Το βράδυ της 6ης Νοέμβρη, η Μαδρίτη, που ήδη βομβαρδιζόταν, τραντάχτηκε από τους πρώτους κανονιοβολισμούς που έπεσαν στους δρόμους και τα σπίτια της. Ο εχθρός ετοιμαζόταν για την έφοδο. Ο Φράνκο και το Γενικό του Επιτελείο ήταν σίγουροι ότι η πρωτεύουσα δε θα άντεχε στην επίθεση. Η άποψη ότι σε εκείνες τις συνθήκες, η Μαδρίτη ήταν ανυπεράσπιστη, είχε οπαδούς και στις δικές μας γραμμές, μεταξύ κάποιων στρατιωτικών διοικητών και ακόμα και μεταξύ υπουργών της κυβέρνησης.

Δεν ήταν εύκολο να υπερασπιστούμε τη Μαδρίτη, εάν, όμως, ο ενθουσιασμός και ο ηρωισμός του λαού αναπλήρωνε την απουσία ενός πραγματικού στρατού, δε θα ήταν και ακατόρθωτο. Εάν υπέκυπτε η Μαδρίτη, η ρεπουμπλικάνικη αντίσταση θα δεχόταν ένα θανάσιμο χτύπημα.

Η Μαδρίτη σώθηκε γιατί δημιουργήθηκε μία συλλογική συνείδηση και επειδή κινητοποιήθηκε ολόκληρο το ανθρώπινο δυναμικό ενός λαού. Από τις 6 τουΝοέμβρη ξεπρόβαλε μέσα από την ίδια την κοινωνία ένα μαχητικό πνεύμα που έφτασε να πάρει επικές διαστάσεις. Η φρανκική έφοδος αντικρούστηκε χάρη στην αυταπάρνηση του λαού και των στρατιωτικά οργανωμένων δυνάμεων που, απόλυτα ενωμένοι, έδωσαν δείγμα μιας μαχητικότητας και ενός ηρωισμού άξια θαυμασμού.

Το βράδυ της 6ης Νοέμβρη, η κυβέρνηση, στην οποία την προηγούμενη μέρα είχε προστεθεί και η αναρχοσυνδικαλιστική οργάνωση Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (CNT) και το Εθνικιστικό Βασκικό Κόμμα, συμφωνεί να φύγει για τη Βαλένσια και αφήνει στη Μαδρίτη ένα Εξουσιοδοτημένο Συμβούλιο Αμυνας με εκπροσώπους από όλες τις πολιτικο - συνδικαλιστικές δυνάμεις του αντιφασιστικού φάσματος. Πρόεδρος του παραπάνω Συμβουλίου ήταν ένας στρατηγός (Μιάχα) και στις 7 του Νοέμβρη αναλαμβάνει την υπεράσπιση της πόλης. Την υποστηρίζει ολόκληρος ο λαός. Το Γενικό Επιτελείο που οργανώνεται για την υπεράσπιση της Μαδρίτης αρχίζει να λειτουργεί την ίδια νύχτα της 6ης Νοέμβρη. Αυτοί οι δύο οργανισμοί ήταν βασικοί για την υπεράσπιση της πρωτεύουσας. Ομως πραγματοποίησαν το τεράστιο αυτό έργο χάρη στη μαχητικότητα, τον ηρωισμό και το πνεύμα αυτοθυσίας του μαδριλένικου λαού.

Ετσι ξετυλίχτηκε, κατά τη διάρκεια της 6ης, 7ης και 8ης Νοέμβρη, και κερδήθηκε η αποφασιστική μάχη της υπεράσπισης της πρωτεύουσας, της οποίας η έκβαση ήταν βασική για τη συνέχιση της αντιφασιστικής αντίστασης τους επόμενους 32 μήνες.

Το βράδυ της 8ης Νοέμβρη η επίθεση των στρατευμάτων του Φράνκο είχε ήδη περιοριστεί, και την ίδια εκείνη νύχτα, στον κινηματογράφο "Μονουμεντάλ" πραγματοποιήθηκε μία μεγαλειώδης συγκέντρωση για την 19η επέτειο της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάσταση στη Ρωσία, της οποίας το παράδειγμα ήταν ουσιαστικό για το μαδριλένικο λαό. Ο ύμνος της "Διεθνούς", με τον οποίο έληξε η εκδήλωση, ήταν έκφραση του ενθουσιασμού που ζούσαμε εκείνες τις αξέχαστες μέρες του Νοέμβρη του 1936.

Η υπεράσπιση της Μαδρίτης το Νοέμβρη και Δεκέμβρη του 1936 και το Γενάρη του 1937 καθώς και η μεγάλη μάχη στο Χάραμα το Φλεβάρη (δεύτερη φάση της υπεράσπισης της Μαδρίτης) όπου ο Φράνκο απέτυχε στην πρόθεσή του να πλησιάσει την πρωτεύουσα από το Νότο, σφυρηλάτησαν τον Ρεπουμπλικάνικο Λαϊκό Στρατό.

Το Μάρτη αυτός ο στρατός συνέτριψε, στη μάχη της Γκουανταλαχάρα, το Εκστρατευτικό Σώμα του Μουσολίνι, που αποτελούνταν από 60.000 άτομα, 120 πολυβόλα, 75 άρματα μάχης και 90 βομβαρδιστικά και καταδιωκτικά αεροπλάνα. Ετσι απέτυχε η τελευταία προσπάθεια του Φράνκο να περικυκλώσει άμεσα την πρωτεύουσα.

Ενώ ο ισπανικός Λαϊκός Στρατός, που οργανώθηκε στην πορεία του πολέμου, υστερούσε σαφώς, όσον αφορά το πολεμικό υλικό, διεξήγαγε μάχες τόσο σημαντικές όπως εκείνες σε Μπρουνέτε, Μπελτσίτ και Κίντο, κατέκτησε την Τερουέλ και υπερασπίστηκε επάξια τη Βαλένσια και τέλος πραγματοποίησε την εποποιία του Εμπρο, όπου ο "χενεραλίσιμο" κινδύνεψε να χάσει τον πόλεμο.

Η εργατική ενότητα, καταλύτης της δημοκρατικής ενότητας

Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία και την αποτυχία της εργατικής εξέγερσης στη Βιέννη ενάντια στον Ντόλφους, υπήρξε μία υποχώρηση των εργατικών και δημοκρατικών δυνάμεων μπροστά στο φασισμό. Σε αυτές τις συνθήκες ποιοι ήταν οι παράγοντες που κατέστησαν δυνατή την απάντηση του ισπανικού λαού στα σχέδια των εξεγερμένων και των αφεντικών τους;

Με το θρίαμβο του Λαϊκού Μετώπου στις εκλογές της 16ης Φλεβάρη, ο λαός υπερασπιζόταν μία νόμιμη εξουσία, τη δημοκρατική νομιμότητα. Ενα καθοριστικό στοιχείο της μαχητικότητάς του ενάντια στο φασισμό ήταν η ενότητα δράσης της εργατικής τάξης, που είχε το άμεσο προηγούμενό της στην αστουριανή εξέγερση τον Οκτώβρη του 1934. Και η εργατική ενότητα ήταν ο καταλύτης μιας πολύ πλατιάς δημοκρατικής ενότητας, το Λαϊκό Μέτωπο, του οποίου το προπύργιο βρισκόταν στην ομοψυχία και την ενότητα των αριστερών και, κυρίως, των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών δυνάμεων.

Το αντιφασιστικό κίνημα, αποτέλεσμα αυτών των παραγόντων, ήταν πολύ σταθερό και έφτασε να πάρει εθνικές διαστάσεις. Ηταν καρπός μιας υψηλής ταξικής συνείδησης των εργατών, της απέχθειας στο φασισμό μέρους της διανόησης, πολλών αγροτικών τομέων και μεσαίων τάξεων, συμπεριλαμβανομένης της μικρο-αστικής και μεσαίας αστικής τάξης. Αυτό το πνεύμα είχε δημιουργηθεί χάρη σε μία εμπειρία αγώνα τριών χρόνων για την υπεράσπιση των δημοκρατικών κατακτήσεων, που απειλούνταν μόνιμα και στην πολιτική δουλιά των δυνάμεων της εμπροσθοφυλακής.

Η ύπαρξη ενός Κομμουνιστικού Κόμματος, που, αφού ξεπέρασε τους πρώτους παιδαριώδεις αριστερισμούς, υποστήριζε μία αντιφασιστική, ενωτική και ευρεία πολιτική, ήταν ο βασικός υποκειμενικός παράγοντας για την οργάνωση της αντίστασης στους εξεγερμένους, την υπεράσπιση της Μαδρίτης, τη δημιουργία του Λαϊκού Στρατού και την ανασυγκρότηση ενός δημοκρατικού κράτους νέων και ειδικών χαρακτηριστικών.

Σ' αυτό το κράτος, που δημιουργήθηκε το Σεπτέμβρη με Οκτώβρη του 1936 και ενισχύθηκε τους μήνες που ακολούθησαν την κρίση της κυβέρνησης του Λάργκο Καμπαλιέρο (Μάης του 1936), υπό τη νέα κυβέρνηση του επίσης σοσιαλιστή Χουάν Νεγκρί, οι παραδοσιακές μορφές της πολιτικής δημοκρατίας συμπληρώνονταν με διάφορες μορφές άμεσης δημοκρατίας και συμμετοχής των μαζών στο έργο της κυβέρνησης σε διαφορετικά επίπεδα. Σφυρηλατημένο σε μία κατάσταση μεγάλης δημοκρατικής επαναστατικής ευφορίας, εκείνο το κράτος ήταν έκφραση μιας βαθιάς δημοκρατικο-λαϊκής επανάστασης. Υπό την αιγίδα του πέρασε η γη από τους εξεγερμένους μεγαλογαιοκτήμονες στα χέρια των εργατών της γης και των αγροτών, τέθηκε υπό κρατικό έλεγχο η τράπεζα, η μεγάλη βιομηχανία και οι ουσιαστικές υπηρεσίες εξαρτιούνταν πια από τους εργαζόμενους, κατοχυρώθηκαν οι ιστορικές εθνικές ελευθερίες της Καταλωνίας και της Χώρας των Βάσκων (η Γαλικία βρισκόταν στα χέρια του Φράνκο), δημιουργήθηκε μία πολιτιστική επανάσταση που έδωσε τη δυνατότητα σε εκατοντάδες χιλιάδες αναλφάβητους να μάθουν γραφή και ανάγνωση και για πρώτη φορά στην ιστορία της Ισπανίας άνοιξαν οι πόρτες του πανεπιστημίου και για τα παιδιά των εργαζομένων.

Γι' αυτό το λόγο, όποιοι αναρωτιούνται εάν η επανάσταση προηγήθηκε του πολέμου ή αντίστροφα, έχουν μπερδευτεί σε ένα λαθεμένο ψευτο - θεωρητικό δίλημμα, αφού στην πορεία αυτού του αγώνα ο ισπανικός λαός διεξήγαγε μία δημοκρατική επανάσταση όπως την περιγράψαμε, που ήταν τότε και είναι μέχρι σήμερα μοναδική στην Ευρωπαϊκή Δύση.Και ακόμα, το Ισπανικό Λαϊκό Μέτωπο, όντας ένας τακτικός εκλογικός συνασπισμός, από την ίδρυσή του μέχρι τον Ιούλη του 1936, μετατράπηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου σε μία στρατηγική επιλογή της επανάστασης.

Φυσικά, εξαιτίας των πολυταξικών του χαρακτηριστικών, υπήρχαν πολλές εντάσεις στα πλαίσια του Λαϊκού Μετώπου και η πολιτική των διαφορετικών κυβερνήσεων δεν ήταν απαλλαγμένη από λάθη, σοβαρές αδυναμίες και ελαττώματα.

Τα λάθη που διέπραξε το Λαϊκό Μέτωπο, που αφορούν και εμάς τους κομμουνιστές, αν και αγωνιστήκαμε να τα διορθώσουμε, ήταν διαφορετικού χαρακτήρα. Μία κυβέρνηση με συμμετοχή εργατικών κομμάτων από τις 16 Φλεβάρη θα μπορούσε, ίσως, να είχε εμποδίσει την εξέγερση. Ακόμα και μία κυβέρνηση μόνο ρεπουμπλικάνικη, όμως πιο ισχυρή και ενεργητική από αυτήν υπό τον Κασάρες Γκιρόγκα, επίσης θα μπορούσε να την είχε εμποδίσει. Τον πρώτο μήνα του πολέμου, με την κυβέρνηση του Δρ. Χιράλ, χωρίς να υπάρχει τέτοια πρόθεση, χάθηκε πολύτιμος χρόνος. Υπό την κυβέρνηση του Λάργκο Καμπαλιέρο υπήρξε καθυστέρηση και βραδύτητα στην εφαρμογή σημαντικών αποφάσεων. Ελαβε χώρα μία υπερβολική και παρατεταμένη πολιτική συζήτηση γύρω από το αν ήταν αρκετά τα σώματα πολιτοφυλακής ή ήταν αναγκαία η δημιουργία ενός Τακτικού Στρατού, όταν το τελευταίο ήταν προφανές. Δε χρησιμοποιήθηκε όπως θα έπρεπε το Πολεμικό Ναυτικό, που στην πλειοψηφία του παρέμεινε πιστό στη δημοκρατία, υπήρξε μεγάλη απρονοησία όσον αφορά το στρατηγικό σχεδιασμό, όταν πια ήταν καθαρό ότι ο πόλεμος θα διαρκούσε πολύ. Ομως, το πιο σοβαρό πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν η έλλειψη, για μακρύ χρονικό διάστημα, μιας πραγματικά μοναδικής διοίκησης στον πολιτικο-στρατιωτικό τομέα.

Ολα αυτά ήταν συνέπεια των ιδιαιτεροτήτων της κατάστασης στην οποία διεξαγόταν ο αγώνας μας και της πολυπλοκότητας του πλαισίου της. Το θρησκευτικό ζήτημα έπαιρνε και πάλι ειδικές διαστάσεις, ακόμα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και το ζήτημα των εθνικοτήτων, αν και σε κάπως μικρότερο βαθμό. Τα προβλήματα που προκάλεσαν ο αναρχισμός και το τοπικιστικό πνεύμα, που τόσο δυσκόλεψαν τη δημιουργία της μοναδικής διοίκησης, ήταν εξαιρετικής σημασίας. Η "συγχώνευση" και των δύο θα οδηγούσε, για παράδειγμα, σε φαινόμενα τόσο αρνητικά, όπως ο περιφερειακός απομονωτισμός του Περιφερειακού Συμβουλίου του Αραγκόν υπό την ηγεμονία των αναρχικών.

Ωστόσο, τα λάθη και οι ανεπάρκειες του Λαϊκού Μετώπου και των αντίστοιχων κυβερνήσεών του, δε στάθηκαν εμπόδιο ώστε ο αγώνας, που διεξήγαγε ο ισπανικός λαός υπό τη διοίκησή του, να παίξει έναν προοδευτικό ιστορικό ρόλο, εθνικού και διεθνούς χαρακτήρα. Και επιπλέον δεν ήταν τα παραπάνω η ουσιαστική αιτία για την ήττα των δημοκρατικών.

Αυτή η αιτία θα πρέπει να αναζητηθεί στην από κοινού δράση του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού, που, όπως έχουμε ήδη πει, φάνηκε με την άμεση επέμβαση του ναζιστικο-φασιστικού άξονα, με την πολιτική της λεγόμενης "μη επέμβασης", που επέβαλαν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία και με τη βοήθεια που παρείχαν τα βορειοαμερικανικά μονοπώλια στον Φράνκο. Επέδρασε, επίσης, στον ιδεολογικό τομέα και σε αυτόν της προπαγάνδας, ο καθολικός ιντριγκισμός, που κυριαρχούσε εκείνη την εποχή στο Βατικανό, υπό τον Ποντίφικα Πίο ο 12ος.

Θα άξιζε τον κόπο να μελετήσει κανείς την κοινωνική φύση της αδιαλλαξίας του φασισμού, που συστηματικά απέρριψε τις προτάσεις των δημοκρατικών κυβερνήσεων ώστε να τερματιστεί ο πόλεμος (δεκατρία σημεία του Νεγκρίν, τρία σημεία που ενέκριναν τα δημοκρατικά σώματα του Φιγκέρας). Γιατί αυτή η αδιαλλαξία ήταν η φανερή απόδειξη ότι τη χρηματιστική ολιγαρχία ελάχιστα έως καθόλου την ενδιέφερε η θυσία χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπινων ζωών και η κυριαρχία ή η ανεξαρτησία της χώρας, εφόσον θεωρούσε ότι παίζονταν τα ταξικά τους συμφέροντα.

Το διεθνές πλαίσιο στο οποίο διεξήχθη ο πόλεμος της Ισπανίας ήταν ένα καθοριστικό στοιχείο για την αρνητική του έκβαση, όσον αφορά τη ρεπουμπλικάνικη υπόθεση. Αυτό δεν αναιρεί ούτε συσκοτίζει την ορθότητα της διεξαγωγής της. Καθώς ο πόλεμός μας ήταν μία βασική συμβολή στην υπόθεση του αντιφασισμού στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο, του οποίου η έναρξη καθυστέρησε, όπως ήδη έχω πει, σχεδόν τρία χρόνια.

Ο πόλεμος της Ισπανίας βοήθησε ώστε να ενισχυθεί, σε γενικό επίπεδο, το μαχητικό αντιφασιστικό πνεύμα των λαών και να ενώσει όλες τις δυνάμεις που επιθυμούσαν να αντιταχθούν στο φασισμό και στον πόλεμο. Γι' αυτούς τους στόχους, κινητοποίησε το πιο λαμπρό κομμάτι της προοδευτικής σκέψης και της παγκόσμιας κουλτούρας. Χρησίμευσε ως καταλύτης της διεθνιστικής μαχητικής συνείδησης και αλληλεγγύης με το προλεταριάτο και τις πιο προχωρημένες κοινωνικές δυνάμεις. Το μεγαλύτερο δείγμα αυτής της αλληλεγγύης ήταν η παρουσία στα χαρακώματα της ισπανικής δημοκρατίας 2.064 Σοβιετικών εθελοντών και των 35.000 μαχητών των ένδοξων Διεθνών Ταξιαρχιών, προερχόμενων από 53 χώρες από όλες τις ηπείρους.

Ωστόσο, δεν ήταν μόνο αυτό. Οι μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών, στρατιωτικά στελέχη και πολιτικοί επίτροποι, λαϊκοί ηγέτες, επιζώντες του πολέμου της Ισπανίας αποτέλεσαν την εμπροσθοφυλακή της αντίστασης των λαών της Ευρώπης και άλλων ηπείρων στο ναζιστικό φασισμό. Η Ισπανία ήταν το σχολείο τους, το εργαστήρι τους.

Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ότι θα είχαν παίξει αυτοί οι άντρες τον ιστορικό τους ρόλο εάν δεν είχε γίνει η ισπανική αντίσταση.

Τη σημασία και το διεθνή χαρακτήρα του πολέμου της Ισπανίας τον υπογράμμισαν στον καιρό τους, μεταξύ άλλων προσωπικοτήτων, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Μαδρίτη και ο πρεσβευτής της ΕΣΣΔ στο Λονδίνο. "Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την κληρονομιά των χωρών μας - έλεγε ο πρώτος - θα πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να αγωνιστούμε γενναία όπως αγωνίστηκαν και πέθαναν οι πιστοί Ισπανοί, που με το σώμα τους και το αίμα τους αντιτάχθηκαν κατά τη διάρκεια δυόμισι χρόνων στο κύμα της βαρβαρότητας που ξεχύθηκε στην Ευρώπη, μέχρι που υπέκυψαν εν μέσω της παράδοξης αδιαφορίας των δημοκρατικών εθνών για την υπεράσπιση των οποίων αυτοί είχαν πολεμήσει με γενναιότητα. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε στην Ισπανία το 1936" (1).

"Ο πόλεμος του 1936 - '39 στην Ιβηρική Χερσόνησο - έλεγε ο Μάισκι - έγραψε μία λαμπρή και αξέχαστη σελίδα της Παγκόσμιας Ιστορίας. Ηταν ένας πόλεμος των δυνάμεων της προόδου ενάντια στις δυνάμεις της αντίδρασης, των δυνάμεων της ειρήνης ενάντια σε εκείνες του πολέμου, ένας από τους πιο δίκαιους πολέμους που γνώρισε η Ιστορία. Και κατά δεύτερο λόγο, ο πόλεμος του 1936 - '39 στην Ιβηρική Χερσόνησο, ήταν, όπως μπορούμε να δούμε στο φως της ιστορικής προοπτικής, η πρώτη μάχη του Β Παγκοσμίου Πολέμου" (2).

Ενας εξαιρετικός Σοβιετικός στρατιωτικός ειδικός, ο Ρ. Μαλινόφσκι, συμπολεμιστής μας στη μάχη του Χάραμα, αργότερα στρατάρχης και υπουργός Αμυνας της ΕΣΣΔ, δήλωνε με τη σειρά του:

"Στην ουσία, αυτή ήταν η πρώτη δοκιμή των στρατιωτικών δυνάμεων του φασισμού, που απολύτως δικαίως ονομάστηκε μάχη της εμπροσθοφυλακής και πρελούδιο του Β Παγκοσμίου Πολέμου" (3).

Οτι, σύμφωνα με την πορεία του αγώνα στην Ισπανία, ο Χίτλερ προχωρούσε προς το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως όλα έδειχναν, το επιβεβαιώνουν, όχι μόνο όσα είπαμε, αλλά και κάποια άλλα συγκεκριμένα γεγονότα.

Στις 12 Μάρτη του 1938, ενώ είχε ηττηθεί το δημοκρατικό μέτωπο του Αραγκόν, ο Χίτλερ καταλαμβάνει την Αυστρία. Οι προετοιμασίες του για τη Διάσκεψη του Μονάχου συμπίπτουν με την πρώτη αντεπίθεση του Φράνκο στο Εμπρο. Η Διάσκεψη (όπου συνθηκολογούν οι δημοκρατικές δυνάμεις) λαμβάνει χώρα στις 29 Σεπτέμβρη, ακριβώς όταν τα στρατεύματα του στρατηγού Φράνκο μόλις μας είχαν αποσπάσει ένα από τα στρατηγικά σημεία στην εν λόγω μάχη. Την 1η Οκτώβρη του 1938, που συμπίπτει με το πισώπλατο χτύπημα που σήμαινε το Μόναχο για την Αντίστασή μας, ο Χίτλερ καταλαμβάνει τα τσεχοσλοβακικά εδάφη των Σουδητών. Στις 15 Μάρτη 1939, όταν είχε πια χαθεί η Καταλωνία για τη δημοκρατία, εγκαθιστά το "προτεκτοράτο" του στην Πράγα. Την 1η Σεπτέμβρη του 1939, πέντε μήνες μετά τη λήξη του πολέμου της Ισπανίας, εισβάλλει στην Πολωνία, λίγους μήνες αργότερα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Στις 21 Ιούνη του 1941 επιτίθεται ύπουλα στην ΕΣΣΔ.

Επαληθεύεται η ορθότητα της σκέψης του συντρόφου Τολιάτι που εξέφρασε μετά από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο: "Αν εκείνο το πρώτο οχυρό (η Ισπανία) είχε πέσει αμαχητί, είπε ο Ιταλός ηγέτης, η μοίρα της υφηλίου και της ίδιας μας της χώρας θα είχε αλλάξει".

Σαντιάγκο ΑΛΒΑΡΕΣ

Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας από το 1931, μέλος της ΚΕ από το 1937, μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής (Πολιτικό Γραφείο) και της Γραμματείας και σήμερα επίτιμο μέλος της Ομοσπονδιακής Επιτροπής, επίσης πήρε μέρος στον εμφύλιο πόλεμο ως πολιτικός επίτροπος

Η στρατιωτικο - φασιστική εξέγερση ξεκίνησε στις 17 Ιούλη του 1936, από τη φρουρά του Μαρόκου, που μέρος του εδάφους του ήταν υπό ισπανική προστασία.

Τη νύχτα της 18ης, η Ντολόρες Ιμπάρουρι, εκ μέρους του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ισπανίας (ΚΚΙ), κάλεσε από ραδιοφώνου ολόκληρο το λαό στον αγώνα κατά των εξεγερμένων, ρίχνοντας το περίφημο σύνθημα "No pasaran", (δε θα περάσουν). Η εργατική τάξη και γενικά οι κάτοικοι της Μαδρίτης και άλλων πόλεων απάντησαν μαζικά στην εξέγερση. Στην απαίτηση του ΚΚΙ καθώς και άλλων δυνάμεων να εξοπλιστεί ο λαός, η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου του Κασάρες απάντησε με την παραίτησή της στις 19 Ιούλη. Μετά την αποτυχημένη προσπάθεια σχηματισμού κυβέρνησης συμβιβασμού με τους εξεγερμένους, την ίδια μέρα σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον δημοκρατικό Δρ. Χοσέ Χιράλ, του οποίου η μεγαλύτερη υπηρεσία ήταν ότι εξόπλισε το λαό. Στο μεταξύ η εξέγερση είχε εξαπλωθεί σε ολόκληρη τη χερσόνησο.

Ο αγώνας των μαζών, η συνειδητή συμπεριφορά της πλειοψηφίας των στρατιωτών και η εντιμότητα συγκεκριμένου αριθμού αξιωματικών συνδεμένων με το ΚΚΙ και ταυτισμένων με τη δημοκρατική στρατιωτική οργάνωση UMRA, κατέστησαν δυνατό ώστε να αποτύχει η εξέγερση στη Μαδρίτη και σε άλλες πόλεις.

Η ήττα των εξεγερμένων σε τόσο ζωτικά σημεία όπως στη Μαδρίτη, στη Βαρκελώνη, στο Μπιλμπάο, στη Βαλένσια κλπ, σήμαινε την αποτυχία της στρατιωτικο- φασιστικής κίνησης ως πραξικόπημα. Ομως, η επέμβαση του ναζιστικού φασιστικού άξονα, η λεγόμενη "μη επέμβαση", προϊόν της πολιτικής που προώθησαν η Αγγλία και η Γαλλία και η άμεση υποστήριξη από τα μονοπώλια των ΗΠΑ στους εξεγερμένους, καθόρισαν την πορεία προς τον εμφύλιο πόλεμο.

Σ' αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι η εξέγερση παρά το ότι είχε ηττηθεί στα κέντρα που ήδη είπαμε, είχε πετύχει τους στόχους της στις φρουρές του Μαρόκου και σε 17 από τις αγροτικές επαρχίες. Η κυριαρχία επί των μαροκινών εδαφών είχε κυρίως μία καθοριστική σημασία για τους εξεγερμένους.

Οι συνωμότες και η άκρα Δεξιά χειραγώγησαν και όξυναν το θρησκευτικό αίσθημα, καθώς και το αίσθημα ενότητας των λαών της Ισπανίας, που συνυπήρχαν στη χώρα με ένα ριζωμένο αντικληρικαλισμό, τοπικισμό μέχρι και περιφερειακό απομονωτισμό. Αυτό έδωσε στους εξεγερμένους μία ορισμένη μαζική υποστήριξη.

Το φραγκικό σύνθημα: "Ενάντια στον κομμουνισμό και τις αποσχιστικές τάσεις", ήταν το "λαϊτμοτίβ" της εξέγερσης.

Για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, στις 19 και 20 Ιούλη του 1936, οι λαϊκές μάζες βγήκαν στους δρόμους και στη Μαδρίτη ξεκίνησε η δημιουργία φαλάγγων και ταγμάτων πολιτοφυλακής. Το ίδιο συνέβη και στην Καταλωνία, στο Αραγκόν, στη Χώρα των Βάσκων, στην Αστούρια, στην περιοχή της Βαλένσιας κλπ.

60 χρόνια από τον Ισπανικό Εμφύλιο

Παγκόσμιο δείγμα προλεταριακής αλληλεγγύης

Στις 18 Ιουλίου συμπληρώνονται 60 χρόνια από τη στρατιωτικο-φασιστική εξέγερση, που οδήγησε τελικά στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο από το 1936 έως το 1939. Η άμεση συνέπεια ήταν η δικτατορία του Φράνκο, που διήρκησε σχεδόν σαράντα χρόνια.

Στον αγώνα ενάντια στη δικτατορία, ο ισπανικός λαός άνοιξε δρόμο προς την εθνική συμφιλίωση και σήμερα υπάρχει στην Ισπανία ένα σύστημα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Στις σημερινές συνθήκες οι συνέπειες του αγώνα τείνουν να ξεπεραστούν και να εξαφανιστούν.

Ακόμα και με δεδομένες αυτές τις περιστάσεις, το ενδιαφέρον για τον εμφύλιο πόλεμο είναι πολύ μεγάλο στις νέες γενιές της Ισπανίας και σε εκατομμύρια πολιτών όλου του κόσμου. Εκείνος ο αγώνας παρήγαγε περισσότερη βιβλιογραφία από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακόμα, φέτος θα δουν το φως της δημοσιότητας, στην Ισπανία και έξω από αυτήν, νέα έργα, για το ίδιο θέμα. Σε διάφορες χώρες θα του αφιερωθούν αμέτρητες διασκέψεις, συζητήσεις, όπως επίσης και μαζικές εκδηλώσεις.

Εκατοντάδες επιζώντες των Διεθνών Ταξιαρχιών θα επισκεφτούν τον επόμενο Νοέμβρη αυτήν τη χώρα ως δεύτερή τους πατρίδα, για να εισπράξουν, ακόμα μία φορά, το σεβασμό του ισπανικού λαού και με μοναδικό τρόπο το σεβασμό των επαναστατικών και δημοκρατικών του δυνάμεων.

Εδώ μπορούμε να αναρωτηθούμε: Για ποιο λόγο ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος συνεχίζει να προκαλεί τόσο πολύ ενδιαφέρον;

Το ενδιαφέρον οφείλεται κυρίως στο διεθνές και εθνικό πλαίσιο, στο οποίο διεξήχθη ο εν λόγω πόλεμος και στο δίκαιο της υπόθεσης, που με αυτόν τον πόλεμο υπερασπίστηκαν οι λαοί της Ισπανίας. Οφείλεται ακόμα στην επίμονη αντίσταση που προκάλεσε παγκοσμίως το θαυμασμό, όπως και στο γεγονός ότι εμπόδισε για τρία περίπου χρόνια το ξέσπασμα της δεύτερης παγκόσμιας σύρραξης, της οποίας η πρώτη μάχη εξελίχθηκε ακριβώς σε ισπανικό έδαφος.

Η αντίσταση των λαών της Ισπανίας στο ναζιστικό φασισμό προκάλεσε ένα πρωτοφανές, για εκείνη την εποχή, παγκόσμιο κύμα προλεταριακής και δημοκρατικής αλληλεγγύης. Η ήττα του ισπανικού λαού και η επιβίωση του φραγκισμού, μετά τη συντριβή του χιτλερισμού, ήταν μία ιστορική αδικία που προκάλεσε οδύνη στους πιο συνειδητούς λαούς του πλανήτη και, κυρίως, στους αγωνιστές τους της εμπροσθοφυλακής. Και τέλος ο ισπανικός αγώνας προκαλεί ακόμα ενδιαφέρον και για τη λαϊκή ενότητα και την αγωνιστικότητά του.

Η ισπανική στρατιωτική φασιστική εξέγερση του 1936 είχε, από ιστορική άποψη, μία πολύ άμεση σχέση με τη διεθνή κατάσταση εκείνης της δεδομένης στιγμής: επίθεση του φασισμού, του μιλιταρισμού και του ιμπεριαλισμού στην Ανατολή (Ιαπωνία) και στη Δύση (Γερμανία και Ιταλία). Η εγκαθίδρυση του χιτλερισμού στη Γερμανία, στις 30 Γενάρη του 1933, είχε πολύ μεγάλο αντίκτυπο στην Ισπανία.

Ακόμα από τον πόλεμο, οι Ισπανοί εργάτες και οι υπόλοιπες λαϊκές δυνάμεις ακύρωσαν τις προθέσεις της ισπανικής αντίδρασης με διάφορες κινητοποιήσεις, κυρίως με τη γενική απεργία και τον ξεσηκωμό των ανθρακωρύχων και του λαού της Αστούριας, τον Οκτώβρη του 1934. Το κίνημα του Οκτώβρη (το οποίο ενέπνευσε, σε μεγάλο βαθμό, τον Γκεόργκι Δημητρόφ και έριξε, από το βήμα του 7ου Συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το σύνθημα "Λαϊκό Μέτωπο σε όλον τον κόσμο") ήταν το πρελούδιο της νίκης της συμμαχίας του Ισπανικού Λαϊκού Μετώπου το Φλεβάρη του 1936.

Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία, το 1933, είχε σχέση με την προετοιμασία του γερμανικού ιμπεριαλισμού για το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα επιθετικά σχέδια του Χίτλερ και του Μουσολίνι (ο τελευταίος είχε εισβάλει το Μάη του 1935 στην Αιθιοπία) έτειναν να εντάξουν και την Ισπανία στη φασιστική τροχιά. Ηδη το 1934 - '35 οι Γερμανοί και Ιταλοί κυβερνώντες είχαν διάφορες μυστικές επαφές με εκπροσώπους της χρηματιστηριακής ισπανικής ολιγαρχίας και με δεξιούς στρατηγούς και πολιτικούς, προσφέροντάς τους την αποφασιστική τους βοήθεια στην εξέγερση κατά της δημοκρατίας. Ετσι, ο ισπανικός πόλεμος είχε από την αρχή δύο παραμέτρους, μία εθνική και μία διεθνή.

Ο δημοκρατικός στρατηγός Ε. Λίστερ, ανάμεσα σε συντρόφους του μαχητές