφεδρείες και με ανοιχτά τα νώτα του από την πλευρά της Γιουγκοσλαβίας.

Η τελική σύγκρουση άρχισε στις 2 Αυγούστου του 1949 και ολοκληρώθηκε στις 30 του μήνα, με την υποχώρηση του ΔΣΕ, που έδωσε τις τελευταίες μάχες του, βασισμένος στο πείσμα και στον ηρωισμό των μαχητών και των μαχητριών του.

Ο κυβερνητικός στρατός έριξε στην τελική σύγκρουση έξι μεραρχίες καταδρομών, δύο ανεξάρτητες ταξιαρχίες, 14 ελαφρά τάγματα πεζικού, 150 πεδινά και ορειβατικά πυροβόλα, πλήθος αεροπλάνων, 200 άρματα μάχης και άλλα τεθωρακισμένα. Μια δύναμη περίπου 100.000 - 150.000 ανδρών.

Και απέναντι τους ο ΔΣΕ είχε να παρατάξει 8.800 μαχητές στο Βίτσι και 6.500 στο Γράμμο, 45 ορειβατικά πυροβόλα, 15 αντιαεροπορικά και 27 αντιαρματικά. Το πολεμικό υλικό δεν επαρκούσε και οι εφεδρείες του ήταν σχεδόν ανύπαρκτες.

Τη μεγάλη επιχείρηση του κυβερνητικού στρατού επέβλεπε προσωπικά Αμερικάνος τοποτηρητής. Από τότε η υποδούλωση των κυβερνήσεων στα ξένα αφεντικά γινόταν φανερή με κάθε τρόπο. Τις επιχειρήσεις ενάντια στο ΔΣΕ επέβλεπε από την Καστοριά ο στρατηγός Βαν Φλιτ. Χαρακτηριστική είναι μια φράση του προς τον στρατηγό Παπάγο, που έχει καταγραφεί από ιστορικούς και αποδεικνύει το μέγεθος της εξάρτησης και τις αξιώσεις που είχαν. "Μην ξεχνάτε ότι εμείς είμαστε εκείνοι, που σας κρατάμε στα πόδια σας, δίνοντάς σας όπλα. Και έχουμε την αξίωση να παρακολουθούμε τη χρησιμοποίησή τους ως το τέλος".

Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι. Πενήντα χρόνια μετά, η Ελλάδα συνεχίζει να δίνει εξετάσεις στους ΑμερικανοΕυρωπαίους επικυρίαρχους. Ο Αμερικάνος τοποτηρητής δεν είναι μόνο στρατιωτικός, όμως έχει τις ίδιες ίσως και μεγαλύτερες εξουσίες. Υπαγορεύει την πορεία που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα και οι υποτακτικές κυβερνήσεις υλοποιούν τα σχέδια των αφεντικών. Από τότε έχουν και μόνιμη στρατιωτική παρουσία στη χώρα μας. Εχουν βάσεις, στήνουν πολεμικά ορμητήρια.

Στο χέρι μας, είναι να αλλάξει η ρότα της ιστορίας. Να αλλάξουμε τους συσχετισμούς, να οργανώσουμε τους νέους αγώνες, να δημιουργήσουμε τις αναγκαίες εφεδρείες για τη θετική έκβαση του αγώνα σε όφελος του λαού και του τόπου.

"Πέντε μέρες μάχες στην Ιεροπηγή, ή το Κοσενέτσι, όπως ήταν γνωστή τότε. Το '49, η 9η Μεραρχία κινήθηκε από Αγία Κυριακή - Ινόη - Πολυάνεμο για να μας κυκλώσει εδώ. Είχε στόχο να εμποδίσει την έξοδο των μαχητών προς την Αλβανία", λέει ο Θωμάς Γιαννάδης, επίτροπος Τάγματος τότε. "Ο ΔΣΕ είχε 3 λόχους πεζικού, 1 λόχο μηχανημάτων και ένα λόχο θέσεων (ανάπηροι κλπ.). Ο στρατός χτύπησε μια μέρα στον Αγιο Θανάση πάνω στην Ιεροπηγή. Μετά, μας χτύπησαν από δεξιά, όπου είχαμε το λόχο θέσεων και κατάφεραν να τον διαλύσουν μόνο μετά από δύο μέρες. Την τέταρτη μέρα, παίρνουμε προκηρύξεις ότι ο στρατός έπιασε τον αυχένα της Πρέσπας και μετά από τρεις ώρες λαμβάνουμε εντολή να εγκαταλείψουμε.

Με την κατάληψη του Λέσιτς, ξεκίνησε ουσιαστικά η δική μας υποχώρηση".

Η αφήγηση γίνεται ψηλά από ένα ύψωμα, όπου βλέπουμε σχεδόν όλο το Μάλι Μάδι. Απέναντι βλέπουμε το ύψωμα πάνω από το Δενδροχώρι που το "κρατούσε" ο Τάκης Αδάμος.Από πίσω, στο Γάβρο επικεφαλής των δυνάμεων του ΔΣΕ ήταν ο Χ. Τσολάκης και στην Ιεροπηγή ο Α. Παπάς. Χιλιάδες παλικάρια έπεσαν νεκρά. Στη μνήμη τους, οι επιζήσαντες αγωνιστές εντοίχισαν μια πλάκα σε ένα βράχο, για να θυμίζουν στους περαστικούς και στις νεότερες γενιές πως σε τούτα τα άγονα μέρη, γράφτηκε σημαντικό κομμάτι της νεότερης ιστορίας του τόπου.

Οι περιγραφές περνάνε από το '48 στο '49 και τανάπαλιν. "Το '48, ο στρατός είχε στόχο να δώσει το κύριο χτύπημα στο Μάλι Μάδι. Ανοιξαν μέτωπο προς Μπέλα Βόντα και στο κέντρο Λέσιτς - Μπάρο. Η επιχείρηση δεν πέτυχε, γιατί ο στρατός δεν είχε ενιαία διοίκηση και δεν μπόρεσε να συντονιστεί". Αυτή την αποτυχία τους οι μοναρχοφασίστες την πλήρωσαν με τη ζωή τους. Τιμωρήθηκαν και εκτελέστηκαν από τα αφεντικά τους.

Επόμενος σταθμός, η Κρυσταλλοπηγή. Από εκεί πήραμε το δρόμο για Πρέσπες, όπου βρισκόταν το αρχηγείο του ΔΣΕ. Περάσαμε Βατοχώρι, Κώτα, Πράσινο, Τρίγωνο και λίγο πριν το Ανταρτικό στρίψαμε για Πρέσπες. Φαινόταν πλέον καθαρά το ύψωμα του Λέσιτς, όπου δόθηκαν μάχες, κυριολεκτικά σώμα με σώμα.Περάσαμε το χωριό Πύλη. Λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω, στο Βροντερό, ήταν το νοσοκομείο. Σταθήκαμε. Μια ταμπέλα μάς οδηγεί δεξιά, προς "τη σπηλιά του Ζαχαριάδη". Ομως, λένε οι μαχητές, στην Πρέσπα δεν έγιναν μάχες, όσα θύματα είχε ο ΔΣΕ ήταν από τους ανελέητους βομβαρδισμούς. Περπατώντας μέσα στο χώμα και τα χόρτα, για να εντοπίσουμε τη σπηλιά, όπου πιθανολογείται πως είχε μεταφερθεί το 1949 το αρχηγείο του ΔΣΕ, στο βάθος, τον ορίζοντα κόβει ένα ύψωμα. Μέσα εκεί λειτουργούσε το τυπογραφείο. Εκεί εκδιδόταν η εφημερίδα "προς τη Νίκη".

Την επόμενη μέρα πήραμε το δρόμο για τη Βίγλα. Περάσαμε το χιονοδρομικό κέντρο και φτάσαμε στην κορφή της Τσούκας. Μπροστά μας, απλωνόταν όλο το πεδίο των επιχειρήσεων, μέχρι το Βίτσι. Αριστερά, βλέπαμε το Λέσιτς, το Μπάρο. Στο βάθος, η Γιαμάτα και πίσω από τα υψώματα διακρινόταν το Μάλι Μάδι.

Ο κυβερνητικός στρατός έκανε επίθεση από δυο κατευθύνσεις, με στόχο το Λέσιτς. Από Μπολενάτα και από Μπίκοβικ - Μπάρο. Ταυτόχρονα εξελίσσονταν και βοηθητικές επιθέσεις πίσω από τη Βίγλα και προς το Μάλι Μάδι. Οι λοκατζήδες έρχονταν μέσα σε πυρά που έριχναν οι δικές τους δυνάμεις. Κατέλαβαν την Τσούκα, έπιασαν το Μπάρο και το Λέσιτς. Στόχο είχαν να πιάσουν τον αυχένα που βγαίνει στις Πρέσπες, για να εμποδίσουν το ΔΣΕ να διαφύγει προς Αλβανία.

Η διαδρομή συνεχίστηκε, με στόχο να φτάσουμε στο Βίτσι. Μια σύντομη στάση στο Γάβρο, για να πάρουμε μαζί μας τον συναγωνιστή και αξιωματικό τότε του ΔΣΕ Δ. Σιομάδη.

"Από τη μια μεριά, ο κυβερνητικός στρατός συγκεντρώνει όλες τις δυνάμεις στις κορυφογραμμές του Βουτσίου, για να κάνει την τελευταία εξόρμηση και να μας κόψει από την Αλβανία και το Γράμμο.

Από την άλλη, ο ΔΣΕ οργανώνει και κάνει τη μεγάλη αντεπίθεση στις 20 Σεπτέμβρη του '48. Ολα τα τμήματα από το Δενδροχώρι, τη Ραμπατίνα, από την πλευρά της Κρυσταλλοπηγής έπρεπε μετά από την προπαρασκευή του πυροβολικού να περάσουν σε αντεπίθεση", περιγράφει ο Δ. Σιομάδης και νομίζεις ότι ξαναζεί τα γεγονότα.

"Η 14η Ταξιαρχία κρατούσε τη διάταξη στα Ρότο Γκλάβατα. Με εντολή του Γενικού Αρχηγείου, οι μαχητές του ΔΣΕ βγαίνουν στον Μπάρο σε 1.600 μέτρα υψόμετρο. Τον έλεγχο όλης της περιοχής είχε ο κυβερνητικός στρατός. Αρχίζει η επίθεση. "Αέρα", ακούγεται από παντού".

Ο ΔΣΕ με δύο διμοιρίες ξεκίνησε επίθεση από τα πλευρά και από τα νώτα. Μέσα σε 15 λεπτά όλος ο όγκος του κυβερνητικού στρατού άρχισε να οπισθοχωρεί. "Εμείς χτυπήσαμε την 32η ορεινή ταξιαρχία. Πιάσαμε το άλογο του ταξίαρχου με όλους τους χάρτες των επιχειρήσεων. Φύγανε και σταματήσανε στην Καστοριά. Εκεί συλλάβανε πολλούς φαντάρους. Σκοτώσανε γύρω στους 80 και αν δεν κάνω λάθος πέρασαν στρατοδικείο τον ταξίαρχο και στη συνέχεια τον εκτέλεσαν", περιγράφει ο Δ. Σιομάδης.

Ο Δημοκρατικός Στρατός γίνεται κυρίαρχος στο Μάλι Μάδι μέχρι και ψηλά στο Μάγκοβιτς, λίγο πιο χαμηλά από την κορυφή του Βιτσίου. Οργανώνεται η επιχείρηση σε Μπίκοβικ - Καζάνι, η οποία έγινε 11 - 12 Νοέμβρη του 1948.

Η περιγραφή συνεχίζεται από ένα ύψωμα στον αυχένα μεταξύ Αγίου Αντωνίου και Βυσσινιάς. Προηγουμένως περάσαμε από τον Κρανιώνα, ένα χωριό εγκαταλειμμένο που βρίσκεται στη βάση του υψώματος του Μπίκοβικ. "Ο Δημοκρατικός Στρατός κατέχει το Ρότο Γκλάβατα, το Μάλι Μάδι και το Μάγκοβιτς. Οι μοναρχοφασίστες κατείχαν το Μπίκοβικ και όλη την κορυφογραμμή προς την Κρανιώνα μέχρι τη γέφυρα του ποταμού.

Ο ΔΣΕ απλώθηκε και εγκαταστάθηκε αμυντικά. Αποφασίστηκε τότε από το Γενικό Αρχηγείο να δοθεί η μάχη της κατάληψης του Μπίκοβικ. Πιο κάτω, ήταν ένα πέταλο με τρία πολυβολεία και μπροστά είχαν συρματοπλέγματα. Παίρνουμε ένα αντιαρματικό των 37 χιλιοστών, με επικεφαλής τον Πέτρο Κωστούλα και 4 σκοπευτές. Μόλις ξημέρωσε, χτυπήσαμε και αχρηστεύσαμε τα τρία πολυβολεία. Ενας λόχος διέλυσε τα ναρκοπέδια, τα συρματοπλέγματα και πέρασε πρώτος στο Μπίκοβικ. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε σε 40 λεπτά, ενώ ταυτόχρονα εξελισσόταν προώθηση προς το Καζάνι για να τους παραπλανήσουμε.

Οι μοναρχοφασίστες αναδιοργανώνονται. Συγκέντρωσαν ένα σύνταγμα πυροβολικού, πολλές μοίρες αεροπορίας και ανακατέλαβαν το Μπίκοβικ. Αν είχαμε εφεδρείες, η έκβαση των επιχειρήσεων για το ΔΣΕ πιθανά να ήταν διαφορετική, όχι μόνο στη μάχη του Μπίκοβικ. αλλά γενικότερα". Με αυτά τα λόγια, κλείνει την αφήγησή του ο Δ. Σιομάδης.

Η διαδρομή συνεχίζεται. Κατεβήκαμε στο χωριό Βυσσινιά. Περάσαμε έξω από την Οξυά και πήραμε την ανηφόρα για την κορφή. Στο Βίτσι απέναντι σχεδόν από τη στρατιωτική βάση, παραμένει επιβλητικό το μνημείο του μίσους, που στήθηκε στην ψηλότερη κορφή για να μαρτυρά τη νίκη του μοναρχοφασισμού του αμερικανικού και ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού σε μια από τις μάχες της ιστορίας.

Ο αγώνας, όμως, συνεχίζεται, είναι δύσκολος και θα 'ναι νικηφόρος, αν διδαχθούμε από την αξιοσύνη, τα ιδανικά και τον άδολο πατριωτισμό των προγόνων μας.

Ρεπορτάζ: Αννα ΑΝΑΝΙΑΔΟΥ

Αντάρτικα φυλάκια στο Μάλι Μάδι