Βέβαια τότε, οι τρόποι διαβίωσης της νεολαίας δεν είχαν τα σημερινά γνωρίσματα. Εκείνο που δεν έχει αλλάξει καθόλου, είναι οι νουθεσίες απ' τους εκπροσώπους του κράτους, ότι τα κοινωνικά προβλήματα δε θα τα λύσουν τα παιδιά, καθώς και η εξώθηση της νεολαίας προς το ποδόσφαιρο, ή ακόμα χειρότερα, σήμερα, στα μοναχικά ηλεκτρονικά παιχνίδια κάθε είδους.

Τώρα το σύστημα δουλεύει πιο επιστημονικά. Τη νεολαία τη δηλητηριάζουν αναπαράγοντας τη βία, προσφέροντας απ' τα ΜΜΕ άφθονο αίμα και έγκλημα, ενώ οι κπρόσωποι του κράτους προσφέρουν και πάλι "ευκαιρίες" με ΠΡΟΤΟ, ΛΟΤΤΟ, ξυστό και κουλοχέρηδες...

Ο κίνδυνος των ναρκωτικών, που άρχισε να εμφανίζεται απ' τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, αποκρούστηκε απ' την ΕΠΟΝ με ειδική καμπάνια, μέσα απ' τις σελίδες της "Νέας Γενιάς", ενώ παράλληλα, έφτιαχνε πολιτιστικές Λέσχες σ' όλες τις πόλεις και τα χωριά, βιβλιοθήκες, αθλητικές ομάδες για να δώσει σωστή διέξοδο στις αναζητήσεις της νεολαίας.

Ιδιαίτερη σημασία έδωσε η ΕΠΟΝ στον αθλητισμό με την ίδρυση στην Αθήνα της Ενωσης Ελλήνων Αθλητών και της Αθλητικής ΕΠΟΝ. Στο Παναθηναϊκό Στάδιο οργανώνονται αγώνες στίβου, ενώ στο γήπεδο του Πανιώνιου στη Νέα Σμύρνη ποδοσφαιρικοί αγώνες.

Το θέατρο τόσο στο βουνό με τους ερασιτεχνικούς θιάσους των ΕΠΟΝιτών, όσο και στις πόλεις, μετά την αποχώρηση των κατακτητών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο όχι μόνο στη σωστή ψυχαγωγία των νέων, αλλά και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Παίχτηκαν έργα γραμμένα απ' τον Βασ. Ρώτα, τον Γερ. Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα και με τη συμμετοχή του μουσικοσυνθέτη Αλ. Ξένου.

Στον πολιτιστικό τομέα η ΕΠΟΝ έχει να παρουσιάσει πλούσιο και δημιουργικό έργο, γι' αυτό ακριβώς στις γραμμές της βρέθηκαν άνθρωποι του πνεύματος, που αργότερα τίμησαν τα Ελληνικά Γράμματα και τις Τέχνες. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον Τάσο Λειβαδίτη, τον Ν. Καρούζο, τον Τ. Πατρίκιο κι άλλους άξιους πεζογράφους και ποιητές, που ο περιορισμένος χώρος δε μας επιτρέπει την παράθεση των ονομάτων τους.

Σήμερα τα παιδιά τα διαπαιδαγωγεί το σύστημα προσφέροντάς τους βία με πολλούς τρόπους. Συγκεκριμένα, το 97% των αστυνομικών έργων, το 74% των έργων δράσης και το 86% των κινουμένων σχεδίων περιέχουν βία. Το μέσο παιδί των χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υπολογίζεται ότι παρακολουθεί τουλάχιστον 15.000 φόνους στην TV κατά τη διάρκεια των σχολικών του χρόνων. Δεν είναι τυχαίο, ότι μετά τον πόλεμο του Κόλπου, η πώληση πολεμικών παιχνιδιών αυξήθηκε κατά 100%.

Η ΕΠΟΝ πριν 52 χρόνια χάραξε το δρόμο. Τον ακολουθεί σήμερα το ζωντανότερο και το πιο προοδευτικό κομμάτι της ελληνικής νεολαίας, η ΚΝΕ, που αντιπαλεύει σε πολύ δύσκολες συνθήκες την πολιτιστική και ηθική κατάπτωση.

Με την αποχώρηση των κατακτητών, τα μέλη και τα στελέχη της ΕΠΟΝ αρχίζουν με ενθουσιασμό τη "μάχη" της ανοικοδόμησης της Πατρίδας και παράλληλα αναπτύσσουν δραστηριότητα στον πολιτιστικό τομέα. Ομως, αυτή η οργανωμένη πάλη ανησυχεί το κράτος της Δεξιάς, που βάζει σε εφαρμογή τα σχέδια εξόντωσης της ΕΠΟΝ.

Ετσι το 1946 πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα Στρατοδικεία, στις φυλακές και τις εξορίες.

Απώτερος σκοπός η οπωσδήποτε διάλυση της ΕΠΟΝ, που είχε εισηγηθεί απ' τον Δεκέμβρη του 1946 με αίτησή του προς την Εισαγγελία της Αθήνας ο Νομάρχης Αττικοβοιωτίας Σχοινάς.

Μετά από 15 μέρες, στις 17 Γενάρη 1947, γίνεται στην Αθήνα η δίκη της ΕΠΟΝ. Οι εφημερίδες της Δεξιάς προτρέπουν με πύρινη αρθρογραφία τον απηνή διωγμό των ΕΠΟΝιτών και τη διάλυση της θρυλικής μας οργάνωσης. Η "Βραδυνή", η "Εστία", η "Καθημερινή" του ΓΑΒ, και το "Ελληνικό Αίμα" του Κουλουμβάκη πρωτοστατούν σε χυδαιότητα, σε βάρος των μελών και στελεχών της ΕΠΟΝ, καλύπτοντας τη σκευωρία που εξυφαίνεται.

Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν είναι γελοία. Φτάνουν ακόμη να κατηγορήσουν την ΕΠΟΝ ότι δήθεν "αποσκοπεί στην υποκλοπή του μυστικού της ατομικής βόμβας απ' τις Αμερικάνικες υπηρεσίες... ". Ο Κώστας Καραγιώργης διευθυντής του "Ριζοσπάστη" σε άρθρο του στις 11 Δεκέμβρη 1946, θα γράψει ανάμεσα στα άλλα και τα εξής:

"... Και αν ακόμα η ελληνική δικαιοσύνη γλιστρήσει σ' αυτό το τελευταίο σκαλοπάτι, για να διαλύσει την ένδοξη οργάνωση της νέας γενιάς, επειδή έτσι την πρόσταξαν να κάνει, η ΕΠΟΝ δε σβήνει.

Γιατί δεν μπορεί να σβήσει η ίδια η ψυχή της ελληνικής νεολαίας. Και οι δικαστές που θα 'βαζαν την υπογραφή τους κάτω από μια επαίσχυντη απόφαση που θα "διέλυε" την ΕΠΟΝ θα 'πρεπε να ξέρουν ότι θα ήταν ακριβώς το ίδιο σαν να"διέλυαν" έπειτα από το '21 μια Φιλική Εταιρεία της νέας γενιάς. Η ΕΠΟΝ είναι το πρόσφατο τρισένδοξο παρελθόν της νεολαίας μας. Είναι το σκληρό, αλλά εθνικά υπερήφανο και μαχητικό Παρόν της. Θα είναι οπωσδήποτε και το ελπιδοφόρο μέλλον της".

Στο δικαστήριο, εκτός απ' τους χωροφύλακες μάρτυρες κατηγορίας, παρουσιάστηκαν και έγγραφα. Μεταφέρουμε εδώ αποσπάσματα των εγγράφων αυτών, που έχουν αποστολέα πολλά Αστυνομικά Τμήματα απ' ολόκληρη την επικράτεια:

"...... Σε συγκεντρώσεις τους (σ. σ. οι ΕΠΟΝίτες) ασχολούνται με την κλοπή του μυστηρίου της ατομικής βόμβας, ίνα ανατινάξουν το κοινωνικό οικοδόμημα εις τον αέραν... "

".... εξέφυγον των ελληνικών παραδόσεων και ενεργούν (σ. σ. οι ΕΠΟΝίτες) εντός διεθνιστικών θεωριών άκρως επικίνδυνων διά το κράτος..... "

"..... οι ΕΠΟΝίτες ομιλούν την κομμουνιστικήν διάλεκτον επί ζημία της καθαρευούσης γλώσσης ήτις εδόξασεν τον πολιτισμόν ημών..... "

"... Κατά την Μ. Παρασκευήν ομάς ΕΠΟΝιτισσών εστόλισεν δι' ανθέων τον επιτάφιον προκαλώντας το εκκλησίασμα... ".

Κι άλλο έγγραφο δημοσιευμένο στο Ριζοσπάστη:

"Ο υποφαινόμενος Βιριράκης Ιωάννης ήμουν εις τα Τάγματα Ασφαλείας και γνωρίζω ότι η ΕΠΟΝ είναι κομμουνιστική, προδοτική, αντεθνική κλπ. και διαφθείρει τους νέους".

Και τώρα ένα στιγμιότυπο απ' την ακροαματική διαδικασία:

Καταθέτει ο Πρόεδρος της ΕΠΟΝ Καθηγητής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας Γ. Γεωργαλάς. Ο εισαγγελέας Πλαστήρας τον ρωτάει:

Εισαγγελέας: Η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση κομμουνιστική;

Γεωργαλάς: Η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση ενιαία ακομμάτιστη!

Εισαγγελέας: Είναι! Είναι! Είναι!

Γεωργαλάς: Και για μένα λένε ότι είμαι Βούλγαρος κι όμως είμαι Ελληνας. Η δίκη άρχισε στις 12 το μεσημέρι και τελείωσε στις 4 το απόγευμα με καταδίκη της ΕΠΟΝ, αφήνοντας ευχαριστημένους εισαγγελείς, νομάρχες και όλο το παρακράτος ότι υπακούοντας στα κελεύσματα των ντόπιων και ξένων αφεντικών τους να διαλύσουν την ΕΠΟΝ,... έπραξαν το "Εθνικόν" τους καθήκον.

Τα ΕΠΟΝίτικα έντυπα, στα χρόνια της τριπλής κατοχής, έχουν ξεχωριστή θέση στην ιστορία του ελληνικού Τύπου.

Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, που σίγουρα χρειάζεται μια βαθύτερη ανάλυση απ' τους ιστορικούς μελετητές. Υπολογίζεται ότι, αμέσως μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, η αύξηση των παράνομων εντύπων είναι αλματώδης. Μέσα σ' ένα χρόνο ο ΕΠΟΝίτικος Τύπος καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων, που κυκλοφορούν σ' ολόκληρη την Ελλάδα. Μόνο στη Θεσσαλία, το 1943, η ΕΠΟΝ εκδίδει 166 παράνομα περιοδικά, χρησιμοποιώντας στοιχεία κάσας, χειροκίνητα πιεστήρια, "Βικτώριες", πολυγράφους, γραφομηχανές, ακόμη και μολύβια.

Επισημαίνεται ότι σ' όλη τη διάρκεια της τετραετούς μεταξικής δικτατορίας (1936 - 1940), τα διάφορα έντυπα που πρωτοεκδόθηκαν σ' ολόκληρη την Ελλάδα - σε νόμιμες συνθήκες - ήταν μόλις 60.

Ο εκδοτικός αυτός οργασμός στην περίοδο της κατοχής στηρίχθηκε βασικά στην αυτοθυσία των νέων, ηλικίας 14, 15 και 16 χρόνων, που έστηναν τους πολυγράφους στις κρυψώνες. Αποτελούσαν οι ίδιοι τους συντάκτες, τους μεταφορείς με τις σχολικές τους τσάντες και τους διανομείς, αντιμετωπίζοντας κάθε στιγμή το θάνατο. Ενας ακόμη παράγοντας της επιτυχίας είναι ότι τα ΕΠΟΝίτικα έντυπα άγγιξαν τα προβλήματα που καίγανε τη νεολαία.

Το Μάρτη του 1943, ένα μήνα, δηλαδή, μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, κυκλοφόρησε η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ, όργανο του Κεντρικού της Συμβουλίου. Μέχρι την άνοιξη του 1944 είχαν βγει 29 παράνομα φύλλα με τιράζ 5.000 μέσο όρο. Το 30ό φύλλο και τα επόμενα βγήκαν στην Ελεύθερη Ελλάδα, όπου μετακινήθηκε το Προεδρείο της ΕΠΟΝ. Το 39ο φύλλο βγήκε το Νοέμβρη 1944 στην απελευθερωμένη Αθήνα με 14 σελίδες. Αργότερα το εξώφυλλο περνάει στην πρωτόγονη τότε όφσετ. Η ποιότητα της ύλης, η ζωντάνια των θεμάτων, το κασέ της, την επιβάλλουν σαν το μοναδικό νεολαιίστικο περιοδικό. Την αρχισυνταξία είχε ο παλαίμαχος σήμερα δημοσιογράφος, ΕΠΟΝίτης τότε, Νίκος Καραντηνός, την καλλιτεχνική επιμέλεια ο Ν. Καστανάκης, με ένα επιτελείο από γνωστούς παιδαγωγούς, λογοτέχνες ποιητές και δημοσιογράφους. Το Δεκέμβρη του 1945 η κυκλοφορία της ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ έχει φτάσει τα 30.000 φύλλα. Μπαίνει πλάνο για 50.000 φύλλα. Τον Απρίλη του 1946 φτάνει τις 45.000, γεγονός πρωτάκουστο για τον περιοδικό Τύπο της εποχής.

Η κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος ανησυχεί για την ολοένα αύξηση της κυκλοφορίας. Το παρακράτος βάζει σ' εφαρμογή το "σχέδιο". Κυβερνητική διαταγή απαγορεύει την κυκλοφορία της στις πόλεις, στα χωριά, στα σχολεία, στα Πανεπιστήμια. Η διακίνησή της γίνεται μόνο στο κέντρο της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και του Ηράκλειου Κρήτης.

Με εντολή της κυβέρνησης μειώνεται η απαιτούμενη ποσότητα του χαρτιού, αρχίζουν εκβιασμοί και διώξεις στο συντακτικό της προσωπικό και τελικά, το δοσίλογο κράτος, στο πλαίσιο των διώξεων του δημοκρατικού Τύπου, κλείνει οριστικά και τη "Νέα Γενιά" τον Οκτώβρη του 1947.

Βέβαια, ΕΠΟΝίτικα έντυπα συνεχίζουν παράνομα την έκδοσή τους, αλλά μόνο πια μέσα στις φυλακές ανάμεσα στους ΕΠΟΝίτες δεσμώτες. Είναι χειρόγραφες εφημερίδες τοίχου, πολύ προσεγμένες στην εμφάνιση και στο γράψιμο, σε σχήμα που ξεπερνάει ορισμένες φορές το 70+επ100. Οι εξόριστοι στα Κύθηρα ΕΠΟΝίτες βγάζουν τη "Βάρη". Στις φυλακές της Αίγινας βγαίνει ο "Δεσμώτης ΕΠΟΝίτης", στου Αβέρωφ τα "Φυλακισμένα νιάτα", στις φυλακές Κάστορος και των Βούρλων του Πειραιά ο "Ελεύθερος Δεσμώτης" και η "Σκλάβα Νιότη", στη φυλακή της Κέρκυρας το "Φλάμπουρο", ενώ κάθε ακτίνα έχει και τη δική της ψυχαγωγική χειρόγραφη εφημεριδούλα. Είναι η "Τσουκνίδα", η "Τσιμπίδα", η "Αρβύλα", το "Ντιντιτί".

Μεγάλη η ευθύνη να γράψεις για αυτά τα "γενέθλια", για το έργο, τη δράση της και πιότερο για την προσφορά αίματος στα χρόνια της κατοχής και στα κατοπινά πέτρινα χρόνια.

Η προσφορά της γενιάς αυτής αποτελεί μια από τις λαπμρότερες σελίδες της Νεοελληνικής Ιστορίας.

Οι ασπρομάλληδες σήμερα ΕΠΟΝίτες, αυτοί που παρέλαβαν τη σκυτάλη απ' την ΟΚΝΕ για να την παραδώσουν στους Λαμπράκηδες, στη γενιά του 114 και του Πολυτεχνείου, για να την πάρει και να την κρατάει γερά στα χέρια της σήμερα η ΚΝΕ, επιστρατεύουν τις αδυνατισμένες μνήμες και κάνοντας τον απολογισμό τους, καταλήγουν: Ηταν σωστή η επιλογή του δρόμου που διαλέξαμε! Δε μετανιώνουμε.

Πολύ δύσκολος, όμως, ο δρόμος, αλλά και όμορφος. Οι διωγμοί, οι φυλακές, οι εξορίες, τα εκτελεστικά αποσπάσματα, που γνώρισαν και οι ΕΠΟΝίτες απ' το μεταδεκεμβριανό κράτος της ολιγαρχίας και του δοσιλογισμού, δεν τους αφαίρεσαν την πίστη για τα ιδανικά τους. Η ΕΠΟΝ με τη διαπαιδαγώγηση στους νέους φτιάχνει το "νέο άνθρωπο", που τον θέλει ενεργό και δημιουργικό πολίτη της κοινωνίας. Κι αυτό το καλλιεργεί χωρίς διακρίσεις σε αγόρια και κορίτσια, με βάση την αλληλοεκτίμηση και το σεβασμό.

Οι ΕΠΟΝίτες ωρίμασαν πριν την ώρα τους. Περίτρανη απόδειξη του υψηλού βαθμού αγωνιστικότητας και υπευθυνότητας είναι η κατάταξη χιλιάδων αγοριών και κοριτσιών στον ΕΛΑΣ κι αργότερα στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Και στη συνέχεια, σ' άλλες συνθήκες, η επιστημονική εξέλιξη χιλιάδων νέων, που κατατρεγμένοι φιλοξενήθηκαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.

Η ΕΠΟΝ σημάδεψε τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων μελών της. Να γιατί αισθάνονται τιμή και υπερηφάνεια όσοι πέρασαν απ' τις γραμμές της, ανεξάρτητα ποιες μπορεί να 'ναι οι σημερινές τους πολιτικές τοποθετήσεις.

Σήμερα, με την ευκαιρία των "γενεθλίων" της, οι ασπρομάλληδες ΕΠΟΝίτες ενώνουν τη φωνή τους με το πιο προοδευτικό κομμάτι της ελληνικής νεολαίας, την ΚΝΕ, και βροντοφωνάζουν:

Ποτέ πια πόλεμος! Ποτέ πια Φασισμός!

Εκφράζουν τη θέλησή τους να δώσουν όση ικμάδα ακόμη τους απομένει στην πρωτοπόρα πολιτική δύναμη, το ΚΚΕ, που αντιπαλεύει την ανεργία, την υποκουλτούρα, τη λιτότητα, την πολιτική του Μάαστριχτ και της "νέας τάξης πραγμάτων".

Πολύτιμη είναι η συμβολή της ΕΠΟΝ στον ένοπλο αγώνα του λαού μας ενάντια στους κατακτητές φασίστες.

Εκφράστηκε κύρια με τη σύσταση των στρατιωτικών σχηματισμών, που πήραν την ονομασία υποδειγματικές διμοιρίες και πλαισίωναν τις μεγάλες μονάδες του ΕΛΑΣ.

Τις κατευθυντήριες γραμμές για την οργάνωση των υποδειγματικών αυτών διμοιριών έδινε η απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, που καλούσε τα ελληνικά νιάτα να πάρουν τα όπλα και να ριχτούν στους κατακτητές και τους συνεργάτες τους.

Από την ίδρυση της ΕΠΟΝ μέχρι τον Οκτώβρη του 1944, σχηματίστηκαν 250 περίπου υποδειγματικές διμοιρίες. Ο αριθμός των ΕΠΟΝιτών - μαχητών και αξιωματικών - που επάνδρωσαν τους σχηματισμούς αυτούς έφτασε τις 10.000 περίπου και υπάγονταν στις μεγάλες μονάδες του ΕΛΑΣ.

Στις μεγαλουπόλεις, οι ΕΠΟΝίτες έμπαιναν στα φρουραρχεία του ΕΛΑΣ και δε συγκροτούσαν ξεχωριστές υποδειγματικές διμοιρίες, όπως γινόταν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Η αποστολή τους ήταν να περιφρουρούν τη συνοικία τους απ' τις επιδρομές κύρια των ταγματασφαλιτών.

Υπολογίζεται ότι 35.000 ΕΠΟΝίτες συνολικά πήραν μέρος σε μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στους κατακτητές και στους συνεργάτες τους. Στις μάχες αυτές έπεσαν 1.500 ανταρτοΕΠΟΝίτες.

Το σύνθημα της ΕΠΟΝ "Τραγουδάμε και πολεμάμε" έγινε πράξη και συμπληρώθηκε στις στιγμές της υπέρτατης θυσίας: "Τραγουδάμε πηγαίνοντας και στο θάνατο".

Το ολοκαύτωμα της οδού Μπιζανίου στην Καλλιθέα, στις 24.7.1944, με τη θυσία 11 ΕΠΟΝιτών και του Κάστρου του Υμηττού είναι η περίτρανη απόδειξη. Η προσφορά αίματος της ΕΠΟΝ για την εθνική μας απελευθέρωση δεν πήγε χαμένη. Αποτέλεσε το φάρο, που φώτισε τους δρόμους του αγώνα, που ακολούθησαν οι μεταπολεμικές γενιές. Πέρα απ' τα πισωγυρίσματα, που μπορεί να παρουσιάζουν οι κοινωνικές εξελίξεις, η ελληνική νεολαία στο μεγάλο της μέρος ανησυχεί για ό,τι γίνεται σε βάρος της, προβληματίζεται κι επιλέγει.

Και ξέρει ότι για να ζήσει ειρηνικά μέσα σε μια δίκαιη κοινωνία δεν μπορεί να 'χει άλλη επιλογή, παρά μόνο τον αγώνα. Οχι τον ένοπλο αγώνα, που έκανε τότε σ' άλλες συνθήκες η γενιά της ΕΠΟΝ, αλλά τον αγώνα ενάντια στην αδιαφορία, στην απολιτικοποίηση, στον εφησυχασμό, που καλλιεργεί η αστική κοινωνία, αποδυναμώνοντας κάθε προσπάθεια για ένα καλύτερο μέλλον δικό της και του λαού μας.

Ο πρόεδρος και ο εισαγγελέας που διέλυσαν την ΕΠΟΝ

Τα κείμενα έγραψε ο Δημήτρης Σέρβος

Kατηγορούνται... "επί ανοικοδομήσει"... Εφύτευσαν δέντρα για να διευκολύνουν τη δράση των... ανταρτών

Στη μέση η θρυλική "Θύελλα", ανταρτοΕΠΟΝίτισσα. Σκοτώθηκε στις μάχες, το Δεκέμβρη του '44 στην Ομόνοια