Πρέσπα. Είθισται τα τελευταία χρόνια να γίνονται συχνές αναφορές στην οικολογική πλευρά της περιοχής και οι κυβερνήσεις να οργανώνουν διάφορες φιέστες εκεί για να εκδηλώσουν, δήθεν, το ενδιαφέρον τους για την περιοχή και τους ανθρώπους της. Στη διάρκεια αυτής της "εκδρομής" ακούσαμε αρκετές φορές την αγανακτισμένη ερώτηση: "Γιατί δε λέτε την αλήθεια για μας;".

Καθώς τα χρονικά όρια ήταν ασφυκτικά, υποσχεθήκαμε να επιστρέψουμε και να μιλήσουμε μαζί τους στη μητρική τους γλώσσα, για αυτά που θέλουν, για αυτό που είναι πράγματι οι ίδιοι, όχι απλά "σλαβόφωνοι"... Να μιλήσουμε για την αρπαγή της γης τους, για τις συνεχείς διώξεις, για τον τρόμο να σε χαρακτηρίζουν "Βούλγαρο"...

Προς το παρόν παρακολουθώντας αυτό το ιδιόμορφο "συμπόσιο" του ΚΜΕ, βρισκόμαστε στην παραλία των Ψαράδων. Να ακούσουμε και να μάθουμε για μία ακόμα πλευρά της αποσιωποιημένης πρόσφατης ιστορίας των αγώνων του λαού μας.

"Εδώ από πίσω, λέει ο Νίκος Κυρίτσης, δείχνοντας το βουνό που βρίσκεται δυτικά των Ψαράδων, είναι ένα χωριό, το Βροντερό.Εκεί είχε μεταφερθεί η έδρα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης και το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ από το τέλος του '47 μέχρι την άνοιξη του '48. Ηταν 23 Δεκέμβρη του '47 όταν ο ραδιοφωνικός σταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" μετέδωσε μια είδηση που συγκλόνισε το καθεστώς των Αθηνών. Την ίδρυση Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, της κυβέρνησης του Δημοκρατικού Στρατού. Το έργο που άφησε πίσω της αυτή η κυβέρνηση είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Μπορεί να το διαπιστώσει κάποιος από το πρώτο, ακόμα, φύλλο της εφημερίδας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Νόμοι, Διατάγματα και αποφάσεις που αφορούν τον στρατιωτικό τομέα, τις εργασιακές σχέσεις, το φορολογικό σύστημα, την εκπαίδευση και άλλα πολλά, ανάμεσά τους το σχέδιο για την αποκατάσταση των θυμάτων του αγώνα κατά του φασισμού. Ολα αυτά παραμένουν ντοκουμέντα και τεκμήρια για τη δράση μιας πραγματικά λαϊκής κυβέρνησης και είναι χρέος των ιστορικών να τα διαδώσουν στον ελληνικό λαό με μεγάλα γράμματα".

Το ενδεχόμενο δημιουργίας της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης απασχολούσε την αστική κυβέρνηση από τον Ιούλη του '47. Σήκωσαν συναγερμό για να μην ιδρυθεί. Κι όταν άκουσαν την είδηση, ξύπνησαν νύχτα τον πρωθυπουργό. Αυτό που φοβούνταν ήταν ότι τώρα πια υπάρχει μια νέα εξουσία, λαϊκή εξουσία που έθετε ο ίδιος ο ένοπλος αγώνας. Φοβούνταν την αναγνώριση αυτής της κυβέρνησης από τις άλλες χώρες. Γι' αυτό και ο συναγερμός τους.

Η είδηση έφτασε και στο λαό. Προκάλεσε ενθουσιασμό. Αναπτερώθηκε το ηθικό. "Προχωράμε, έχουμε και την κυβέρνησή μας"! Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση πήρε όλα τα μέτρα και τη μέριμνα για τα προβλήματα του τόπου, όχι μόνο των ελεύθερων περιοχών, για όλο το πληθυσμό, σε όλη τη χώρα. Το αποδείχνουν τα σχέδια νόμου για τη Βουλή που θα φτιάχνονταν. Μιλούσαν για συντάξεις, για ποσοστό συντάξεων, για σχέσεις εργάτη και εργοδότη, για το οκτάωρο κλπ. Μια από τις πράξεις της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης ήταν η απόφαση να γλιτώσουμε τα παιδιά στις περιοχές που υπήρχε κίνδυνος να χαθούνε. Η απόφαση αυτή, που ήταν απόφαση εξουσίας, οδήγησε σε δημιουργία επιτροπών οι οποίες πήγαιναν στις οικογένειες, κατέγραφαν τα παιδιά για να περάσουν στις λαϊκές Δημοκρατίες, για να σωθούνε από τη λαίλαπα των βομβαρδισμών, των κανονιών".

Στο σημείο αυτό, ο Νίκος Κυρίτσης έδωσε το λόγο στο Δημοσθένη Οικονόμου για μια αφήγηση που σε λίγες λέξεις χώρεσε πολλά...

Τη δική του μαρτυρία για τις συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή όταν πάρθηκε η απόφαση για τη σωτηρία των παιδιών, ζήτησε να καταγράψουμε στο μαγνητόφωνο ο Σπύρος Τουρτουτζής, που ζούσε και ήταν αντάρτης στην περιοχή της Πρέσπας, στην οποία επίσης ακόμα ζει. Η μαρτυρία του είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί επεκτείνεται και σε ζητήματα που παραμένουν πληγές ακόμα και σήμερα.

"Το 1947 εδώ ήταν το νοσοκομείο. Τα αεροπλάνα βομβάρδιζαν, γκρέμιζαν σπίτια και σκότωναν μικρά παιδιά και γέρους. Εχουμε ακόμα τραυματίες από εκείνον τον καιρό. Η περιοχή ήταν αποκλεισμένη, τρόφιμα λίγα, τα παιδιά δυστυχούσαν. Το '48 την άνοιξη ήρθαν ο Μάρκος και ο Ζαχαριάδης. Ο Ζαχαριάδης κοιμήθηκε σπίτι μου. Οταν την άλλη μέρα φεύγανε, βρήκανε στο δρόμο μια ομάδα παιδιών που με ένα ξύλο βγάζανε κάτι καρπούς από τη γη για να φάνε. Κοίταξε τον Μάρκο και τον ρώτησε τι κάνουν. Ενας γέρος τους είπε: "βόσκουν!". Εμένα μου διηγήθηκε το περιστατικό ο σύνδεσμος του Ζαχαριάδη, ο Μαργαρίτης. Το ίδιο βράδυ κάνανε τηλεγράφημα στις λαϊκές χώρες που απάντησαν και αποδέχτηκαν τη μετακίνηση. Τα παιδιά τα έστειλαν οι γονείς εθελοντικά. Οσοι είχαν φαϊ δεν τα 'στειλαν. Στα δικά μας χωριά οι πατεράδες μας ήταν καρβουνιάρηδες, μικροψαράδες, όλων τα παιδιά σπούδασαν! Από το Βροντερό και από το Πηξό έχουμε 70 άτομα, όλοι γιατροί, μηχανικοί, νοσοκόμοι, γεωπόνοι. Αυτή ήταν μια από τις πιο εξαιρετικές πράξεις που έκανε ο Δημοκρατικός Στρατός στα μέρη μας".

Ο Σπύρος βρέθηκε στην προσφυγιά μέχρι το 1965. Είδε το παιδί του ίσα που γεννήθηκε. Μάνα και παιδί έμειναν στο χωριό με τον πατέρα του Σπύρου μέχρι το '65. Από το '56 έκαναν αιτήσεις επαναπατρισμού του δικού τους. Το '65 γύρισε με τους 2.500 της Τασκένδης. Γιατί όλα αυτά; "Η περιοχή μας έχει μεγάλη αριστερή παράδοση. Κι έτσι πάντα την τιμωρούσαν".

- Και πώς γίνεται να εμφανίζεται σήμερα "μαύρη" στον εκλογικό χάρτη; - Ο κόσμος θυμάται και φοβάται. Είναι τρομοκρατημένος. Εδώ έγιναν πολλά αίσχη. Εδώ υπάρχουν χωριά όπως ο Αγιος Γερμανός που ζούσαν 3.000 άτομα και τους είχαν ρίξει τη ρετσινιά ότι είναι "Βούλγαροι", τους στέλνανε στα στρατοδικεία, τους στέλνανε εξορίες... Καλλιεργούσαν τα βουνά του Αγ. Γερμανού που 'βγαζαν "βρίζα". Ηρθε ένας νομάρχης και έφερε τους βλάχους με τα πρόβατα από τη Θεσσαλία, τους είπε "τους Βουλγάρους να τους στείλουμε στη Σόφια". Μπαίναν τα πρόβατα και 'βοσκαν τα σιτηρά του Αγ. Γερμανού, τους ξεπάτωσαν. Τρεις χιλιάδες άτομα! Τώρα έχουν μείνει μόνο 30 άτομα από τον ντόπιο πληθυσμό. Οι άλλοι έφυγαν εδώ κι εκεί από αυτές τις ταλαιπωρίες που τράβηξαν. Γι' αυτό ο νομός είναι ακόμα τρομοκρατημένος. Είχαμε εκτελεστικά αποσπάσματα, είχαμε εξορίες, Μακρόνησο. Εφυγε ο κόσμος για Αμερική, Αυστραλία, ευρωπαϊκές χώρες. Συνολικά στην περιοχή μέχρι το 1945 ήμασταν 18.000 άτομα και τώρα είμαστε μόνο 1.200 κι απ' αυτούς τους περισσότερους τους φέρανε από την Ηπειρο το 1950...".

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:

1. Ιταλός ποιητής, θεμελιωτής του ευρωπαϊκού ουμανισμού - Ανατολίτικο ποτό. 2. Μορφή αντίδρασης χαρακτηρίζει - Η τύχη, το πεπρωμένο. 3. Πρόσωπο αγαπημένο - Παλιός ηγέτης της Αλβανίας - Ξενική διάζευξη. 4. Τύπος πρόθεσης- Εβαλε πολλά ο Γκάλης - Λογοτεχνικό έργο της Πολενάκη. 5. Κατασκευάζεται από οικοδόμο - Ευρωπαϊκή πρωτεύουσα. 6. Μεγάλος Αγγλος ηθοποιός που έλαβε τον τίτλο του σερ - Ελληνικός νομός. 7. Αρχαίο κτητικό - Του Οδυσσέα "νόστιμο" - Βοιωτός ήρωας, σύντροφος του Ηρακλή. 8. Αρχηγός μιας εκστρατείας- Βρίσκονται δίπλα στο αλφάβητο. 9. Είδος μοντέρνας μουσικής - Μόνο στην Αγγλία γίνονται - Ακολουθούν τις πτώσεις. 10. Χρονικό επίρρημα - Μια απόχρωση - Χαρακτηρίζονται συγκρινόμενοι. 11. Το πατητήρι των σταφυλιών - Καταστήματα μιας αίσθησης. 12. Αρχή γνωστού παιάνα - Διάσημος Γάλλος ηθοποιός - Μουσική νότα. 13. Η σκωληκόμορφη προνύμφη λεπιδόπτερων εντόμων - Από τους πρώτους ηγέτες της αγροτικής και σοσιαλιστικής κίνησης στην Ελλάδα. 14. Φωτεινά σώματα - Είναι αδύνατο να τα δει κανένας.

ΚΑΘΕΤΑ:

1. Μυθικό φτερωτό άλογο που γεννήθηκε απ' το αίμα της Μέδουσας - Κρύο να σου τύχει. 2. Συμπεριλαμβάνεται στα ελαττώματα της ανθρώπινης φύσης. 3. Μαρία γνωστού ηδύποτου - Σύμβολο χημικού στοιχείου - Ηρεμα, γαλήνια. 4. Πολιτικός και συγγραφέας απ' την Κωνσταντινούπολη - Μοντέρνο θέατρο με μάσκες - Δορυφόροι του... Ρ. 5. Δεν είναι ο καρκίνος - Παλιός Γερμανός πολιτικός. 6. Ισπανική ποδοσφαιρική ομάδα - Παλιός πρόεδρος της Πορτογαλίας- Για τους αρχαίους, η σύζυγος. 7. Παριστάνει τον άγνωστο - Συνεχόμενα στο αλφάβητο - Γνωστό πεδίο της αρχαιότητας (καθ.). 8. Ελληνικός νομός - Τα θαύματα του αρχαίου κόσμου. 9. Ιταλός συνθέτης της όπερας που σταδιοδρόμησε στη Βιέννη - Δεντροφυτεμένο μέρος κήπου. 10. Στο δρόμο αυτό της πρωτεύουσας είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ - Βοηθητική γλώσσα. 11. Χρονικό επίρρημα - Πρωτεύουσα της πρώην Σοβιετικής Δημοκρατίας Καμπάρντα Μπαλκάρ - Στοιχεία... κυριότητας. 12. Μουσική νότα - Μάνα των Διόσκουρων - Καλύπτει ώμους γυναικείους. 13. Αυτό δεν έχει μυαλό - Ελληνικό πέλαγος - Της ΕΣΑ ήταν διαβόητο. 14. Αναγγέλλει κάτι στο πλήθος μεγαλόφωνα - Εμπορική συντροφιά - Αρχαίο κτητικό.

ΛΥΣΗ

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ:

1. ΠΕΤΡΑΡΧΗΣ - ΑΡΑΚ 2. ΗΠΙΑ - ΕΙΜΑΡΜΕΝΗ 3. ΓΙΑΓΙΑ - ΑΛΙΑ - ΟΡ 4. ΑΠ - ΚΑΛΑΘΙΑ - ΛΟΥ 5. ΣΟΒΑΣ - ΒΙΕΝΝΗ 6. ΟΛΙΒΙΕ - ΑΡΚΑΔΙΑ 7. ΣΑ - ΗΜΑΡ - ΙΟΛΑΟΣ 8. ΙΑΣΟΝΑΣ - ΥΤ 9. ΠΟΠ - ΣΕΡ - ΑΡΣΕΙΣ 10. ΟΤΑΝ - ΣΙΕΛ - ΙΣΟΙ 11. ΛΗΝΟΣ - ΟΠΤΙΚΑ 12. ΙΤΕ - ΜΟΝΤΑΝ - ΡΕ 13. ΚΑΜΠΙΑ - ΑΝΤΥΠΑΣ 14. ΑΣΤΡΑ - ΑΟΡΑΤΑ.

ΚΑΘΕΤΑ:

1. ΠΗΓΑΣΟΣ - ΠΟΛΙΚΟ 2. ΕΠΙΠΟΛΑΙΟΤΗΤΑ 3. ΤΙΑ - ΒΙ - ΑΠΑΝΕΜΑ 4. ΡΑΓΚΑΒΗΣ - ΝΟ - ΠΣ 5. ΙΑΣΙΜΟΣ - ΣΜΙΤ 6. ΡΕΑΛ - ΕΑΝΕΣ - ΟΑΡ 7. ΧΙ - ΑΒ - ΡΑΡΙΟΝ 8. ΗΜΑΘΙΑ - ΕΠΤΑ 9. ΣΑΛΙΕΡΙ - ΑΛΤΑΝΑ 10. ΡΙΑΝΚΟΥΡ - ΙΝΤΟ 11. ΑΜΑ - ΝΑΛΤΣΙΚ - ΥΡ 12. ΡΕ - ΛΗΔΑ - ΕΣΑΡΠΑ 13. ΑΝΟΟ - ΙΟΝΙΟ - ΕΑΤ 14. ΚΗΡΥΚΑΣ - ΣΑ.

"Εκανα τρεις μήνες πορεία απ' τ' Αγραφα, ζαλίκα με τον μικρό μου αδερφό. Ημουν ο μεγαλύτερος από τους έξι. Ξεκινήσαμε Φλεβάρη του '49, μετά τη μάχη του Καρπενησίου. Ημουν 14 χρόνων. Σκέφτομαι σήμερα τι θα μπορούσε να κάνει η μάνα μου με έξι παιδιά. Πήγαμε στις Λαϊκές Δημοκρατίες και γυρίσαμε και οι έξι επιστήμονες. Ποια οικογένεια δε θα το ζήλευε;". Ο Δημοσθένης μιλούσε ήρεμα, όπως σήκωνε, όμως, το κεφάλι, καταλάβαινες ότι ήθελε να βγάλει από μέσα του την αγανάκτηση. "Κανένας δεν μπορεί να μου πει εμένα για "παιδομάζωμα". Το πραγματικό παιδομάζωμα ήταν από δω με την Φρειδερίκη που πουλούσαν τα παιδιά στα παιδοπάζαρα. Καμιά σύγκριση. Φυσικά, λένε "ουαί τοις ηττημένοις". Κοντά στα άλλα, μας φόρτωσαν και το "παιδομάζωμα". Από αυτά τα παιδιά, όμως, υπάρχουν μαρτυρίες και προσωπικές. Ολα αυτά γύρισαν σπουδαγμένα".

"Ας μη μας μιλάνε για "παιδομάζωμα". Εγώ το λέω παιδοσώσιμο! Σκοτώνονταν παιδιά στις μάχες! Είχαν ήδη σκοτωθεί 120 παιδιά πριν παρθεί η απόφαση από την προσωρινή δημοκρατική κυβέρνηση. Περάσαμε έξω γύρω στις 3.000 παιδιά και σωθήκαμε. Καλλιεργήσαμε τον πολιτισμό μας εκεί, γυρίσαμε και παραμένουμε Ρωμιοί!".

Πρέσπα, Ψαράδες. Βορειότερο κατοικημένο σημείο της λίμνης, αλλά και βασικό κέντρο αναφοράς στα χρόνια της Ελεύθερης Ελλάδας

Ο Δημοσθένης Οικονόμου

Σπύρος Τουρτουτζής: "Εδώ ζούσαν κάποτε 3.000 άτομα..."